Hà Nội 70 năm sau Ngày Giải phóng: Những biểu tượng vẫn sống mãi với thời gian
Nhiều di tích lịch sử và công trình kiến trúc mang tính biểu tượng của Thủ đô như Quảng trường Ba Đình, Phủ Chủ tịch, Tháp Rùa, Văn Miếu - Quốc Tử Giám... mãi sống trong lòng người dân Thủ đô.
Thủ đô Hà Nội - trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước, tự hào sở hữu nhiều địa danh lịch sử, văn hóa và cách mạng. Đặc biệt là Quảng trường Ba Đình, nơi 79 năm trước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích Phủ Chủ tịch, Đảng và Nhà nước quyết định xây dựng Lăng Bác tại Quảng trường Ba Đình. Công trình bắt đầu vào ngày 2/9/1973 và hoàn thành vào ngày 29/8/1975, nhân kỷ niệm 30 năm Quốc khánh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
Khu Di tích Phủ Chủ tịch tại Hà Nội, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sống và làm việc lâu nhất trong sự nghiệp cách mạng (từ 19/12/1954 đến ngày 2/9/1969), được xếp hạng là Khu Di tích ngày 15/5/1975. Đây cũng là một trong 23 Di tích quốc gia đặc biệt theo danh sách của Thủ tướng Chính phủ. Nơi đây đồng thời là trụ sở của Văn phòng Chủ tịch nước. Tòa nhà nằm trong khuôn viên của khu Phủ chủ tịch, gần lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và quảng trường Ba Đình, Hà Nội. Hiện nay, tòa nhà này là nơi làm việc của Chủ tịch nước và Phó Chủ tịch nước, những hoạt động đối nội, đối ngoại có ý nghĩa quan trọng của Đảng và Nhà nước ta vẫn được tiến hành trọng thể ở đây.
Nhìn lại lịch sử, ngày 10/10/1954, Hà Nội được giải phóng, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Chính phủ, Trung ương Đảng từ chiến khu Việt Bắc trở về Thủ đô. Theo giới thiệu của Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Trước kia đây là Phủ Toàn quyền, nhưng việc xây dựng nên công trình kiến trúc này là bàn tay của những người thợ Việt Nam. Bây giờ nhân dân được tự do, đất nước được độc lập, quyền làm chủ toà nhà phải thuộc về nhân dân”.
Cột cờ Hà Nội ở số 28A đường Điện Biên Phủ, quận Ba Đình, nằm trong khuôn viên của Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam. Công trình được xây dựng trên nền đất cũ của thành Tam Môn thời Lê trong Hoàng thành Thăng Long. Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Cột cờ Hà Nội được dùng làm đài quan sát khu vực nội và ngoại thành. Khi Cách mạng Tháng Tám thành công năm 1945, lần đầu tiên quốc kỳ Việt Nam - cờ đỏ sao vàng bay trên đỉnh Kỳ đài.Năm 1954, lá cờ đỏ sao vàng lại được cắm lên đỉnh cột cờ, đánh dấu thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Năm 1989, Cột cờ Hà Nội được công nhận là Di tích Lịch sử văn hóa quốc gia.
Một di tích đáng chú ý khác ở quận Ba Đình là Tháp nước Hàng Đậu. Công trình này được xây dựng bởi người Pháp vào năm 1894, tọa lạc tại ngã sáu của các phố Hàng Than, Hàng Lược, Hàng Giấy, Hàng Đậu, Quán Thánh và Phan Đình Phùng. Với hình trụ tròn cao khoảng 25m và phần mái chóp nhọn, tháp có dung tích 1.250m3, tiếp nhận nước từ nhà máy Yên Phụ rồi đưa lên két chứa trên tầng cao nhất để phân phối nước tới trung tâm thành phố.
Hồ Hoàn Kiếm, nằm ở quận Hoàn Kiếm như trái tim của Thủ đô với diện tích khoảng 12ha và chu vi khoảng 1,7km. Thời phong kiến, hồ được gọi là hồ Lục Thủy vì có nước xanh biếc. Nơi đây còn là địa điểm duyệt binh thủy quân của nhà vua nên còn được gọi là hồ Thủy Quân.
Với tuổi đời hơn 150 năm, tháp Rùa hồ Gươm không chỉ là biểu tượng du lịch mà còn khơi gợi về những nét đẹp văn hóa, lịch sử. Thiết kế của tầng đỉnh tháp như một vọng lâu, có hình vuông, mỗi bề dài 2m. Ở mặt tường phía đông, bên trên cửa tròn có đường kính khoảng 0.68m. Bên ngoài tháp có chữ Quy Sơn Tháp. Tổng chiều dài từ gồ đất lên đến tầng đỉnh là 8.8m.
Tại hồ Hoàn Kiếm còn có di tích đền Ngọc Sơn linh thiêng, được xây dựng từ thế kỷ 19. Vào năm 1865 đã diễn ra đợt đại trùng khu vực này, nhiều công trình ý nghĩa như đình Trấn Ba, cầu Thê Húc, tháp Bút và Đài Nghiên đã được thêm vào. Đây cũng là điểm đến thường xuyên của người dân Thủ đô, du khách trong và ngoài nước mỗi lễ, Tết để cầu bình an, may mắn và chiêm ngưỡng vẻ đẹp cổ kính của đền.
Đầu năm 2024, Ban Quản lý di tích và danh thắng Hà Nội ra mắt sản phẩm trải nghiệm với chủ đề “Ngọc Sơn - đêm huyền bí” tại đền Ngọc Sơn với những trải nghiệm độc đáo và đầy mới lạ, mỗi điểm dừng trong tour đều được thắp sáng bởi công nghệ hiện đại từ 3D mapping.
Bưu điện Hà Nội là công trình được người Pháp quy hoạch làm không gian trung tâm của Thủ đô từ cuối thế kỷ 19. Mặt chính của tòa nhà nhìn ra phố Đinh Tiên Hoàng và mặt còn lại hướng về phố Lê Thạch. Từ tháng 10/2015, dòng chữ “Bưu điện Hà Nội” đã được thay bằng “VNPT Hà Nội”. Trên nóc Bưu điện Hà Nội có một cột đồng hồ được xây dựng cùng tòa nhà từ năm 1976, nhưng đến năm 1978 chính thức hoạt động. Đồng hồ có thiết kế 4 mặt, mỗi mặt rộng 4,5m2, kim giờ dài 1,35m, kim phút 1,65m. 12h trưa 2/9/1978, đồng hồ ngân lên âm điệu của bài “Ca ngợi Hồ Chủ tịch” lần đầu tiên. Chiếc đồng hồ khổng lồ này thường đánh nhạc vào 6h, 12h - 18h và chuông kêu từ 6h đến 22h hàng ngày. Hơn 45 năm qua, cột đồng hồ đặc biệt này đã trở thành một biểu tượng của Thủ đô.
Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục là giao điểm của 5 con phố nổi tiếng: Lê Thái Tổ, Đinh Tiên Hoàng, Hàng Đào, Hàng Gai và Cầu Gỗ. Năm 1907, các sĩ phu yêu nước đã dựng ngôi trường Đông Kinh Nghĩa Thục tại đây để dạy chữ Quốc ngữ cho học sinh. Đến năm 1954, người Pháp đã quy hoạch lại và xây dựng đài phun nước ở trung tâm quảng trường. Trải qua nhiều biến đổi, khu vực này mới có diện mạo như ngày nay.
Bắc Bộ phủ, nay là Nhà khách Chính phủ (12 Ngô Quyền, phường Tràng Tiền, quận Hoàn Kiếm), là một di tích lịch sử - văn hóa quan trọng của Hà Nội. Đây là nơi ghi dấu cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền (19/8/1945) của nhân dân Thủ đô, cũng là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh từng sống, làm việc sau Cách mạng Tháng Tám cho đến ngày Toàn quốc kháng chiến. Hơn một thế kỷ đã trôi qua, Bắc Bộ phủ - Nhà khách Chính phủ đóng vai trò như một “chứng nhân lịch sử” trong bao thăng trầm của Hà Nội.
Nhà Hát Lớn Hà Nội, nơi nổi hồi còi báo hiệu cho Lễ Thượng cờ lịch sử chiều 10/10/1954. Trước Nhà Hát Lớn là quảng trường Cách mạng tháng Tám (hay còn gọi với tên quảng trường 19-8), nơi đây đã chứng kiến nhiều sự kiện lớn của đất nước. Vào năm 1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân Việt Nam đã nổi dậy với cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên cả nước.
Nhà thờ Lớn Hà Nội (nay là nhà thờ chính tòa của Tổng giáo phận Hà Nội) nằm tại phố Nhà Thờ, nơi đây được xây dựng vào thời Đức cha Puginier (1835-1892). Nhà thờ được xây dựng mô phỏng theo nhà thờ Notre Dame de Paris trên một mặt bằng hình thập tự dài 55m, rộng 33m, có hai tháp chuông đồ sộ, đáy vuông cao 17m, có nhiều cửa uốn vòm lắp kính.
Đây là một trong những công trình đầu tiên do người Pháp xây dựng ở Hà Nội và là một trong số rất ít những công trình cổ nhất thời thuộc địa còn lại đến ngày nay.
Trụ sở Công an quận Hoàn Kiếm tại ngã 4 Lê Thái Tổ - Bà Triệu - Hàng Khay - Tràng Thi được xây dựng từ cuối thế kỷ 19 theo phong cách kiến trúc Pháp.
Dòng chữ “Commissariat de Police” bằng tiếng Pháp (dịch nghĩa là Sở Cẩm) hiện vẫn được lưu giữ và nằm trên cổng trụ sở.
Chợ Đồng Xuân theo sử sách ghi lại, vào năm 1804, triều đình nhà Nguyễn cho xây dựng một khu chợ ở phía Nam sông Tô Lịch để tiện cho việc giao thương buôn bán của tàu thuyền. Đến năm 1889, sau khi sông Tô Lịch và hồ Thái Cực bị lấp, chính quyền Pháp đã quy hoạch và dồn hàng quán vào một khu đất trống ở phường Đồng Xuân. Năm 1890, người Pháp xây chợ với tổng diện tích 6.500m2 theo kiến trúc Pháp với 5 nhà cầu, 5 phần tam giác trổ lỗ tổ ong và 5 vòm cửa.
Chợ Đồng Xuân là một trong những trung tâm thương mại truyền thống lớn nhất Hà Nội có tuổi đời hơn 100 năm, công trình này gắn liền với chiến tích oai hùng của quân dân Thủ đô những ngày đầu nổ ra cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Chợ Đồng Xuân cũng là địa danh nơi đoàn quân tiếp quản Thủ đô đi qua để tiến về hợp quân tại Thành cổ (nay là Hoàng Thành Thăng Long).
Ngay bên hông phía trước của lối vào chợ có đặt một tượng đài cảm tử để tưởng nhớ, tôn vinh các anh hùng liệt sĩ đã chiến đấu, hy sinh trong 60 ngày đêm quyết tử bảo vệ Thủ đô, nhân dịp kỷ niệm 58 năm Ngày Toàn quốc kháng chiến, Thành phố Hà Nội đã khánh thành bức phù điêu "Hà Nội mùa đông 1946" vào ngày 19/12/2004, mặt trước của tấm phù điêu có hình ảnh các chiến sĩ cảm tử quân ôm bom ba càng, đây là một hình ảnh mang tính biểu tượng cho sự kiện 60 ngày đêm bảo vệ Thủ đô (từ 19/12/1946 đến 19/2/1947).
Cùng với đó có hình ảnh anh bộ đội cầm súng, công nhân, phụ nữ Thủ đô cùng sát cánh bên các chiến sĩ bảo vệ Hà Nội. Trên nền là những mái nhà của phố cổ lô xô, dáng hình chợ Đồng Xuân và ô Quan Chưởng xưa.
Phù điêu được đúc bằng đồng, nặng 7 tấn, cao 5,7m cả bệ, rộng 4,5m. Mặt sau bức phù điêu có đoạn trích trong thư gửi hội nghị kỷ niệm 23 năm Ngày Thống nhất lực lượng vũ trang Thủ đô (1/1972) của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Trụ sở Ngân hàng Nhà nước Việt Nam bắt đầu là Chi nhánh Hà Nội của Ngân hàng Đông Dương, được thành lập vào năm 1875 để phát hành tiền giấy và tiền kim loại cho các nước thuộc địa của Pháp tại châu Á. Từ ngày 10/10/1954, nơi đây đã trở thành cơ quan đầu não của ngành ngân hàng. Nằm ở giao điểm của 5 con phố lớn, trong những năm 1970-1980, mặt ở tiền sảnh chính, nơi còn được gọi là "quảng trường ngân hàng", chuyên đón tiếp các nguyên thủ nước ngoài đến thăm Việt Nam.
Ô Quan Chưởng gần 300 năm tuổi nằm trên con phố cùng tên, gần cầu Chương Dương bắc qua sông Hồng. Là một cửa ô của Hà Nội xưa, nằm ở phía Đông của toà thành đất bao quanh Kinh thành Thăng Long, được xây dựng vào năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749), đến năm Gia Long thứ ba (1817) được xây dựng lại và giữ nguyên kiểu cách đến ngày nay. Đây là một trong 21 cửa ô còn sót lại của thành Thăng Long cũ.
Văn Miếu - Quốc Tử Giám là quần thể di tích bao gồm: hồ Văn, khu Văn Miếu - Quốc Tử Giám và vườn Giám và kiến trúc chủ thể là Văn Miếu. Nằm ở phía Nam Kinh thành Thăng Long, Văn Miếu có các gian thờ Khổng Tử và Quốc Tử Giám. Nơi đây đã được Thủ tướng Chính phủ đưa vào danh sách xếp hạng 23 Di tích quốc gia đặc biệt vào năm 2012. Theo thống kê vào năm 2023, di tích đã đón khoảng 2 triệu lượt khách, trong đó gần 500.000 học sinh.
Ga Hà Nội trước đây có tên là Ga Hàng Cỏ (được khánh thành vào năm 1902), là nơi xuất phát của tuyến đường sắt lên phía Bắc và vào miền Nam. Cuối năm 1972, tòa nhà ba tầng với điểm nhấn là chiếc đồng hồ ở mặt chính bị bom Mỹ đánh sập trong trận tập kích bằng B-52.Đây là một trong những cơ sở đầu tiên được quân đội và nhân dân Việt Nam tiếp quản từ quân Pháp vào sáng 9/10/1954. Sau ngày thống nhất, nhà ga đổi tên thành Ga Hà Nội và xây dựng đại sảnh theo kiến trúc mới. Ngày 31/12/1976, hai đoàn tàu xuất phát cùng thời điểm từ ga Hà Nội và ga Sài Gòn khai thông tuyến đường sắt Bắc Nam dài hơn 1.726 km.
