Người chạm khắc "của quý" dài hơn 1,3 mét: Tôi phải giữ bí mật về Tàng thinh đến phút chót
Theo tìm hiểu của PV, điểm đặc sắc nhất của lễ hội Ná Nhèm là màn rước sinh thực khí nam (Tàng thinh) và sinh thực khí nữ (Mặt nguyệt).
Lễ hội Ná Nhèm (trong tiếng Tày có nghĩa là "mặt nhọ") năm 2018 được tổ chức vào ngày 15 tháng Giêng hàng năm tại xã Trấn Yên, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn.
Tàng thinh và Mặt nguyệt do các cụ bô lão trong làng chạm khắc. Qua mỗi năm, Tàng thinh và Mặt nguyệt lại có sự thay đổi về có kích thước và cả người chạm khắc.
Người dân địa phương cho biết, lễ hội trên được phục dựng từ năm 2012. Trong suốt những năm qua nhiều người đã biết và đến theo dõi cũng như tìm hiểu.
Ông Viêng là người được các cụ bô lão giao chế tác Tàng thinh.
Sáng 2/3, sau giờ khai mạc lễ hội chúng tôi đã có cuộc nói chuyện để nghe chia sẻ của ông Viêng (56 tuổi, thôn Làng Mỏ, xã Trấn Yên). Ông Viêng là người được các cụ bô lão trong làng lựa chọn và giao trách nhiệm làm Tàng thinh cho Lễ hội Ná Nhèm 2018.
Sinh thực khí nam (Tàng thinh) và sinh thực khí nữ (Mặt nguyệt) được rước trong lễ hội.
Theo ông Viêng, khi được các cụ giao cho làm Tàng thinh, ông phải giấu mọi người, tuyệt đối không được tiết lộ cho ai biết. Vào khoảng tháng 9 Âm lịch năm 2017, ông đã phải đi lấy gỗ về, cất kỹ rồi gần đến lễ hội mới mang ra làm Tàng thinh.
"Các cụ xưa cũng cho rằng, Tàng thinh không có mẫu cố định, tôi chỉ làm theo những mẫu ngày xưa đã làm. Các cụ bảo làm như ngày xưa, không làm phô trương quá, chỉ là tượng trưng thôi", ông Viêng cười.
Ông Viêng nói thêm."Tôi làm không bị áp lực gì, không bị ai nói là phải giống thế này, giống thế kia mà đây làm giống ngày xưa. Tôi làm tranh thủ khoảng 7 ngày thì xong Tàng thinh".
Tàng thinh năm nay dài 1m30, nặng trên 50kg.
Người chế tác Tàng thinh cũng cho biết thêm, Tàng thinh năm nay được làm bằng gỗ dổi, có đường kính khoảng 22cm, chiều dài 1m30, trọng lượng trên 50kg. Điểm đặc biệt của Tàng thinh năm nay là sơn màu gụ giống màu đất.
Theo tài liệu ghi nhận, từ năm 2012 – 2015, Tàng thinh to bằng cái phích, Mặt nguyệt to bằng cái mâm. Năm 2016, Tàng thinh giống bộ phận sinh dục của nam, to bất thường (80kg) so với các năm trước, chiều dài khoảng 1m. Năm 2017, Tàng thinh được làm bằng gỗ nghiến, nặng khoảng 60kg, dài 1m, Mặt nguyệt hầu như không thay đổi.
Tàng thinh năm 2017 được đặt một thợ mộc ở huyện Bắc Sơn và làm theo mẫu mà ban tổ chức gửi. Thợ mộc này đã làm mất nửa tháng mới hoàn thành.
Kết thúc lễ hội, Tàng thinh, Mặt nguyệt sẽ được "hóa" để đức Vua nhận. Vì vậy, mỗi năm hình dáng của Tàng thinh, Mặt nguyệt đều thay đổi. Đó cũng là điểm độc đáo của lễ hội này.
Tiến sĩ Bàn Tuấn Năng, Viện văn hóa và phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh người tham gia phục dựng Lễ hội Ná Nhèm cho biết, đây không phải lễ hội dân gian thông thường mà lễ hội đặc biệt của hai dòng họ Hoàng và họ Bế vốn gốc họ Mạc.
Bắt nguồn từ lịch sử, khi triều Mạc thất thủ, dòng họ Mạc phải thay tên đổi họ để tránh họa tru di, truy sát của vua Lê và chúa Trịnh.
Họ Hoàng và họ Bế (gốc họ Mạc) rước sinh thực khí nam nữ đi cung tiến cho đức Vua của mình. Con cháu gốc họ Mạc mượn tín ngưỡng phồn thực để biểu đạt mong ước đức Vua phù trợ cho dòng họ lớn mạnh.