Khiến 1 đứa trẻ trở nên hư hỏng dễ như nào? Đó là khi cha mẹ ngày nào cũng làm quá lên điều này!

Với sự chú trọng ngày càng cao vào giáo dục con trẻ, ngày càng nhiều bậc phụ huynh nhận ra tầm quan trọng của việc khen ngợi con cái. Tuy nhiên, việc khen ngợi quá mức hoặc khen sai cách lại có thể mang đến tác dụng ngược. Ảnh hưởng của điều này tuy nhỏ, nhưng lại âm ỉ, dai dẳng và có thể ăn sâu vào nhận thức của trẻ.

Mục đích của việc khen ngợi là để khuyến khích con cố gắng hơn, nhưng nếu khen ngợi với ý định thao túng, nó sẽ lấy đi động lực tự thân của trẻ.

Ví dụ: “Biết tự giác đi ngủ sớm, con là đứa trẻ ngoan”, “Học được nhiều thứ như vậy, con giỏi quá!”, “Con thật thông minh, mẹ biết là không gì có thể làm khó con”,...

Ban đầu, khi nghe những lời khen như thế, trẻ sẽ rất vui. Nhưng dần dần, trẻ có thể nhận ra qua biểu cảm và ngôn ngữ cơ thể rằng cha mẹ có ý đồ riêng khi khen ngợi.

Hãy thử đặt mình vào vị trí của trẻ: Nếu có ai đó khen bạn chỉ vì họ muốn đạt được một mục đích nào đó, liệu bạn có cảm thấy thoải mái và xây dựng được lòng tin với người đó không?

Thực tế, nhiều bậc cha mẹ vô thức sử dụng lời khen như một công cụ để thúc đẩy trẻ làm điều mà họ mong muốn.

Khen ngợi ai đó là điều rất dễ dàng, ngay cả khi bạn không thực lòng, bạn vẫn có thể nói ra những lời hoa mỹ. Nhưng kiểu khen ngợi không chân thành có thể để lại tổn thương tâm lý tiềm ẩn cho trẻ, giới hạn sự phát triển của trẻ.

Tác hại của việc khen ngợi không đúng cách

Khi việc khen ngợi trở nên quá thường xuyên, trẻ sẽ dần hình thành cảm giác bất mãn nếu một ngày không được khen. Điều này cũng tự nhiên như việc bạn không nhận được lương vào ngày phát lương: bạn sẽ cảm thấy bất ngờ, thậm chí là tức giận, và tự hỏi “Vì sao lại như vậy?”.

Nếu cha mẹ luôn khen ngợi với vị thế cao hơn, bằng những lời đánh giá mang tính áp đặt hoặc chỉ tập trung vào kết quả, trẻ sẽ dễ trở thành người luôn chờ đợi chỉ dẫn để hành động, lo lắng về cách người khác nhìn nhận và không dám tự đưa ra quyết định.

Ví dụ: “Đánh răng trước khi ngủ là trẻ ngoan”, “Đạt giải xuất sắc, con thật tuyệt vời”, “Hôm nay không đi học muộn, con giỏi quá!”, “Giành được giải nhất trong cuộc thi, đúng là con của bố mẹ!”,...

Những lời khen kiểu này có thể khiến trẻ dần trở nên phụ thuộc vào sự công nhận từ người khác. Trẻ sẽ chỉ làm những việc được yêu cầu và luôn bận tâm đến đánh giá của người khác, thay vì tự do khám phá và hành động.

Thêm vào đó, những cha mẹ thường dùng lời khen hoa mỹ lại thường có kỳ vọng rất cao đối với con cái. Khi kỳ vọng càng lớn, thất vọng cũng càng lớn. Và khi trẻ không đáp ứng được mong muốn, cha mẹ dễ dàng trách mắng vì những lỗi nhỏ.

Trẻ sẽ sợ hãi và không dám thử thách những điều mới mẻ, vì trẻ biết rằng nếu thất bại, mình sẽ bị mắng. Do đó, trẻ chỉ dám làm những gì quen thuộc hoặc chắc chắn làm được.

Kết quả là: Nếu không có lời khen, trẻ sẽ không làm gì cả, không nhận thức được giá trị bản thân. Trẻ không biết cách suy nghĩ độc lập hay tự hành động. Trẻ thiếu dũng khí để đối mặt với thử thách. Trẻ trở nên cực kỳ nhạy cảm với ý kiến của người khác.

Liệu một đứa trẻ như vậy có thể sống tự lập khi trưởng thành không?

Làm thế nào để khen ngợi đúng cách?

Dưới đây là 3 gợi ý giúp bạn khen ngợi con một cách hiệu quả:

1. Đặt sự đồng cảm lên hàng đầu

Tình yêu sâu sắc nhất của cha mẹ là sự công nhận và trân trọng con cái đúng với bản chất của chúng. Trẻ là một cá thể độc lập, cần được tin tưởng, chấp nhận và tôn trọng, thay vì bị đánh giá dựa trên hành động hay kết quả.

Dù trẻ không đạt điểm cao trong bài kiểm tra, không thành công trong thử thách hay không giành chiến thắng trong thi đấu, điều mà chúng ta cần quan tâm là cảm nhận của trẻ. Khi khen ngợi, hãy tập trung vào cảm xúc của trẻ và thể hiện sự đồng cảm.

Ví dụ:

Khi con vượt qua nỗi sợ và tự mình leo qua xà thăng bằng: “Con thật dũng cảm, tự mình làm được rồi. Mẹ thấy con rất hài lòng, cảm giác hoàn thành một việc khó thật là tuyệt phải không?”.

Khi con chơi bóng rổ: “Hôm nay con ném trúng rổ nhiều lần, mẹ thấy con rất vui. Thời gian con dành để luyện tập đã mang lại kết quả”.

Việc khen ngợi dựa trên cảm xúc và sự tiến bộ sẽ khuyến khích trẻ nhiều hơn những lời khen sáo rỗng.

2. Khen ngợi nhẹ nhàng và vừa đủ

Cũng như nước quá nhiều sẽ gây lũ lụt, khen ngợi quá mức sẽ phản tác dụng.

Khi trẻ thành công, hầu hết các bậc cha mẹ đều sẵn sàng dành lời khen ngợi. Nhưng khi trẻ thất bại, bạn có thể đồng cảm với cảm xúc của trẻ không? Nếu không, hãy tránh những lời khen ngợi quá mức.

Ví dụ: “Con trai mẹ giỏi quá, đạt điểm tuyệt đối luôn!”. Những lời khen như vậy có thể gây áp lực lên trẻ, khiến trẻ nghĩ: “Cha mẹ vui là vì mình làm tốt. Nếu mình không làm tốt, họ sẽ buồn”.

Thay vào đó, hãy khen ngợi vừa đủ, tập trung vào nỗ lực và quá trình: “Được điểm 10, mẹ rất tự hào về con! Mẹ để ý thấy con chăm chỉ học bài những ngày qua, và con đã nhận được kết quả xứng đáng”.

Quan trọng là truyền tải thông điệp: “Bố mẹ yêu con dù con làm tốt hay chưa tốt, và con luôn đáng được yêu thương”.

3. Tìm kiếm điểm sáng khi trẻ làm không tốt

“Thêm hoa trên gấm thì dễ, nhưng thêm than trong tuyết mới khó”. Khi trẻ thất bại, chúng cần sự hỗ trợ và công nhận từ cha mẹ để tìm thấy giá trị của bản thân.

Ví dụ: Lần thứ hai trẻ lên sân khấu biểu diễn nhưng vẫn rụt rè và thực hiện không tốt, trẻ buồn bã hỏi: “Mẹ ơi, phải thể hiện thật tự tin mới giỏi. Con không làm được, con không giỏi đúng không?”. Bạn có thể trả lời:

“Mẹ thấy con đã cố gắng rất nhiều. Lần trước con không dám làm gì cả, nhưng lần này con đã cố gắng thực hiện từng động tác, còn đứng trên sân khấu đến cuối. Mẹ nghĩ con rất giỏi khi từng bước vượt qua nỗi sợ. Mẹ tin rằng lần tới con sẽ còn làm tốt hơn nữa”.

Những lời khen chân thành trong hoàn cảnh khó khăn sẽ giúp trẻ cảm nhận được tình yêu và sự khích lệ, từ đó xây dựng nội lực mạnh mẽ.

Kết luận

Việc khen ngợi không phải để thao túng mà để truyền cảm hứng và khuyến khích trẻ phát triển. Khi lời khen xuất phát từ sự chân thành, đồng cảm và đúng mức, trẻ sẽ nhận ra giá trị của bản thân, tự tin hơn và dám đối mặt với những thử thách trong cuộc sống.