Giữ hồn trung thu: Em yêu cái đèn cù
Chiếc đèn thắp nến chạy vòng quanh sân đã đi vào ký ức của bao người mỗi độ trăng rằm tháng Tám.
Những ngày này, dạo ngoài đường đã thấy các cửa hàng bày bán đầy những lồng đèn xinh xinh gắn điện xanh đỏ nhấp nháy. Thế nhưng nhiều người vẫn đi tìm một loại lồng đèn – đèn cù hay còn gọi là đèn ông sư.
Chúng tôi tìm về gia đình anh Đỗ Văn Kỳ ở thôn Hạ Thái, xã Duyên Thái, Thường Tín, Hà Nội. Đây là một gia đình hiếm hoi còn làm đèn cù mỗi dịp trung thu về. Bà Phạm Thị Phùng, mẹ anh Kỳ cho biết: “Chúng tôi làm đèn cù đã từ lâu lắm rồi. Ngày xưa có một ông bác bán hàng trên hàng Mã dạy cho cả nhà cách làm đèn ông sao, đèn kéo quân, đèn thỏ ngọc và nhất là đèn cù. Sở dĩ gọi là đèn cù vì nó quay như cái cù, còn gọi là đèn ông sư vì cái chao đèn hình giống cái mũ mà hòa thượng hay đội trên đầu”.
Xin so sánh đèn cù với đèn kéo quân. Đèn kéo quân thì gá buộc những vòng tròn quanh thân trục với những hình người, thú, cảnh vật to nhỏ theo các truyện cổ tích. Khi đèn được đốt lên, nhờ sức đẩy của ngọn nến thắp bên trong mà trục đèn quay tròn, các hình thể cũng quay theo, hiện ra bốn mặt của cây đèn. Còn đèn ông sư quay nhờ bánh xe một cạnh tiếp xúc với đế đèn, cạnh kia lăn trên đất.
Đề hoàn thành một chiếc đèn cù cần khá nhiều công đoạn, bắt đầu bằng việc chẻ nứa vót nan cắm vào bánh xe, dán giấy bóng màu, sửa lại bằng kéo. Tiếp đến là vẽ hình trang trí bằng sơn, tra then ngang, buộc lõi dây thép và cắm vào đai đèn một bánh xe gỗ để đèn có thể chuyển động khi đưa qua đưa lại.
Đèn ông sư có bánh xe đẩy – kéo mà nhiều thế hệ 7x, 8x thích chết mê chết mệt.
Cả gia đình tham gia vào việc sản xuất đèn ông sư, mỗi người một công đoạn.
Chị Xuân đang sửa lại viền giấy bóng màu của đèn.
Anh Kỳ có nhiệm vụ vẽ trang trí...
...tra then, luồn lõi dây thép vào bánh xe.
Bà Phạm Thị Phùng tuổi đã cao nhưng vẫn tham gia vào việc cuốn giấy màu xanh đỏ lên cán đèn. Cán thường được làm bằng que đay.
Đèn quay nhờ bánh xe một cạnh tiếp xúc với đế đèn, cạnh kia lăn trên đất.
Một niềm thân thương của ký ức tuổi thơ.
Giá bán mỗi chiếc đèn cho những đại lý ở Hàng Mã là 10.000 đồng.
Ngày trước, mỗi mùa trung thu gia đình anh Kỳ sản xuất hàng vạn chiếc đèn ông sư nhưng giờ mỗi năm chỉ sản xuất chừng 1000-2000 chiếc.
Những chiếc đèn ông sư khó cạnh tranh với những thứ đèn từ Trung Quốc lại bị liệt vào hàng cồng kềnh nên hạn chế khi vận chuyển đi xa. Giờ đây những chiếc đèn thắp nến như đèn cù đang dần bị lãng quên.