Ngày Thế giới phòng, chống lao 24/3: Không để trẻ em mắc và tử vong vì bệnh lao

Trẻ nhỏ và những trường hợp bị suy dinh dưỡng hay suy giảm hệ miễn dịch là những đối tượng dễ mắc lao nhất. Cho đến nay, tiêm vaccine vẫn là biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất.

Bệnh khó phát hiện ở trẻ em

Bệnh lao do vi khuẩn lao gây ra. Vi khuẩn lao xâm nhập cơ thể theo đường hô hấp. Khi người mắc bệnh lao ho, hắt hơi làm bắn vào không khí những hạt nước bọt nhỏ li ti có chứa vi khuẩn lao, người xung quanh hít phải sẽ bị mắc lao.

Trẻ bị lao thường lây từ người thân (trong các gia đình nghèo, điều kiện sống chật chội, trẻ bị suy dinh dưỡng, hệ thống miễn dịch suy giảm) chiếm đến 70% và chủ yếu lây qua đường hô hấp. Ngoài ra, trẻ còn có thể bị lây bệnh ở trường học, ngoài cộng đồng. Nguy cơ từ nhiễm trở thành bị bệnh là 10% trong 10 năm. Nguy cơ này tùy thuộc nhiều yếu tố như tuổi khi nhiễm, tình trạng dinh dưỡng của trẻ, tình trạng vi khuẩn lao của nguồn lây tiếp xúc, thời gian và cường độ tiếp xúc nhiều hay ít.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Viết Nhung - Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Chủ nhiệm Chương trình Chống lao Quốc gia, bệnh lao ở trẻ em khó phát hiện và chẩn đoán do các triệu chứng lâm sàng thường mờ nhạt, dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Thêm vào đó, số vi khuẩn ở trẻ em mắc lao, đặc biệt là thể lao sơ nhiễm – mới nhiễm rất ít nên khó phát hiện, đôi khi thầy thuốc vẫn lãng quên và không nghĩ đến có lao ở trẻ em.

Cũng như ở người lớn, lao phổi là thể lao hay gặp nhất ở trẻ em. Tuy nhiên, chẩn đoán lao phổi cho trẻ gặp rất nhiều khó khăn do việc lấy mẫu bệnh phẩm xét nghiệm không dễ dàng và thường yêu cầu bệnh nhi phải nhập viện để thực hiện một số thủ thuật khác, từ đó dẫn đến việc chẩn đoán bệnh lao cho trẻ thường chậm trễ hoặc bị lãng quên. Để lấy được bệnh phẩm dạ dày đạt yêu cầu, trẻ phải nhịn ăn thường từ sau 12 giờ đêm. Điều này sẽ rất khó khăn với những trẻ nhỏ vẫn còn có bữa ăn đêm (trẻ nhỏ bú mẹ). Khi bị đói, trẻ thường quấy khóc khiến việc lấy mẫu bệnh phẩm gặp khó khăn, hạn chế.

Dự phòng, phát hiện sớm và điều trị kịp thời bệnh lao cho trẻ

Các chuyên gia y tế cho biết: Trẻ em có thể bị mắc tất cả các thể lao như người lớn, nhưng thường gặp hơn cả là 4 thể: Lao sơ nhiễm (lao khởi đầu); lao cấp tính (lao màng não, lao kê); lao hô hấp sau sơ nhiễm (lao phổi, lao màng phổi); lao ngoài phổi (lao hạch, lao xương khớp, lao cột sống, lao màng bụng, màng tim, lao niệu - sinh dục, lao ruột...). Mỗi thể lao có những biểu hiện khác nhau, xảy ra ở các độ tuổi khác nhau, mức độ nặng thay đổi phụ thuộc vào cơ địa của trẻ, đáp ứng điều trị và lượng vi khuẩn gây bệnh.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Viết Nhung - Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Chủ nhiệm Chương trình Chống lao Quốc gia thực tế, việc chẩn đoán và phát hiện sớm lao trẻ em để điều trị còn rất khiêm tốn, chưa đến 10% trong số lao trẻ em ước tính. Nếu trẻ em nhiễm lao không được phát hiện sớm và quản lý điều trị thì sẽ thành người mắc bệnh lao khi đến tuổi trưởng thành và  trở thành nguồn lây bệnh trong cộng đồng.

Để phòng ngừa bệnh lao, trẻ em cần được tiêm vaccine BCG cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tuy nhiên vaccine chỉ bảo vệ trẻ khỏi bệnh lao cho tới khi 15 tuổi và không tạo sự bảo vệ an toàn khi sử dụng cho trẻ sống chung với HIV. Vì vậy, trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi hay cơ địa suy giảm miễn dịch (suy dinh dưỡng, nhiễm HIV...) cần được tầm soát và điểu trị dự phòng lao khi có tiếp xúc với người bệnh lao. Việc dự phòng lao có thể giảm 70-80% khả năng bị bệnh lao cho trẻ.

Theo bác sỹ Nguyễn Thị Ngoạn, Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Phổi Trung ương, khi trẻ có các triệu chứng như ho, sốt kéo dài hơn 10 ngày, gầy sút cân, ăn kém, ra mồ hôi trộm ban đêm, quấy khóc; đã sử dụng liệu pháp kháng sinh theo đúng hướng dẫn của bác sĩ nhưng các triệu chứng trên giảm ít hoặc không thay đổi thì gia đình cần đưa trẻ đến ngay các cơ sở y tế chuyên khoa để khám, điều trị đúng theo công thức của Chương trình chống lao Quốc gia.

Phát hiện sớm lao ở trẻ em rất quan trọng. Nếu trẻ đang ở giai đoạn lao sơ nhiễm hay lao tiềm ẩn việc phát hiện, điều trị sớm giúp trẻ được chữa khỏi hoàn toàn, giảm tỷ lệ từ nhiễm sang mắc hoặc tránh được biến chứng như lao kê, lao màng phổi, xương khớp… Với trẻ bị mắc thể lao nặng như lao màng não, nếu được chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giúp giảm tỷ lệ tử vong xuống còn 30%; tỷ lệ khỏi bệnh để lại di chứng nặng nề là 50% và 20% ca sẽ khỏi.

Nếu phát hiện muộn, lao sẽ để lại di chứng nặng nề như: Liệt hay tâm thần, khiếm thính, khiếm thị, gù vẹo cột sống…, thậm chí dẫn đến tử vong. Nhiều thể lao cũng đòi hỏi việc điều trị kéo dài, tốn kém với các tác dụng phụ do thuốc rất nặng… những ảnh hưởng này tạo gánh nặng cho gia đình người bệnh, xã hội; đồng thời gây ảnh hưởng đến chất lượng sống của trẻ và giống nòi tương lai của đất nước.