Ngộ độc botulinum nguy hiểm thế nào, điều trị ra sao khi không có thuốc giải?

- Phóng viên: Hiện thuốc BAT giải độc botulinum cũng đã hết, xin bác sĩ cho biết việc điều trị cho các bệnh nhân ngộ độc botulinum sẽ được thực hiện ra sao?

TS-BS Lê Quốc Hùng, Trưởng Khoa Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Chợ Rẫy (TP HCM): Hiện đã hết thuốc BAT giải độc botulinum. Đây là vấn đề đáng tiếc cho bệnh nhân và nan giải cho các bác sĩ điều trị. Nếu ngộ độc botulinum mà được sử dụng thuốc BAT giải độc đặc hiệu sớm thì chỉ trong vòng 48-72 tiếng là bệnh nhân có khả năng thoát khỏi tình trạng bị liệt, không phải thở máy.

Trường hợp, nếu bắt đầu thở máy 1-2 ngày tức rất là sớm sau khi ngộ độc, trong khoảng thời gian trung bình khoảng từ 5-7 ngày bệnh nhân có thể hồi phục và có thể bỏ được máy thở, tập vật lý trị liệu để trở về với cuộc sống bình thường, sức khỏe ổn định trở lại.

Trong trường hợp không có thuốc giải độc BAT thì phải có điều trị hỗ trợ, chủ yếu là nuôi dưỡng và thở máy. Bởi chất độc botulinum làm tổn thương hệ thần kinh dẫn tới liệt cơ. Khi liệt cơ thì không thể thở được và dẫn tới tử vong. 

Trước đây, nếu chưa có máy thở về hỗ trợ xâm lấn đường hô hấp thì bệnh nhân rất dễ tử vong. Nhưng hiện có các phương tiện hỗ trợ như thở máy vấn đề điều trị sẽ dễ dàng hơn. Tuy nhiên, kết quả cũng không được giống như mong muốn là sử dụng thuốc.

- Không có thuốc, bệnh nhân liệt cơ, thở máy, vậy thời gian có thể phục hồi tiên lượng ra sao, thưa bác sĩ?

Năm 2020, chúng tôi đã điều trị bệnh nhân ngộ độc botulinum mà không có thuốc giải độc thì thời gian trung bình thở máy của bệnh nhân phải kéo dài từ 3 đến 6 tháng. Bệnh nhân thở máy có nhiều biến chứng xảy ra. Ví dụ như nhiễm trùng thứ phát đường hô hấp. 

Bên cạnh đó, các hàng rào bảo vệ tự nhiên giống như đường thở bình thường bị phá vỡ do đặt ống trực tiếp vào phổi qua máy thở. Điều này, dẫn đến bị nhiễm trùng thứ phát. 

Ngoài ra, những biến chứng về suy dinh dưỡng do thở máy trong thời gian dài có thể liệt hoàn toàn. Khi nhiều biến chứng có thể xảy ra do bệnh nhân thở máy kéo dài, các bác sĩ điều trị phải đối diện với rất nhiều thách thức trong quá trình theo dõi, điều trị cho bệnh nhân.

- Vì sao gần đây liên tiếp xảy ra các trường hợp ngộ độc botulinum trong khi trước đây ít ghi nhận, xin bác sĩ cho biết nguyên nhân vì sao?

Tại Mỹ, vấn đề an toàn thực phẩm cao hàng đầu thế giới nhưng mỗi năm vẫn có 15-300 ca ngộ độc botulinum. Như vậy, ngộ độc này không hiếm. Còn ở Việt Nam, trước đây chúng ta ít có khả năng để chẩn đoán được. Nhưng những năm gần đây, đặc biệt là năm 2020 khi Bệnh viện Chợ Rẫy lần đầu tiên chẩn đoán được chùm ca bệnh botulinum là một sự liên kết giữa bệnh viện Chợ Rẫy và Viện Vệ sinh Dịch tễ TP HCM và các đơn vị khác có thể làm xét nghiệm chẩn đoán ngộ độc botulinum thì những điều này giống như hồi chuông báo động để các bác sĩ trên toàn quốc biết loại bệnh này. Theo tôi, nó không phải là nhiều hơn trước mà khả năng chẩn đoán bây giờ tốt hơn. Bên cạnh đó, các xét nghiệm cận lâm sàng hỗ trợ hiện đại hơn nên chẩn đoán dễ hơn.

Chất độc botulinum được sinh ra như thế nào?

Nguyên nhân bệnh này là do một loại vi khuẩn botulinum gây ra. Vi khuẩn này sống trong môi trường yếm khí. Bình thường trong môi trường vi khuẩn này không sống được do có lượng oxy cao. Nhưng nó có khả năng thích nghi và tạo ra các bào tử. Các bào tử tạo ra vỏ bọc để nó ngủ đông, không hoạt động và không chết. Vi khuẩn này có ở khắp nơi, nhiều nhất là trong đất cát. 

Mặt khác, một số hoạt động của con người làm cho vi khuẩn này từ mặt đất được phát tán bay lơ lửng trong không khí. May mắn, khi vi khuẩn này có trong không khí sẽ không phát triển được nên dù có hít phải cũng không nhiễm bệnh. Tuy nhiên, khi ở môi trường yếm khí nó sẽ tái hoạt trở lại. Chúng sẽ phá bao bào tử để sản sinh ra chất độc gọi là chất độc botolinum.

Do đó, tất cả các thức ăn khi chúng ta chế biến thức ăn, đóng gói, đóng hộp, bao kín… không có oxy thì nó có khả năng phát triển. Như vậy, khả năng chúng ta nhiễm là luôn luôn rình rập.

- Phòng ngộ độc botulinum ra sao, thưa bác sĩ?

Có 3 giai đoạn phòng chống ngộ độc botulinum. 

Đầu tiên, khi chế biến thực phẩm tươi sống hoặc làm các loại thức ăn đóng chai, lọ phải làm trong môi trường sạch, vệ sinh. 

Thứ 2, khi gói kín là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn tái hoạt. Do đó, không nên đóng kín nếu không có kỹ thuật tốt. 

Thứ 3, là giai đoạn sử dụng thức ăn. Đối với các nhà sản xuất họ có những hạn dùng đảm bảo khoảng thời gian đó không có vi khuẩn phát triển. Vì vậy, không ăn thứ gì quá hạn sử dụng.

Ngoài ra, nếu chế biến thức ăn trong 100 độ từ 10-15 phút sẽ hạn chế được chất độc botulinum và tránh được ngộ độc.