BHXH tự nguyện rút ngắn thời gian đóng, tăng cơ hội hưởng lương hưu cho lao động tự do và phụ nữ trung niên

Từ ngày 1/7/2025, Luật BHXH 2024 có hiệu lực với điểm mới quan trọng: chỉ cần từ đủ 15 năm đóng BHXH (thay vì 20 năm) là có thể hưởng lương hưu nếu đủ tuổi theo quy định. Đây được xem là bước tiến lớn, giúp nhóm lao động tự do, người tham gia muộn, phụ nữ trung niên hay những người có quá trình đóng gián đoạn dễ tiếp cận với lương hưu hàng tháng, đồng thời mở rộng diện bao phủ an sinh xã hội.

Điều kiện hưởng lương hưu linh hoạt hơn

Một trong những điểm thay đổi quan trọng của Luật BHXH 2024 là điều kiện hưởng lương hưu được quy định linh hoạt hơn.

Theo đó, người lao động chỉ cần đủ tuổi nghỉ hưu theo lộ trình của Bộ luật Lao động 2019 và có ít nhất 15 năm đóng BHXH (bao gồm cả bắt buộc và tự nguyện) là đã có thể nhận lương hưu hằng tháng. Đây là bước tiến lớn so với quy định trước đây, vốn yêu cầu tối thiểu 20 năm đóng BHXH, giúp những người tham gia muộn, đóng gián đoạn hoặc lao động tự do dễ dàng tiếp cận lương hưu hơn.

Với người tham gia BHXH tự nguyện trước ngày 1/1/2021, điều kiện giữ nguyên: nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi và có ít nhất 20 năm đóng. Thời điểm hưởng lương hưu: ngay từ tháng kế tiếp khi đủ điều kiện hoặc sau khi dừng đóng BHXH và có yêu cầu nhận. Nhờ đó người tham gia không phải chờ đợi lâu và hạn chế được những thiệt thòi trong quá trình thụ hưởng.

Cách tính phần trăm lương hưu theo số năm đóng:

• Nữ: 15 năm được 45% mức lương bình quân; từ năm thứ 16 trở đi cộng thêm 2% mỗi năm, tối đa 75%.

• Nam: 15-19 năm được 40%; đủ 20 năm = 45%; từ năm thứ 21 trở đi cộng thêm 2% mỗi năm, tối đa 75%.

Ví dụ minh họa mức lương hưu (đồng/tháng)

• Mức đóng thấp nhất = chuẩn nghèo khu vực nông thôn (hiện là 1,5 triệu đồng/tháng).

• Mức đóng cao nhất = 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng (hiện mức tham chiếu là lương cơ sở 2,34 triệu đồng/tháng, tức tối đa 46,8 triệu đồng/tháng).

Mở rộng đối tượng tham gia

Luật BHXH 2024 cũng mở rộng thêm hai nhóm đối tượng được tham gia BHXH tự nguyện, gồm người làm việc theo hợp đồng lao động từ một tháng trở lên (dù có tên gọi khác nhưng vẫn mang bản chất có trả công, quản lý, giám sát) và cán bộ, công chức, viên chức trong thời gian tạm hoãn hợp đồng làm việc, trừ trường hợp đã thỏa thuận đóng BHXH bắt buộc.

Sự mở rộng này đặc biệt có ý nghĩa với phụ nữ trung niên - những người tham gia BHXH muộn (từ 40-50 tuổi), lao động thời vụ, lao động tự do thường xuyên bị gián đoạn đóng, hay lao động nữ - vốn được hưởng tỷ lệ tính lương hưu có lợi hơn ở mốc 15 năm.

Nhờ đó, cơ hội tiếp cận lương hưu của nhóm lao động phi chính thức trở nên khả thi hơn, đồng thời tạo ra 'điểm nối' cho những người từng tham gia BHXH bắt buộc nhưng vì thay đổi trạng thái công việc mà có nguy cơ bị loại khỏi hệ thống. Như TS. Đỗ Thị Thu - Giảng viên chính Khoa Kinh tế, Học viện Ngân hàng phân tích trên Tạp chí điện tử Bảo hiểm xã hội: Quy định này nhằm đảm bảo tính liên thông giữa BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện, giúp người lao động được tham gia liên tục vào hệ thống BHXH ngay cả khi có những biến động về tình trạng việc làm.

Lợi ích và những thách thức đặt ra

Quy định mới về BHXH tự nguyện được kỳ vọng sẽ mở rộng tiếp cận an sinh xã hội cho nhiều nhóm lao động hơn, đặc biệt là những người tham gia muộn hoặc có quá trình đóng gián đoạn. Thay vì chỉ dừng lại ở lựa chọn nhận BHXH một lần rồi kết thúc quá trình tham gia, người lao động nay có thêm cơ hội tiếp cận lương hưu, giúp họ an tâm hơn về tài chính, thu hẹp khoảng cách bất bình đẳng và củng cố sự bền vững cho hệ thống an sinh xã hội.

Chính sách này cũng được kỳ vọng sẽ hạn chế tình trạng người lao động rút BHXH một lần - vốn là nguyên nhân khiến nhiều người mất đi cơ hội tích lũy thời gian đóng để được hưởng lương hưu, dẫn đến không có nguồn thu nhập ổn định khi về già. Đồng thời, ngưỡng 15 năm đối với lao động nữ cũng tạo sức hút lớn, khi đây là mức tương đối dễ đạt, góp phần gia tăng quyền lợi cho phụ nữ.

Tuy vậy, vẫn còn những thách thức cần tính đến. Với người chỉ đóng đủ tối thiểu 15 năm, mức lương hưu có thể khá thấp, chẳng hạn nam giới ở mốc 15 năm chỉ đạt 40% bình quân tiền lương, khiến việc 'có lương hưu' chưa chắc đồng nghĩa với 'đủ sống' nếu mức thu nhập làm căn cứ đóng thấp. Ngoài ra, việc mở rộng đối tượng và nới điều kiện có thể tạo áp lực chi trả cho Quỹ BHXH, đòi hỏi công tác quản lý, dự báo tài chính và cân đối quỹ phải được thực hiện chặt chẽ để đảm bảo tính bền vững lâu dài.

3 việc cần làm ngay để bảo đảm quyền lợi

- Kiểm tra quá trình đóng BHXH: Mở ứng dụng VssID hoặc liên hệ BHXH địa phương để biết rõ số năm đã đóng và có khoảng trống nào cần nối tiếp hay không.

- Ước tính lương hưu dự kiến: Dùng công thức đơn giản: Tỷ lệ hưởng x mức lương bình quân đóng, từ đó cân nhắc có nên đóng thêm để cải thiện tỷ lệ hưởng lương hưu.

- Chọn mức đóng phù hợp: Nếu khả năng tài chính hạn chế, hãy duy trì mức đóng tối thiểu. Nếu có điều kiện kinh tế, hãy chọn mức đóng cao hơn để về già được thoải mái hơn. Đừng quên tận dụng chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với hộ nghèo, sống ở xã đảo, đặc khu (50% mức đóng), hộ cận nghèo (40%), người dân tộc thiểu số (30%), các đối tượng khác 20%.

* Trong trường hợp có dự định nghỉ hưu sớm hay do đặc thù nghề nghiệp hoặc đang gặp vấn đề sức khỏe: Nên tìm gặp cán bộ BHXH tại địa phương để được tư vấn trực tiếp và lưu ý thời điểm nộp hồ sơ hưởng lương hưu.

Việc hạ ngưỡng thời gian đóng xuống còn 15 năm được xem là bước cải cách có ý nghĩa xã hội sâu rộng, bởi nó mở ra cánh cửa lương hưu cho nhiều nhóm lao động vốn dễ bị 'bỏ quên' trước đây. Dù vậy, mức độ đảm bảo an sinh khi về già vẫn phụ thuộc vào số năm tham gia thực tế, mức thu nhập đóng và tỷ lệ hưởng theo quy định. Vì thế, người lao động cần chủ động tính toán, cân nhắc kéo dài thời gian tham gia khi có điều kiện, đồng thời tra cứu thông tin chính thống từ cơ quan BHXH để nắm rõ quyền lợi, tránh những hiểu lầm đáng tiếc.