Tại sao mâm cúng Giao thừa bắt buộc phải có gà, mà thường là gà trống thiến?

Theo quan niệm dân gian, thời gian một năm được 12 vị Hành khiển trông coi. Tất cả có 12 vị quan Hành khiển tương ứng với 12 con giáp. Bởi vậy, cúng đêm Giao thừa (Trừ tịch) là lễ đón vị quan Hành khiển của năm mới và tiễn vị quan thần linh cũ. Cũng theo lệ cũ cổ truyền, ngoài các vị quan Hành khiển của năm, còn có các vị thần thị sát không vào nhà nên mâm cúng được đặt cả ở ngoài cửa chính mỗi gia đình.

Phong tục chọn gà trống để cúng đêm Giao thừa

Trong văn hoá dân gian cũng lưu truyền những thần thoại linh thiêng về biểu tượng của loài gà. Đồng thời, đêm Giao thừa (Trừ tịch) là đêm cực âm, trời đất tăm tối, lạnh lẽo nhất. Người ta cũng cho rằng, thời khắc chuyển mình giữa hai năm cũng là lúc mặt trời ẩn mình sâu nhất. Cúng gà trống là hy vọng tiếng gáy của gà trống sẽ đánh thức mặt trời chiếu sáng đủ đầy ánh nắng cho cả năm. Đây cũng là một mật mã văn hoá mang đậm tín ngưỡng tôn sùng mặt trời của nền văn minh lúa nước Á Đông.

Không chỉ vậy, gà trống hội tụ 5 đức tính mẫu mực của con người là Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín. Mào của gà trống cùng với hai mào dưới đỏ rực, hùng dũng nhìn như mũ cánh chuồn của quan thời xưa tượng trưng cho Văn. Cựa gà thể hiện sự oai hùng cũng là vũ khí của gà trống biểu tượng cho Võ. Gà trống luôn sẵn sàng đánh nhau để bảo vệ các thành viên trong đàn tượng trưng cho Dũng. Gà trống không bao giờ ăn một mình, gà trống đầu đàn khi được cho ăn luôn đợi cả bầy đến rồi mới ăn một cách oai phong của thủ lĩnh, điều này biểu tượng cho Nhân. Gà trống luôn gáy đúng giờ bốn mùa quanh năm, bất kể nắng mưa, bão bùng thể hiện cho Tín.

Bởi vậy, chọn gà trống thiến không chỉ thể hiện ước vọng của mọi người mong một năm mới an khang, thịnh vượng, gửi gắm niềm tin vào thần linh mà còn là gửi đến lễ vật tốt đẹp nhất để thờ cúng, biết ơn tổ tiên.

Tại sao nên chọn gà trống thiến để cúng?

Gà trống thiến khỏe mạnh, tinh khiết

Gà trống được chọn để cúng là gà trống hoa, màu lông đỏ hoặc vàng đỏ, chưa đạp mái, mới le te gáy được thiến để đảm bảo sự tinh khiết thì lời thỉnh cầu mới linh nghiệm. Gà trống hoa, khoẻ mạnh, mào thẳng đứng, đỏ rực, mỏ vàng, chân vàng cứng cáp.

Gà trống thiến ngon hơn gà trống thường

Gà trống mặc dù to khoẻ nhưng thịt khá dai và không thơm nên muốn gà ngon thì cần triệt sản khi gà trống mới le te gáy. Sau khi thiến thì gà không hiếu chiến và dễ vỗ béo hơn. Không chỉ to hơn gà thường, thịt còn mềm và ngọt, không nhão, da cũng dày, giòn. Sau khi luộc, gà ngả vàng óng, căng ruộm rất đẹp.

Ngoài gà trống hoa mơ thì gà trống tía, trống đen, trống lông tạp hoặc gà ri màu mận, mào cờ, chân nhỏ, chưa nhú cựa cũng được tìm mua để cúng. Nhưng xét về độ ngon và ý nghĩa nhất thì người ta vẫn chuộng gà trống hoa mơ.

Vì thịt gà trống thiến ngon và đẹp như vậy nên được nhiều người mua mang biếu tặng và làm gà cúng hoặc ăn những ngày lễ Tết. Nhiều người muốn tìm được một con gà trống thiến như ý để cúng thì sẽ yên tâm để đón một năm mới tốt đẹp, may mắn.

Cách chọn gà trống thiến để cúng Giao thừa

Để có một con gà cúng đẹp, người mua cần chu đáo, cẩn thận ngay từ khâu chọn gà. Không phải con gà trống thiến nào cũng đẹp. Mào gà phải nhú cao đều nhau, đỏ tươi, lông mượt, mắt sáng nhanh nhẹn. Da căng khoẻ, ức đầy đặn, kích thước vừa phải, nếu to quá bày không đẹp mà cũng không ngọt.

Khi mới mua gà, không nên cắt tiết ngay, nên thả cho gà đi lại vài giờ trong chuồng hoặc lồng để không bị tụ máu. Hiện nay, ở ngoài chợ, chỉ với vài phút đồng hồ, người bán gà đã làm sạch sẽ, tinh tươm, gia chủ sẽ không cần phải tự mình thực hiện.

Cuộc sống hiện đại, không còn nhiều người biết đến ý nghĩa văn hoá lẫn tâm linh của việc chọn gà để cúng. Nhiều gia đình không chọn cúng gà mà cúng bằng một khúc thịt vai hoặc chân giò. Tuy nhiên, điều này không sai nhưng chưa thể hiện được hết sự kính cẩn, trang nghiêm mà gà cúng mang lại.

Một số quan niệm cũng cho rằng, vào những năm Dậu thì không cúng gà vì đó là năm gà rồi. Hoặc năm Tỵ không cúng gà vì "Cõng rắn cắn gà nhà". Đâu chỉ thế, có người còn hiểu theo hướng rằng, những năm tứ hành xung với Dậu cũng không nên cúng gà đó là "Tý - Ngọ - Mão". Những quan điểm này đều sai lầm và có phần mê tín, không đúng với ý nghĩa văn hoá và ý nghĩa tâm linh của biểu tượng gà.

Mâm cỗ cúng trong ngày Tết, đặc biệt là đêm Giao thừa là việc quan trọng trong gia đình mỗi người dân Việt. Đây không chỉ là phong tục cổ truyền mà còn thể hiện tâm ý, lòng thành nhớ về tổ tiên, cội nguồn mà còn là mong muốn những điều tốt lành sẽ đến với gia đình, dân tộc trong năm mới.

Có lẽ vì vậy mà gà trống thiến được lựa chọn cầu kỳ khi làm vật phẩm cúng. Trong khi đó, cuộc sống hiện đại bận rộn, nhiều người đã không còn quan trọng việc chọn gà trống thiến hay trống thường nữa. Nhưng đối với nhiều người, khi mong muốn cho sự ấm no, may mắn, thể hiện tâm thành của mình, người ta vẫn cố chọn lấy những con gà trống thiến tươi ngon nhất để dâng cúng tới gia tiên, tiền tổ ngày Tết.