Xin đừng áp sự phức tạp của mình lên con trẻ bởi đâu phải cứ nhiều tuổi hơn là tiếp nạp tốt hơn
Không ít người lo sợ rằng sự phức tạp của ma trận những số và ký tự trong xác suất thống kê sẽ khiến lũ trẻ khó tiếp nhận và hơn cả, chẳng có mấy tính ứng dụng. Nhưng điều ấy có thật không?
“Học thống kê và xác suất từ cấp một là quá sức với học sinh”.
“Toàn dạy những thứ cao siêu, thay vào đó hãy dạy kỹ năng sống (phát triển thể chất, đạo đức...)”.
Những bình luận lo ngại và sợ hãi. Lo cho những đứa trẻ sắp phải đương đầu với một thứ khô khan, phức tạp, một ma trận của những con số và ký tự khó hiểu. Sợ cho những đứa trẻ rồi sẽ ra đời với hàng đống kiến thức có tính ứng dụng bằng không. Rồi ta lại than thở về “hệ quả của nền giáo dục”.
Đúng, nền giáo dục thật sự còn nhiều thiếu sót. Thế là người ta bỏ hàng trăm triệu cho con học tại các trường quốc tế, theo những chương trình học tiên tiến hàng đầu thế giới, với chất lượng đã được kiểm chứng qua lớp lớp nhân tài xuất sắc, năng động và giỏi tư duy. Nhưng bạn biết không, trong chương trình tiểu học của họ cũng có thống kê và xác suất này!
Hầu hết chúng ta chỉ thực sự tiếp xúc với thống kê vào năm lớp 10 và xác suất vào năm lớp 11. Những đánh giá của chúng ta về ngành học này dựa trên nhận thức ở thời điểm đó. Có bao giờ chúng ta tự hỏi, “Mình sẽ thế nào khi gặp thống kê và xác suất sớm hơn vài năm?”.
Rất khó trả lời, bởi nếu dễ thì đã không nhiều ý kiến trái chiều như bây giờ. Tuy không biết trẻ em sẽ đón nhận thống kê và xác suất ra sao, nhưng ta có thể nội suy dựa trên những gì đã biết về khả năng học tập của chúng. Hãy tham khảo vài ví dụ sau đây.
Tôi từng có một năm dạy tiếng Anh tại trung tâm, và theo thông lệ, tôi sẽ có một buổi trao đổi với học viên trước khi khóa học bắt đầu, để hiểu hơn những suy nghĩ và mục tiêu của họ. Trung bình, cứ 10 người thì có 7 người cho là tiếng Anh khó, và 6 người trong số đó gần như không đặt câu hỏi nào suốt quá trình học. Kết quả của 6 người đều thấp hơn tôi kỳ vọng, liệu có phải một xác suất ngẫu nhiên nào đó không?
Ít lâu sau khi nghỉ dạy, vì rảnh rỗi nên tôi lãnh trách nhiệm phổ cập ngoại ngữ cho cháu gái và bạn bè của cô bé. Trải nghiệm lần này khác hẳn. Chúng nhấn chìm tôi trong một biển câu hỏi. Chúng hỏi với niềm say mê mà tôi ước gì mình cũng có khi chiến đấu với Kinh tế lượng hay Nguyên lý kế toán. Lẽ dĩ nhiên, chúng tiến bộ cực kỳ nhanh.
Sao vậy nhỉ? Tại sao trẻ em hỏi còn người lớn thì không? Hóa ra, người lớn, cùng với tuổi đời và kinh nghiệm, đã phát triển một bộ lọc vị thế xã hội, chính nó khiến họ sợ phải thể hiện thiếu sót về kiến thức của mình. Còn trẻ em, chúng mặc định là chúng thiếu kiến thức rồi, nên cứ thoải mái mà hỏi thôi. Với chúng ta, không biết là dốt. Còn với trẻ em, không biết chỉ là không biết. Đúng hơn là chưa biết.
Bộ lọc vị thế xã hội, định kiến về cách thức vận hành của thế giới của người lớn là rào cản ngăn họ phát triển một hệ tư duy khác. Còn trẻ em, chúng tiếp nhận những điều không biết và chưa biết với tất cả say mê và hào hứng.
Trẻ em: 1 - Người lớn: 0
Có thể ví dụ trên chưa đủ thuyết phục, bởi nó chỉ là một mẫu thử nhỏ không đủ đại diện cho tổng thể. Nếu vậy, chúng ta hãy đến với Whitehat Jr.
Đó là một trung tâm ở Ấn Độ cung cấp các khóa học cho trẻ em về lập trình. Vâng, lập trình. Whitehat Jr không phải là trường hợp dị biệt. Trên thế giới đã có nhiều nền tảng và chương trình hướng trẻ em học lập trình như Tynker, Scratch của Học viện Công nghệ Massachusetts, MadeWithCode của Google...
Bỏ qua hàm, biến và các mã lệnh phức tạp khác, bọn trẻ kéo thả những hình khối nhiều màu sắc, sắp xếp và liên kết chúng để tạo ra một game bóng ném hay một chú ong biết đánh vần. Chỉ mới 6, 7 tuổi, chưa đọc thông viết thạo, nhưng các học viên nhí hoàn toàn có thể nắm rõ khái niệm thông qua câu chuyện và hình ảnh.
Tại sao người lớn gặp khó khi học lập trình? Vì họ đã đi theo suy nghĩ tự nhiên và tùy hứng của mình quá lâu. Họ đã hình thành nên những định kiến về cách thức vận hành của thế giới. Đó là rào cản ngăn họ phát triển một hệ tư duy khác. Trẻ em thì đơn giản hơn. Trẻ em học cái mới theo cách riêng của chúng. Chúng hút các khái niệm mới như bọt biển hút nước, và sẽ cố gắng gắn các khái niệm đó vào thế giới xung quanh bằng trí tưởng tượng đặc trưng của mình.
Trẻ em: 2 - Người lớn: 0
Nếu trẻ em đã đánh bại đa số chúng ta trong ngoại ngữ và lập trình, vậy thống kê và xác suất có quá sức với chúng?
Mẹ có 10 quả táo, chia cho con 3 quả, chia cho bố 5 quả. Vậy nhà mình mỗi người có mấy quả? Chúc mừng! Bạn vừa đặt ra cho trẻ bài thống kê đầu tiên - mà nếu viết đúng format thì phải là thống kê số táo của mỗi người trong gia đình.
Tiếp đến một bài xác suất. Giờ mẹ đánh dấu táo của mỗi người rồi cho hết vào bát. Con nhắm mắt lấy một quả. Quả con lấy được sẽ là của ai? Lại một lần nữa theo đúng format sẽ là lấy ngẫu nhiên 1 trong 10 quả táo, tính xác suất để lấy được táo của mỗi người.
Tương tự cách học lập trình bên trên, thống kê và xác suất sẽ đơn giản như vậy với trẻ thôi, nếu chúng ta không diễn giải theo cách chúng ta cho là tiêu chuẩn. Bởi trẻ em không phải phiên bản thu nhỏ của người lớn. Tiêu chuẩn của chúng ta và của chúng vốn dĩ nằm ở hai vũ trụ song song.
Nếu bạn vẫn đang tự hỏi thống kê có ở đâu thì câu trả lời là: Ở bất kỳ đâu. Sau cộng trừ nhân chia, thống kê là kiến thức toán được ứng dụng nhiều nhất. Để biết công ty có bao nhiêu trai xinh gái đẹp, đã “có hoa, có chậu” hay chưa, bạn sẽ làm một thống kê. Để biết hàng nào bán chạy hàng nào bán ế, công ty sẽ làm một thống kê. Để biết nơi nào giàu nơi nào nghèo, Nhà nước sẽ làm một thống kê. Khi làm gì cũng cần thống kê, vậy để trẻ hiểu về nó, ít nhất là một cách tổng quát, sẽ đem lại lợi thế không nhỏ.
Thống kê là nền tảng của ngành Khoa học Dữ liệu (Data Science). Theo thống kê của Glassdoor, Khoa học Dữ liệu đứng đầu 10 ngành nghề tốt nhất tại Mỹ với mức lương 110.000 USD một năm.
Kể cả không hướng đến mục tiêu sự nghiệp, thống kê vẫn hỗ trợ trẻ hình thành tư duy phản biện - một trong những kỹ năng thiết thực nhất trong đời sống. Qua thống kê, trẻ sẽ học cách đưa ra quyết định dựa trên nhận định khách quan, thay vì nghe theo cảm tính.
Không xa vời, mà cũng chẳng quá cao siêu.
Xác suất thì càng phổ biến hơn trong một thế giới đầy những điều không chắc chắn. Tuy nhiên, như mọi thứ vô hình và trừu tượng khác, chúng ta không mấy khi nhận thức rõ ràng. Nói đơn giản, xác suất nghiên cứu khả năng xảy ra của một sự việc. Nó được dùng để đánh giá rủi ro, phân tích các nguy cơ, và nếu biết đủ một chút, giúp bạn tránh xa lô đề.
Khi ứng dụng vào đời sống hằng ngày, xác suất giúp trẻ rèn tư duy cân nhắc mọi khả năng trước khi thực hiện một hành động, như suy nghĩ đến tỉ lệ bị bắt khi cúp tiết chẳng hạn.
Kết
Theo dự kiến, thống kê và xác suất chỉ chiếm 3% tổng thời lượng môn Toán ở tiểu học. Con số này nhỏ đến mức thật khó hiểu khi làm dấy lên nhiều tranh cãi đến vậy. Nhưng ít nhất giờ ta đã biết, khả năng của trẻ em giúp chúng nắm bắt dễ dàng những khái niệm và mối liên hệ, nếu chúng ta biết diễn giải theo cách của chúng. Ta cũng biết thêm, thống kê và xác suất không phải chỉ để những thiên tài sử dụng. Xin đừng đặt trẻ em vào những khó khăn mà chúng ta từng gặp. Xin đứng áp sự phức tạp của mình lên con trẻ.
Ít nhất, hãy để chúng khám phá thống kê và xác suất mà không đi kèm suy nghĩ “Môn này khó lắm!”. Hoặc tốt hơn, hãy tìm đọc về thống kê và xác suất đi nào.