Chuyện về "bánh lấy may" Tết Đoan ngọ trong văn hóa phương Đông: Hóa ra người Nhật cũng có 1 món "na ná" bánh truyền thống Việt Nam!
Ở nhiều nước châu Á, vào ngày Tết Đoan ngọ đều sẽ ăn bánh tro.
Tết Đoan ngọ, hay còn được biết đến với cái tên thân thương là Tết diệt sâu bọ, là dịp lễ đặc biệt quan trọng đối với người phương Đông. Đây không chỉ là thời khắc để mọi người cùng nhau quây quần, chia sẻ niềm vui, mà còn là dịp để thưởng thức loại bánh may mắn - một nét đẹp văn hóa độc đáo. Tùy theo từng nơi mà chiếc bánh này có những cái tên khác nhau, nhưng không thể phủ nhận rằng, tất cả đều mang trong mình một ý nghĩa chung: Sự khỏe mạnh và những điều tốt đẹp sắp đến. Cùng nhau thưởng thức bánh may mắn và những giá trị tinh thần quý báu, đó chính là cách mà người phương Đông duy trì và phát huy truyền thống của mình qua bao thế hệ.
Chỉ với hai nguyên liệu cơ bản là gạo nếp và nước tro, loại bánh có màu hổ phách trong suốt, lấp lánh như ngọc này lại xuất hiện với nhiều tên gọi khác nhau. Dẫu vậy, dưới muôn hình vạn trạng, loại bánh mà người Việt ta vẫn thường gọi là bánh tro cũng là bánh may mắn mà nhiều nước phương Đông khác trân quý trong ngày Tết Đoan ngọ.
Bánh tro (bánh gio) - Bánh may mắn giải nhiệt của người Việt
Ngày Tết Đoan ngọ của người Việt Nam còn có một tên gọi khác là Tết diệt sâu bọ, được diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm. Đây là dịp để mọi người không chỉ giao lưu, sum vầy mà còn thể hiện lòng biết ơn đến tổ tiên và cầu mong một mùa hè mát mẻ, khỏe mạnh, tránh được dịch bệnh. Trong ngày này, tục ăn bánh tro được coi trọng và mang nhiều ý nghĩa.
Trong các phiên bản truyền thuyết về ngày có dương khí mạnh nhất trong năm này, người ta cho rằng vì mùa màng bội thu nên sâu bọ kéo đến, ảnh hưởng đến vụ mùa, hoa trái. Sự xuất hiện của một ông lão tên Đôi Truân với đàn cúng đơn giản gồm bánh tro và hoa quả đã khiến sâu bọ đều kéo nhau đi. Đây là một trong những tích để người ta ăn bánh tro trong ngày Tết Đoan ngọ cùng với cơm rượu nếp vào giờ Ngọ để "diệt sâu bọ".
Bánh tro (bánh gio) của người Việt gói hình tam giác hoặc thuôn dài tùy từng vùng. Bánh nguyên bản chỉ có gạo nếp ngâm nước tro đốt từ các loại thảo mộc, cây cỏ nên vị nhạt, thanh. Khi ăn chấm cùng mật mía hoặc mật ong. Các phiên bản sau này có biến tấu thêm nhân đậu xanh, nhưng phiên bản truyền thống vẫn được ưa chuộng hơn cả. Ảnh: Nhà hàng Bể cá, Bếp Hoa, Hb food.
Tại Việt Nam, mâm cỗ Tết Đoan ngọ thường không thể thiếu hai loại bánh truyền thống là cơm rượu nếp và bánh tro. Cơm rượu nếp là một món ăn truyền thống được làm từ gạo nếp đã lên men. Món này không chỉ đơn giản là thức ăn, mà còn chứa đựng ý nghĩa văn hóa sâu sắc của người Việt.
Cơm rượu nếp thường được làm từ gạo nếp cẩm hoặc gạo nếp thường, lên men tự nhiên hoặc qua sự hỗ trợ của men rượu, tạo nên hương vị chua ngọt đặc trưng. Người ta tin rằng việc ăn cơm rượu nếp trong ngày Tết Đoan ngọ không chỉ giúp cơ thể mát mẻ, xua tan cảm giác oi bức của mùa hè, mà còn mang lại may mắn, sức khỏe và sự trừ tà.
Ngoài ra, còn có bánh ú tro (bánh gio, bánh tro, bánh nẳng, bánh coóc mò), làm từ gạo nếp, bánh được gói bằng lá chít/lá chuối/lá dong. Ăn bánh ú tro vào Tết Đoan ngọ không chỉ để thưởng thức hương vị mà còn là cách để nhớ về nguồn cội, văn hóa dân tộc và gửi gắm ước nguyện cho một năm tốt lành, thịnh vượng.
Tục lệ ăn bánh trong ngày Tết Đoan ngọ không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn thể hiện khát vọng và lòng hiếu thảo của người dân Việt Nam, là dịp để mỗi người được sống lại với truyền thống và cùng nhau chia sẻ những giá trị tinh thần quý báu của dân tộc.
Bánh Bá Trạng - Món quà tốt lành của người Trung Quốc
Ở Trung Quốc, Lễ hội Thuyền Rồng là một trong những dịp lễ truyền thống quan trọng, được tổ chức vào ngày 5 tháng 5 Âm lịch hàng năm. Tục ăn bánh Bá Trạng, hay còn gọi là bánh Zòngzi, là một phần không thể thiếu trong lễ hội này. Bánh Bá Trạng được làm từ gạo nếp, thường có nhân đậu xanh, thịt lợn, trứng muối, hoặc các loại nhân khác tùy theo khẩu vị địa phương và được gói trong lá tre hoặc lá lúa nước.
Bánh Bá Trạng của người Trung Quốc có nhân ngọt và nhân mặn, phần nhân rất phong phú. Loại bánh may mắn này gắn liền với Lễ hội Thuyền Rồng trong ngày 5/5 Âm lịch.
Theo truyền thuyết, tục ăn bánh Bá Trạng bắt nguồn từ câu chuyện về Khuất Nguyên, một nhà thơ và chính trị gia yêu nước, đã nhảy vào sông Mịch La để biểu thị lòng trung thành với quê hương. Người dân đã ném bánh vào sông để cá không ăn thịt ông và để tưởng nhớ đến ông sau này.
Bơi thuyền rồng là hoạt động chủ đạo trong ngày Tết Đoan ngọ ở Trung Quốc.
Mỗi miếng bánh Bá Trạng gói ghém trong mình không chỉ hương vị đặc trưng của gạo nếp và những thành phần khác mà còn chứa đựng niềm kính trọng dành cho tinh thần trung nghĩa của Khuất Nguyên và mong muốn cầu tài lộc, sức khỏe cho gia đình. Việc nấu và thưởng thức bánh Bá Trạng trong dịp Lễ hội Thuyền Rồng cũng như việc tham gia các cuộc thi bơi thuyền rồng, không chỉ để tưởng nhớ lịch sử mà còn là cách thể hiện sự đoàn kết và mong muốn một tương lai tốt đẹp hơn.
Bánh akumaki - Bánh cầu mong sức khỏe của người Nhật
Ở Nhật Bản, ngày 5 tháng 5 Âm lịch hàng năm chính là Lễ hội Tango no Sekku hay còn gọi là Lễ hội dành cho các bé trai. Đây là dịp để kỷ niệm và chúc mừng sức khỏe cho các bé trai, đồng thời cũng là lúc mà tục ăn bánh chimaki hay bánh kashiwa-mochi trở nên phổ biến.
Bánh chimaki được người Nhật Bản ăn nhiều trong ngày Đoan ngọ. Chimaki được ăn theo nhiều cách khác nhau tùy theo vùng. Giữa vùng Hokkaido và Kanto Koshin, chimaki với okowa, một món cơm hấp hình tam giác kiểu Nhật được làm từ gạo nếp trộn với thịt hoặc rau là món ăn phổ biến. Ở vùng Kansai, món bánh nhỏ gầy gói trong lá tre, khi bóc ra và ăn, bạn có thể ngửi thấy mùi thơm tươi mát của lá tre.
Trong số đó, bánh akumaki ở một số vùng, là một loại bánh gạo truyền thống. Bánh chimaki được làm từ bột gạo, đôi khi được trộn cùng với đậu đỏ hoặc đậu xanh, và sau đó được bọc trong lá tre hoặc lá sậy. Cách làm này không chỉ giúp bánh có hương vị thơm ngon, đặc trưng mà còn giữ cho bánh được lâu hơn.
Kashiwa mochi là món ăn rất phổ biến trong Ngày thiếu nhi 5/5 Âm lịch. Nó được làm bằng cách gói một chiếc bánh gạo mochi, được coi là bùa may mắn, với một chiếc lá kashiwa (lá sồi), cũng được coi là bùa may mắn. Cây sồi từ lâu đã được coi là một loại cây mang điềm lành vì lá của nó không rụng cho đến khi chồi non lớn lên, từ đó cầu mong sự thịnh vượng cho con cháu.
Còn bánh akumaki đặc biệt được liên kết với ý nghĩa của sự bảo vệ và may mắn, được người dân ở Kagoshima ưa thích. Bánh akumaki giống với bánh tro của người Việt hơn cả. Gạo cũng được ngâm với nước tro qua đêm, gói với lá và luộc chín.
Akumaki được làm bằng cách ngâm gạo nếp trong dung dịch kiềm thu được từ tro đốt từ gỗ hoặc tre, sau đó gói gạo nếp trong lá tre và luộc trong nước kiềm vài giờ. Các chất kiềm có trong dung dịch kiềm làm mềm gạo nếp, ngăn chặn sự phát triển của vi trùng và cho phép bảo quản lâu dài. Đây là một món ăn chứa đầy trí tuệ của người dân ở tỉnh Kagoshima - nơi thực phẩm dễ bị hư hỏng do nhiệt độ và độ ẩm cao.
Akumaki cũng giống với phiên bản bánh tro Việt truyền thống, nhạt và không vị. Chúng thường được ăn với siro đường nâu và bột đậu nành rang (kinako), thêm xíu muối hoặc chấm mật ong. Nếu không ăn kèm với chất làm ngọt, chúng sẽ hơi có vị hậu đắng, tương tự với loại bánh nẳng ở Bắc Kạn. Bánh này người ta cũng thường dùng sợi chỉ để cắt mà không dùng dao.
Người ta tin rằng việc ăn bánh này sẽ giúp xua đuổi tà khí và mang lại sức khỏe, may mắn cho trẻ nhỏ. Mỗi cây bánh chimaki hay akumaki cẩn thận được gói ghém không chỉ là thức ăn ngon miệng mà còn là biểu tượng của những lời cầu chúc tốt lành và sự quan tâm dành cho thế hệ trẻ - tương lai của dân tộc.
Nhìn qua những phong tục ẩm thực truyền thống của các nước phương Đông trong dịp Tết Đoan ngọ, ta có thể thấy một điểm chung đáng chú ý: Dù bánh tro của người Việt Nam, bánh Bá Trạng của người Trung Quốc hay akumaki của người Nhật Bản, tất cả đều gói gọn trong mình những ước nguyện về sức khỏe và sự thịnh vượng cho mọi người.
Bánh tro, với hương vị đậm đà của gạo nếp và các nguyên liệu truyền thống, không chỉ là món ăn thanh tịnh, nhẹ nhàng mà còn thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên và ước vọng về một tương lai tốt đẹp hơn. Bánh Bá Trạng, được kết nối với câu chuyện về lòng trung thành và tấm lòng yêu nước của Khuất Nguyên, không chỉ khiến người ta nhớ đến quá khứ hào hùng mà còn mang trong mình khát vọng cầu mong cho bản thân và gia đình tránh được tai ương, hướng tới một cuộc sống an lành và đầy đủ. Akumaki của người Nhật Bản không chỉ là một món ngon để chào đón mùa hè mà còn là biểu tượng của sự bảo vệ, cầu chúc cho sự phát triển khỏe mạnh của các bé trai – những mầm non tương lai của đất nước.
Chính những chiếc bánh đậm chất truyền thống này đã trở thành biểu tượng của lòng biết ơn đối với tổ tiên, sự tôn trọng văn hóa dân tộc và là cầu nối cho những lời nguyện ước về một cuộc sống đầy đủ và hạnh phúc.