Nhà nhà dựng cây nêu khi giáp Tết xuân về, đằng sau phong tục cũ ấy hóa ra là ý nghĩa tốt đẹp này
Không chỉ người Kinh, các dân tộc như Mường, Hơ Mông, Gia Rai.. cũng có tục treo cây nêu tuy nhiên có sự khác biệt trong cách trang trí và thời gian dựng trong năm.
Những năm gần đây, dù vẫn là một dịp lễ quan trọng nhất trong năm, nhưng người ra dường như có xu hướng tối giản đi những tập tục ngày Tết. Những phong tục cổ truyền đã không còn xuất hiện nhiều ở các thành phố lớn, nơi nhịp sống luôn vội vã từng ngày. Đặc biệt phải nhắc tới phong tục dựng cây nêu – một hình ảnh có tính biểu tượng gắn liền với Tết Nguyên đán.
Có nhiều tài liệu ghi chép về sự tích cây nêu, nhưng tựu chung lại, đây là biểu tượng nhằm xua đuổi tà ma, quỹ dữ, bảo vệ nhân dân. Trước đây ở miền Bắc, người ta dựng cây nêu vào ngày 23 tháng Chạp bởi quan niệm sau ngày này, vắng bóng Táo Quân, ma quỷ thường quấy nhiễu và sẽ thực hiện lễ hạ cây nêu vào ngày Khai Hạ (ngày 7 tháng Giêng âm lịch).
Sự tích cây nêu ngày Tết
Ngày xưa Quỷ chiếm toàn bộ đất, còn Người chỉ làm thuê, và nộp phần lớn lúa thu hoạch cho Quỷ. Quỷ ngày càng bóc lột Người quá tay, và cuối cùng Quỷ tự cho mình hưởng quyền "ăn ngọn cho gốc".
Người chỉ được hưởng rạ, tuyệt đường sinh nhai nên cầu cứu Đức Phật giúp đỡ. Phật bảo Người đừng trồng lúa mà trồng khoai lang. Mùa thu hoạch ấy, Người được hưởng trọn củ khoai, còn Quỷ chỉ hưởng lá và dây khoai, đúng theo phương thức "ăn ngọn cho gốc".
Mùa kế, Quỷ chuyển qua phương thức "ăn gốc cho ngọn". Phật bảo Người lại chuyển sang trồng lúa. Kết quả, Quỷ hưởng toàn rạ, lại hỏng ăn.
Quỷ tức lộn ruột nên mùa sau tuyên bố "ăn cả gốc lẫn ngọn". Phật trao cho Người giống cây ngô (bắp) để gieo khắp nơi. Quỷ lại không được gì, còn Người thì thu hoạch cơ man là bắp ngô. Cuối cùng Quỷ nhất định bắt Người phải trả lại tất cả ruộng đất không cho làm nữa.
Phật bàn với Người điều đình với Quỷ, xin miếng đất bằng bóng chiếc áo cà sa treo trên ngọn cây tre. Quỷ thấy không thiệt hại gì nên đồng ý. Khi đó Phật dùng phép thuật để bóng chiếc áo cà sa đó che phủ toàn bộ đất đai khiến Quỷ mất đất phải chạy ra biển Đông.
Mất đất sống, Quỷ huy động quân vào cướp lại. Phật bày Người tấn công bằng lá dứa, tỏi, vôi bột... Quỷ thua và bị đày ra biển Đông. Trước khi đi, Quỷ xin Phật thương tình cho phép một năm được vài ba ngày vào đất liền viếng thăm phần mộ của tổ tiên cha ông. Phật thương hại nên hứa cho.
Do đó, hàng năm, cứ vào dịp Tết Nguyên Đán là những ngày Quỷ vào thăm đất liền, người ta theo tục cũ trồng cây nêu để Quỷ không bén mảng đến chỗ người cư ngụ. Trên nêu có treo khánh đất, có tiếng động phát ra khi gió rung để nhắc nhở bọn Quỷ nghe mà tránh. Trên ngọn cây nêu còn buộc một bó lá dứa hoặc cành đa mỏ hái để cho Quỷ sợ. Ngoài ra, người ta còn vẽ hình cung tên hướng mũi nhọn về phía Đông và rắc vôi bột xuống đất trước cửa ra vào trong những ngày Tết để cấm cửa Quỷ.
Qua thời gian, cây nêu trở thành một hình tượng văn hóa, đại diện cho dịp Tết lớn nhất trong năm. Cây nêu ngày nay là một thân cây thường làm từ tre, trúc, lồ ô có chiều dài khoảng 5 - 6 mét. Thân cây được chọn phải là cây già, cao, to, thẳng, lóng tre đều và không cụt ngọn, giữ lại phần lá tươi ở ngọn. Trên ngọn cây thường được trang trí cờ hội, lồng đèn hay lá phướn. Trên những lá phướn gắn những câu chúc may mắn cho năm mới.
Bên cạnh những vật dụng trang trí, ở nhiều vùng Bắc bộ, người ra còn gắn những dụng cụ tạo âm thanh. Theo lệ xưa người dân treo khánh sành, ngày nay có thể thay thế bằng chuông gió, được treo phía dưới chùm lá tre.
Không chỉ có những vật dụng trang trí, theo truyền thống, người dân còn treo trên thân cây nêu những vật mang ý nghĩa tín ngưỡng như một cành lá đa, lá dứa hay xương rồng. Không thể thiếu một giỏ được đan bằng tre bỏ vàng mã, gạo muối và trầu cau và đặc biệt là một tắm vỉ hình ô vuông được đan 4 nan dọc và 5 nan ngang thể hiện cho: "Tứ tung ngũ hành".
Không chỉ người Kinh, các dân tộc như Mường, Hơ Mông, Gia Rai.. cũng có tục treo cây nêu tuy nhiên có sự khác biệt trong cách trang trí và thời gian dựng trong năm. Tựu chung lại đều thể hiện niềm tin của con người vào việc quên đi những điều không may, chào đón những điều tốt đẹp sẽ đến trong tương lai gần.
Những năm gần đây, người ta tranh cãi nhiều hơn về việc bỏ, gộp Tết Nguyên đán vào Tết dương lịch. Biết bao người thể hiện sự mệt mỏi và chán nản khi phải đối mặt với những ngày này. Tuy nhiên, phát triển không có nghĩa là đánh mất văn hóa của dân tộc. Nếu chú ý hơn vào những phong tục tốt đẹp, những phút giây sum vầy của người con xa xứ, những ánh mắt hạnh phúc của bố mẹ ông bà trong bữa cơm chiều 30 chứ không phải những trách nhiệm trên vai, ắt hẳn mọi người sẽ cảm thấy không còn "ngại" Tết nữa.
(Nguồn: Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam)