Parent coach Tú Anh Nguyễn: Từ gen Z đến gen Alpha - trẻ em thời công nghệ cần được trang bị những kỹ năng gì?

Đại dịch Covid đã làm cả địa cầu chao đảo. Thế giới đang trải qua thời kỳ khủng hoảng tồi tệ mà không ai có thể lường trước được. Cuộc sống, thói quen và nếp sinh hoạt của toàn thể loài người cũng thay đổi không thể ngờ. Đơn cử như việc học tập hay họp hành, giao tiếp, giờ đây khái niệm "học online", "họp online" và cả "nhậu online" đã trở nên rất quen thuộc với nhiều gia đình. Chỉ vài năm trước thôi, khái niệm học online vẫn còn khá xa lạ.

Thế hệ phụ huynh trẻ 8X – 9X nên tiếp cận việc định hướng và giáo dục con cái như thế nào cho giai đoạn hiện tại cũng như trong tương lai, khi công nghệ ngày càng hoà quyện vào từng hơi thở cuộc sống? 

Điểm danh tên gọi của từng thế hệ hiện đại

Tôi là một phụ huynh thế hệ 8X, hay còn được gọi là thế hệ Generation (Gen) Y. Gen Y bao gồm những người sinh năm từ 1980 – 1994, hay còn có tên gọi khác là thế hệ Millennials (Thiên niên kỷ). Phần lớn thế hệ của chúng tôi giờ đây đã trở thành phụ huynh, được các trang báo nước ngoài định danh là Millennial Parents. Con cái của thế hệ chúng tôi còn rất nhỏ, phần lớn bọn trẻ thuộc về thế hệ Generation Alpha, sinh năm 2010 trở về sau này.

Ngay sau thế hệ Millennials (Gen Y) của tôi, chính là Gen Z – những người trẻ có năm sinh từ 1995 – 2009. Gen Z có thể hiểu là thế hệ Internet. Gen Z có lẽ khá xa lạ với điện thoại bàn, họ không dùng đến đầu đọc đĩa DVD, và chắc hẳn sẽ không hiểu được cuộc sống không có Internet thì sẽ vận hành như thế nào. 

Gen Alpha ra đời sớm nhất năm 2010, cũng là năm chiếc iPad đầu tiên ra đời, hay còn được gọi là thế hệ "Screenagers", hoặc iGeneration. Gen Y hay Gen Z đời đầu ngày xưa còn thường hay bị người lớn nhắc nhở: "Ngồi xa TV ra không đau mắt", hay "Xem máy tính bảng ít thôi, cất đi còn ngồi vào bàn học bài"; thì với Gen Alpha, máy tính bảng chính là vú em – bảo mẫu, còn việc học sẽ được thực hiện phần lớn qua màn hình và các ứng dụng trên các thiết bị di động thông minh. Công nghệ là cuộc sống, không có công nghệ, cuộc sống và học hành khó có thể diễn ra.

Tôi muốn kể với bạn hai câu chuyện nhỏ về giới trẻ - Thế hệ Gen Z hiện nay

Năm ngoái, tôi có dịp sang Đan Mạch chơi và sống vài ngày cùng gia đình một người chú bên ấy. Chú là doanh nhân Việt Kiều và là một chuyên gia kim hoàn có tiếng ở một thành phố phía Bắc của Đan Mạch. Con gái chú vừa tròn 18 tuổi, chuẩn bị vào đại học. Tôi có nhiều dịp trò chuyện với cô bé gen Z, quốc tịch Đan Mạch gốc Việt Nam này, để tìm hiểu thêm về lối sống của giới trẻ bên ấy.

Khi hỏi về dự định tương lai của cô bé, tôi tò mò muốn biết em sẽ dự định theo đuổi ngành nghề và công việc gì khi hoàn thành chương trình đại học. Trong đầu tôi chỉ suy nghĩ rằng liệu em sẽ theo nghề kim hoàn của bố và mở rộng công việc kinh doanh hay có phát triển thị trường về Việt Nam hay không. Thì cô bé nói rằng: "Em đang lên kế hoạch về một dự án làm sạch đại dương, em sẽ cùng với các bạn kêu gọi tài trợ và tìm hiểu cách phát triển các thiết bị làm sạch biển".

Một câu chuyện nhỏ thứ hai về Gen Z là hai cô bé hàng xóm ở cùng khu chung cư nhà tôi tại quận 2, Thành phố Hồ Chí Minh. Mẹ của hai cô bé khá thân với tôi, và thường xuyên cảm thán nửa đùa nửa thật rằng: "Đến khổ với 2 "bà giám thị" ở nhà. Bây giờ bố mẹ mà quên không phân loại rác, hay tiện tay lấy bao ni lông, túi nhựa để đi chợ, là sẽ bị 2 đứa con phê bình và đối xử kỳ thị ra mặt như thể bố mẹ là người "tối cổ", người rừng, không biết văn minh nhân loại là gì!"

Ban đầu, tôi nghĩ rằng hình như thế hệ trẻ bây giờ có những mối quan tâm và lo lắng rất thời thượng, tinh vi và có vẻ hơi xa vời? Thế hệ 8X chúng tôi phần lớn đều chỉ suy nghĩ đến việc mở rộng tầm nhìn, bước chân ra thế giới, cố gắng thoát ra khỏi vùng an toàn của gia đình, có một công việc tốt trong một tập đoàn đa quốc gia để được lĩnh hội tác phong cũng như cách làm việc chuyên nghiệp, và cơ hội phát triển bản thân.

Vậy mà chỉ một thế hệ ngay sau chúng tôi thôi, các bạn trẻ đã nghĩ đến việc "giải cứu thế giới" rồi. Tôi không nói ngoa, việc giải cứu đại dương, giải cứu môi trường, đúng nghĩa là giải cứu thế giới rồi còn gì?! Nhưng nghĩ kỹ lại, thì đúng là các em phải suy nghĩ về những việc đó thật, vì nó là không khí các em hít thở, là chất lượng cuộc sống của chính cuộc đời của các em. Thời đại các em đâu cần phải học cách dùng máy tính hay phải được dạy cách sử dụng Google search nữa.

Trở lại với thông tin tôi đã chia sẻ từ đầu bài viết, là một Millennials Parent, có hai con nhỏ thuộc thế hệ Alpha, tôi phải chuẩn bị để dạy cho chúng những gì?

Thế hệ con cái Gen Alpha của chúng ta cần phải học những gì?

Mọi người đã nói mãi và "share" mãi trên mạng về các bài viết xoay quanh những nội dung "Đừng bắt con học chữ trước khi vào lớp 1", "Hãy cho con được chơi cho thoả thích", "Đừng cướp mất tuổi thơ của con", hay "Con cần phải học kỹ năng, không phải học chữ"… Nhưng cụ thể, những đứa trẻ thế hệ Alpha cần được trang bị những gì cho phù hợp với thế hệ của chúng sau này?

Tôi nghĩ rằng, ngay từ bây giờ, trước khi quá muộn, bố mẹ cần phải dạy cho con những kỹ năng sống cùng công nghệ, qua các việc thiết thực sau:

1. Dạy con về an toàn ở không gian mạng và đảm bảo sức khoẻ tinh thần và tâm lý cho con 

Việc kết bạn của con trẻ sẽ không chỉ còn ở chế độ offline nữa mà sẽ ngày càng có nhiều tình bạn online hơn. Cũng từ đó, việc bạo hành trên không gian mạng sẽ phổ biến và khó kiểm soát hơn. Những tổn thương và sang chấn về mặt tâm lý cũng khó nhận biết và khó được phát hiện hơn. Đặc biệt nếu bố mẹ thường xuyên bận rộn với công việc, giao con cho "bảo mẫu" ipad mà không kiểm soát, ít dành thời gian trò chuyện và tìm hiểu tâm tư tình cảm của con, cũng tạo ra những nguy cơ con trẻ bị tiêm nhiễm và ảnh hưởng xấu bởi những nội dung lệch lạc trên mạng.

2. Dạy con tính kỷ luật và tự giác

Thật tâm mà nói, nhiều bố mẹ thế hệ 8X – 9X muốn thể hiện bản thân là những phụ huynh hiện tại, cấp tiến, tân thời và rất "cool" nên họ thường xuyên nói rằng: "Tôi muốn con tôi được chơi thật nhiều, bắt con học sớm để làm gì?" – và họ hoàn toàn buông lỏng để con chơi tự do, mà quên mất việc dạy con về tính kỷ luật, nề nếp và sự tự giác khi con chuẩn bị đến tuổi đi học. Tôi nghĩ rằng, không dạy chữ, dạy toán hay dạy trước chương trình cho con là đúng. Nhưng, hãy dạy cho con những kỹ năng cần thiết phù hợp với lứa tuổi, cho con có tiền đề vững chắc để có thể lớn lên trở thành người bản lĩnh, tự lập và có khí chất của riêng con.

3. Dạy con khả năng tập trung

Với các loại thiết bị điện tử, công nghệ giải trí, và sự đa dạng của nội dung trên các ứng dụng, khả năng tập trung của chúng ta đang ngày một kém hơn. Vì vậy, hãy khuyến khích con phát triển khả năng tập trung từ sớm, chỉ cần bắt đầu với mỗi ngày một vài phút cũng đủ để hình thành thói quen cho con.

Bên cạnh đó, bố mẹ cũng hãy làm gương, cất điện thoại khi có thể và tập trung dành 100% sự chú ý khi ở bên con, đọc sách, trò chuyện và chơi đùa cùng con.

4. Dạy kỹ năng phân tích, lập luận đa chiều, và khả năng ra quyết định

Cùng với sự phát triển của công nghệ và sự dễ dàng trong việc tìm kiếm thông tin, việc kiểm chứng và đánh giá sự chính xác của thông tin là vô cùng quan trọng. Bên cạnh đó, khả năng biết lập luận, phân tích, đánh giá tình huống cũng như có quan điểm và suy nghĩ riêng cũng sẽ giúp ích cho con rất nhiều trong tương lai.

Kỹ năng này không quá khó để dạy cho con. Bố mẹ hãy dành thời gian trao đổi, nói chuyện, chia sẻ với con về những chủ đề, những câu chuyện phù hợp với lứa tuổi. Thường xuyên đặt cho con những câu hỏi gợi mở, lắng nghe và trân trọng suy nghĩ của con, đây cũng là cách để thắt chặt sợi dây kết nối mối quan hệ gia đình.

5. Dạy con về công nghệ bằng cách học và chơi cùng con

Đừng để con một mình với các thiết bị di động. Hãy chơi game cùng con, ngồi xem smart tivi cùng con, khuyến khích con chia sẻ về các ứng dụng mới, và nhờ con dạy cho cách sử dụng các phần mềm "trending" mới ra mắt.

6. Cùng con chuẩn bị đón nhận những công việc vô cùng mới mẻ sẽ xuất hiện trong tương lai

Tôi thường hay nói đùa với các bạn của mình rằng, thời của con cái chúng ta, chúng sẽ phải "cộng sinh" và "đánh nhau" với robot để có việc làm. Thực tế là trong tương lai chắc hẳn sẽ có rất nhiều công việc mới mẻ lẫn lạ lùng mà thời nay chúng ta không thể nào tưởng tượng ra được. Vì vậy, hãy tạo điều kiện để con được học ngoại ngữ, tư duy sáng tạo, tư duy logic và kỹ năng giải quyết vấn đề, để con có đủ trình độ và khả năng thích ứng với bất kỳ thay đổi nào trong cuộc sống.