Ngộ độc botulinum: Mối nguy từ vi khuẩn “vô hình” trong thực phẩm và lời cảnh tỉnh từ vụ sữa nhiễm khuẩn

Những ngày qua, vụ sữa công thức ByHeart bị nghi nhiễm khuẩn và liên quan đến hàng chục ca trẻ sơ sinh ngộ độc botulinum tại Mỹ đã khiến nhiều bậc cha mẹ Việt Nam không khỏi lo lắng. Bộ Y tế ngay lập tức yêu cầu rà soát hồ sơ, kiểm tra việc nhập khẩu - phân phối và xem xét thu hồi các lô sản phẩm có liên quan.

WHO tại Việt Nam cũng phát đi cảnh báo khẩn: Ngừng sử dụng ngay, đồng thời vệ sinh toàn bộ dụng cụ, bình và bề mặt từng tiếp xúc với sữa bằng nước xà phòng nóng hoặc máy rửa bát để tránh nguy cơ tồn dư vi khuẩn gây độc tố.

Sự việc này một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về mức độ nguy hiểm của ngộ độc botulinum - loại độc tố thần kinh cực mạnh, có thể tấn công nhanh và gây liệt cơ, đặc biệt đe dọa tính mạng trẻ sơ sinh. Vậy botulinum thực chất là gì, vì sao trẻ nhỏ dễ tổn thương, và cha mẹ cần làm gì để bảo vệ con? Hãy cùng nhìn lại những thông tin quan trọng dưới đây.

Botulinum là gì và nguy hiểm đến mức nào?

Ngộ độc botulinum (botulism) xảy ra khi con người ăn phải hoặc tiếp xúc với độc tố do vi khuẩn Clostridium botulinum tiết ra. Độc tố botulinum được xem là một trong những chất độc thần kinh mạnh nhất từng được biết tới - chỉ với lượng cực nhỏ cũng có thể gây liệt cơ tiến triển, dẫn đến ngừng thở nếu không được cấp cứu kịp thời.

Vi khuẩn Clostridium botulinum tồn tại dưới dạng bào tử trong đất, bụi, môi trường tự nhiên. Khi gặp điều kiện thuận lợi như thực phẩm để trong môi trường kỵ khí (thịt hộp, pate, đồ ủ, đồ đóng lọ...), chúng phát triển và tiết độc tố cực mạnh.

Điều đáng sợ là độc tố này không làm thay đổi mùi vị hay màu sắc của thực phẩm. Người tiêu dùng hoàn toàn không thể phát hiện bằng mắt thường.

Cơ chế gây bệnh: Tấn công thần kinh từ từ nhưng dữ dội

Độc tố botulinum chặn lại quá trình dẫn truyền thần kinh từ não tới cơ, khiến các cơ không co được. Triệu chứng thường bắt đầu âm thầm:

- Sụp mi, nhìn đôi

- Nói khó, nuốt khó

- Yếu tay chân

- Mệt mỏi, khô miệng

Sau vài giờ đến vài ngày, tình trạng liệt tiến triển từ đầu xuống chân. Nếu độc tố ảnh hưởng đến cơ hoành và cơ liên sườn - người bệnh không thể tự thở, cần thở máy ngay lập tức để duy trì sự sống.

Tỷ lệ tử vong rất cao nếu không được điều trị kịp thời bằng thuốc giải độc đặc hiệu (antitoxin). Tuy nhiên, antitoxin botulinum cực kỳ hiếm, không phải bệnh viện nào cũng có.

Ngộ độc botulinum: Trẻ nhỏ là nhóm dễ bị tổn thương nhất

Ruột trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ chưa hoàn thiện, không đủ khả năng ức chế bào tử vi khuẩn. Vì vậy, trẻ dễ nhiễm botulinum hơn người lớn khi ăn phải thực phẩm bị nhiễm bẩn. Một số trường hợp điển hình gồm:

- Trẻ ăn thực phẩm đóng lọ, cháo dinh dưỡng tự chế biến nhưng bảo quản không đúng

- Trẻ dùng mật ong (một nguồn có thể chứa bào tử Clostridium).

- Trẻ ăn phải đồ hộp hoặc thực phẩm để lâu trong môi trường kín.

Triệu chứng ở trẻ thường khó nhận biết: táo bón, bú kém, yếu cơ, khóc yếu, ngủ nhiều bất thường. Nếu không phát hiện sớm, trẻ có thể rơi vào tình trạng liệt cơ và suy hô hấp nhanh chóng.

Tại sao ngộ độc botulinum cần đặc biệt cảnh giác sau các vụ nhiễm khuẩn thực phẩm?

Vụ sữa ByHeart cho thấy một vấn đề quen thuộc: Chỉ cần một lỗ hổng nhỏ trong quy trình sản xuất, bảo quản hay vận chuyển, thực phẩm có thể trở thành nguồn gây bệnh nguy hiểm. Nếu như Cronobacter gây nhiễm khuẩn nặng, thì botulinum còn vượt xa - nó tấn công trực tiếp vào hệ thần kinh và có thể gây tử vong nhanh chóng.

Ở Việt Nam, từng có những vụ ngộ độc botulinum từ pate đóng hộp, khiến nhiều bệnh nhân phải thở máy nhiều tuần và phục hồi rất chậm. Đây là lời nhắc nhở rằng:

- Không phải sản phẩm nào "trông bình thường" cũng an toàn.

- Không phải mọi loại vi khuẩn đều chỉ gây tiêu chảy đơn giản - có loại gây tử vong.

- Và không phải mọi sự cố đều có thuốc giải.

Những thực phẩm dễ gây ngộ độc botulinum

Đồ hộp tự làm, đồ đóng lọ thủ công.

Pate, thịt hộp, cá hộp kém vệ sinh.

Thực phẩm để lâu trong môi trường kín nhưng không được tiệt trùng đúng.

Thực phẩm lên men, muối chua không đảm bảo.

Mật ong sử dụng cho trẻ dưới 1 tuổi.

Cách phòng ngừa ngộ độc botulinum

Đối với gia đình

Không dùng đồ hộp bị phồng, gỉ, méo, chảy nước.

Không tự chế biến pate, thịt hộp nếu không có thiết bị tiệt trùng đạt chuẩn.

Không cho trẻ <1 tuổi dùng mật ong.Khi thực phẩm có mùi vị bất thường, cần bỏ ngay, tuyệt đối không "tiếc".

Đối với sữa công thức: kiểm tra nguồn gốc, hạn dùng, tình trạng hộp, và tuân thủ hướng dẫn pha chế - không để sữa pha quá lâu, không dùng lại sữa thừa.

Đối với nhà sản xuất

Tuân thủ nghiêm quy trình tiệt trùng - đóng gói - bảo quản.

Công bố minh bạch kết quả kiểm nghiệm.

Chủ động thu hồi khi phát hiện rủi ro, thay vì để hậu quả xảy ra.

Đối với cơ quan quản lý

Tăng cường kiểm định định kỳ thực phẩm dành cho trẻ nhỏ.

Thiết lập kho dự trữ thuốc giải độc botulinum để ứng phó khi có ca bệnh.

Truyền thông rõ ràng, tránh để người dân chủ quan.

Vụ sữa nhiễm khuẩn là lời cảnh tỉnh quan trọng: thực phẩm dành cho trẻ em phải được kiểm soát nghiêm ngặt hơn bất kỳ nhóm sản phẩm nào. Nếu vi khuẩn gây nhiễm khuẩn thông thường đã nguy hiểm, thì độc tố botulinum còn có thể gây liệt toàn thân và tử vong chỉ trong thời gian ngắn.

Trong bối cảnh nhiều phụ huynh bận rộn, phụ thuộc vào thực phẩm đóng gói, sữa công thức hay đồ hộp, việc hiểu về botulinum và biết cách phòng tránh là cách tốt nhất để bảo vệ trẻ – những người dễ tổn thương nhất trước các "kẻ thù vô hình" trong thực phẩm.