Liên tiếp những vụ nhảy lầu chấn động dư luận: Điều gì có thể "giữ một người ở lại" khi đã tận cùng tuyệt vọng?

Liên tiếp những sự việc thương tâm, đáng buồn đã xảy ra tại một TTTM trong 2 tháng vừa qua. Cộng đồng mạng có người chỉ trích, cho rằng "đã quyết định tiêu cực rồi mà còn làm ảnh hưởng đến công việc làm ăn của bao nhiêu người khác, thật đáng lên án".

Nhưng cũng có người bày tỏ sự thương cảm, dù không ủng hộ hành vi tiêu cực này, nhưng cũng không gay gắt, vì họ cho rằng khi người ta đã quá khổ, quá tuyệt vọng rồi, làm sao còn nghĩ tới điều gì khác được nữa? Giống như nhà văn Nam Cao đã nói: "Một người đau chân có lúc nào quên được cái chân đau của mình để nghĩ đến một cái gì khác đâu?".

Giữa những cuộc tranh luận "khó có hồi kết" như vậy về vấn đề này, trong vụ việc này vào những ngày vừa qua, có người đã đặt ra một thắc mắc: Với những người đang ở hố sâu tuyệt vọng, liệu có điều gì đủ sức giữ họ lại, kéo họ ra khỏi ranh giới mong manh giữa "từ bỏ" và tiếp tục sống, hay không?

Tâm lý học nói gì?

Khi một cá nhân đối diện với những trải nghiệm đau khổ tột cùng, những mất mát lớn lao, hoặc cảm thấy hoàn toàn bất lực trước những khó khăn của cuộc sống, họ có thể rơi vào trạng thái tuyệt vọng. Đây là một trạng thái tâm lý nguy hiểm, nơi niềm tin vào một tương lai tốt đẹp dường như tan biến, và ý nghĩ về việc buông xuôi, thậm chí tự hủy hoại bản thân, có thể trỗi dậy. Vậy, điều gì giữ một người lại giữa lằn ranh mong manh này, ngăn họ bước qua bờ vực của sự sụp đổ hoàn toàn?

Một yếu tố then chốt chính là sức mạnh của hy vọng. Theo các nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học tích cực, hy vọng không chỉ đơn thuần là một cảm xúc mà còn là một quá trình nhận thức bao gồm ý chí – niềm tin vào khả năng đạt được mục tiêu, và khả năng hình dung ra các cách thức để đạt được mục tiêu đó. 

Khi một người vẫn còn giữ được dù chỉ một tia hy vọng nhỏ nhoi, họ sẽ có động lực để tiếp tục tìm kiếm giải pháp, bám víu vào những khả năng dù là mong manh nhất. Nghiên cứu của Snyder (2002) đã chỉ ra rằng những người có mức độ hy vọng cao hơn thường đối phó với nghịch cảnh tốt hơn, có sức khỏe tinh thần tốt hơn và đạt được nhiều thành công hơn trong cuộc sống.

Một yếu tố quan trọng khác là mạng lưới hỗ trợ xã hội. Con người là sinh vật xã hội, và sự kết nối với người khác đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tinh thần. Khi một người cảm thấy được yêu thương, được lắng nghe và được hỗ trợ bởi gia đình, bạn bè, hoặc cộng đồng, họ sẽ có thêm sức mạnh để đối mặt với khó khăn. Sự đồng cảm, sự thấu hiểu và sự giúp đỡ thiết thực từ những người xung quanh có thể tạo ra một "vùng an toàn" giúp họ vượt qua giai đoạn khủng hoảng. 

Theo một nghiên cứu của Cohen và Wills (1985), những người có mạng lưới hỗ trợ xã hội mạnh mẽ hơn có khả năng chống lại tác động tiêu cực của stress tốt hơn.

Ý nghĩa và mục đích sống cũng là một "neo đậu" vững chắc giữa cơn bão tuyệt vọng. Khi một người cảm thấy cuộc sống của mình có ý nghĩa, dù là thông qua công việc, các mối quan hệ, hoặc những hoạt động mang lại giá trị cho người khác, họ sẽ có lý do để tiếp tục tồn tại và vượt qua những khó khăn. Viktor Frankl, một nhà tâm thần học sống sót qua trại tập trung của Đức Quốc xã, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tìm kiếm ý nghĩa ngay cả trong những hoàn cảnh khắc nghiệt nhất. Ông cho rằng chính việc tìm thấy một lý do để sống đã giúp nhiều người vượt qua được những hoàn cảnh kinh khủng khiếp.

Cơ chế đối phó (coping mechanisms) hiệu quả cũng đóng vai trò quan trọng. Những người có khả năng sử dụng các chiến lược đối phó lành mạnh như tìm kiếm sự hỗ trợ, giải quyết vấn đề một cách chủ động, chấp nhận những điều không thể thay đổi, và duy trì những thói quen tích cực (ví dụ: tập thể dục, thiền định) thường có khả năng phục hồi tốt hơn sau những cú sốc tâm lý. Ngược lại, việc sử dụng các cơ chế đối phó tiêu cực như trốn tránh, đổ lỗi, hoặc sử dụng chất kích thích có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tuyệt vọng.

Cuối cùng, khả năng phục hồi (resilience), một đặc điểm tâm lý cho phép một người "bật lại" sau những khó khăn, cũng là một yếu tố then chốt. Khả năng phục hồi không phải là một đặc điểm cố định mà có thể được rèn luyện và phát triển theo thời gian. Những người có khả năng phục hồi cao thường có cái nhìn tích cực hơn về bản thân và tương lai, có khả năng quản lý cảm xúc tốt hơn, và có xu hướng tìm kiếm giải pháp thay vì đầu hàng trước khó khăn. Nghiên cứu của Rutter (1985) về trẻ em có nguy cơ cao cho thấy rằng nhiều em vẫn phát triển khỏe mạnh nhờ vào các yếu tố bảo vệ, trong đó có khả năng phục hồi cá nhân.

Chúng ta nên làm gì khi bản thân hoặc người thân rơi vào tuyệt vọng?

Khi đối diện với những cú sốc tâm lý, cảm giác tuyệt vọng là một phản ứng tự nhiên. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải nhớ rằng không có nỗi đau nào là vĩnh cửu, và luôn có con đường để vượt qua. Dưới đây là một số lời khuyên dựa trên các nguyên tắc tâm lý học để giúp bạn hoặc những người xung quanh vượt qua những giai đoạn khó khăn.

Tìm kiếm và chấp nhận sự hỗ trợ: Đừng cố gắng gánh chịu mọi thứ một mình. Hãy mở lòng chia sẻ với những người bạn tin tưởng, người thân trong gia đình, hoặc tìm đến sự giúp đỡ chuyên nghiệp từ các nhà tâm lý học hoặc chuyên gia trị liệu. Việc nói ra những cảm xúc của mình và nhận được sự đồng cảm, thấu hiểu có thể giảm bớt gánh nặng tâm lý đáng kể. Hãy nhớ rằng, tìm kiếm sự giúp đỡ không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối mà là một hành động dũng cảm thể hiện mong muốn được chữa lành.

Duy trì hy vọng và tập trung vào những điều nhỏ nhặt: Ngay cả trong những thời điểm đen tối nhất, hãy cố gắng tìm kiếm những tia hy vọng dù là nhỏ bé. Có thể đó là một ngày mới bắt đầu, một lời động viên từ người thân, hoặc một khoảnh khắc bình yên hiếm hoi. Hãy tập trung vào những điều tích cực nhỏ nhặt này và nuôi dưỡng chúng. Đặt ra những mục tiêu nhỏ, có thể đạt được, để tạo cảm giác thành công và khôi phục dần niềm tin vào khả năng của bản thân.

Tìm kiếm ý nghĩa và mục đích: Hãy suy nghĩ về những điều thực sự quan trọng đối với bạn trong cuộc sống. Điều gì mang lại cho bạn cảm giác ý nghĩa và động lực? Dù là chăm sóc người khác, theo đuổi một đam mê, hoặc đóng góp cho cộng đồng, việc kết nối với những giá trị sâu sắc của bản thân có thể giúp bạn tìm thấy lý do để tiếp tục và vượt qua khó khăn.

Xây dựng và duy trì các cơ chế đối phó lành mạnh: Thay vì trốn tránh hoặc sử dụng các chất kích thích để đối phó với nỗi đau, hãy tìm đến những cách thức lành mạnh hơn để quản lý cảm xúc. Tập thể dục, thiền định, viết nhật ký, nghe nhạc, hoặc tham gia vào các hoạt động sáng tạo có thể giúp bạn giải tỏa căng thẳng và tìm lại sự cân bằng.

Rèn luyện khả năng phục hồi: Hãy nhìn nhận những khó khăn như những cơ hội để học hỏi và trưởng thành. Thay vì tự trách mình, hãy cố gắng tìm ra những bài học từ trải nghiệm và tin rằng bạn có khả năng vượt qua. Thực hành lòng trắc ẩn với bản thân và chấp nhận rằng quá trình phục hồi cần thời gian và không phải lúc nào cũng diễn ra suôn sẻ.

Chăm sóc sức khỏe thể chất: Sức khỏe tinh thần và thể chất có mối liên hệ mật thiết. Hãy đảm bảo bạn ngủ đủ giấc, ăn uống lành mạnh và vận động thường xuyên. Một cơ thể khỏe mạnh sẽ là nền tảng vững chắc cho một tâm trí kiên cường.

Tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu cảm giác tuyệt vọng kéo dài và ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày, đừng ngần ngại tìm đến sự giúp đỡ của các chuyên gia tâm lý. Họ có kiến thức và kỹ năng để đánh giá tình hình của bạn và cung cấp những liệu pháp tâm lý phù hợp để giúp bạn vượt qua giai đoạn khó khăn này.