Cậu bé 13 tuổi sang Trung Quốc tìm mẹ
Không xu dính túi, một chữ Trung Quốc không biết, 13 tuổi Cao Văn Quân (Quảng Ninh) lên đường tìm mẹ. Trải qua bao cay đắng, cậu đã tìm được mẹ và còn giải cứu một cô gái khác khỏi bị bán làm vợ ông già 80 tuổi.
Trong căn nhà nằm ở thôn Bắc Mã 2 (xã Bình Dương, Đông Triều, Quảng Ninh), anh Cao Văn Quân đã kể lại hành trình tìm người mẹ bị bắt cóc. Năm Quân 10 tuổi, anh phải chứng kiến cảnh gia đình ly tán. Bố anh làm cán bộ xã, mẹ gánh hàng rong đi buôn chuyến ở Móng Cái về Đông Triều, sáng đi, chiều về.
Một buổi chiều gió mùa đông bắc tràn về, mấy anh em Quân chờ mãi mà không thấy mẹ về như thường lệ. Một ngày, hai ngày, rồi một tuần trôi qua, dù mới là một cậu nhóc, anh đã biết mẹ mình gặp chuyện chẳng lành. Đó là những năm đầu của thập niên 80, khi nạn buôn người qua biên giới mới bắt đầu xuất hiện. Có người trong thôn nói rất có thể mẹ anh đã bị bắt cóc đem bán qua biên giới.
Mẹ biến mất không hề có bất cứ tin tức nào, bố đi lấy vợ mới, Quân sống với bố và dì. Nhưng chỉ sau đó 2 năm, bố anh mất sớm vì bệnh tật, dì bỏ đi nơi khác sinh sống. Quân trở nên bơ vơ, vừa đi học, vừa kiếm củi, vừa làm thuê kiếm tiền tự nuôi thân. Cậu thường xuyên chẳng có gì ăn. Có hôm đói đến lả người, Quân phải vặt lá rau má ăn sống.
3 năm sau ngày mẹ mất tích, Cao Văn Quân tình cờ gặp người đàn bà quê Sao Đỏ (Hải Dương) từng đi buôn với mẹ anh, giờ lấy chồng ở Trung Quốc. Bà ta nói đã gặp mẹ anh ở vùng Kiến Trì (Quảng Đông, Trung Quốc). Nghe được tin đó, Quân lập tức lên đường tìm mẹ. Hành trình mang theo chỉ với một bộ quần áo mặc trên người, không một xu dính túi, tiếng Trung Quốc một chữ bẻ đôi cũng không biết.
Người đàn bà ở Sao Đỏ đưa Quân sang Trung Quốc trên một con tàu nhỏ vượt vùng biển Móng Cái cùng hai cô gái. Nhưng bà ta không giúp anh bằng lòng tốt đơn thuần. Sang đến Kiến Trì (Quảng Đông), 2 cô gái được bà ta bán cho những người đàn ông Trung Quốc đang cần cưới vợ. Riêng anh không bán được, bà ta nói: "Mày phải làm thuê trả nợ cho vợ chồng tao để bù chi phí tao đưa mày sang đây. Chừng nào trả xong nợ, mới được đi tìm mẹ".
Ở giữa đất Trung Quốc xa lạ, không tiền bạc, không người thân, không nói được một câu tiếng Trung nào, Cao Văn Quân đành phải ở lại đó làm thuê trừ nợ suốt một năm trời. Đến lúc trả xong nợ, bà ta mới đưa anh đến ngôi làng trong một khu rừng cách chỗ anh ở chỉ vài quả đồi. Từ xa anh đã nhìn thấy dáng mẹ đang lúi húi quét dọn. Cứ ngỡ không bao giờ còn tìm được mẹ, nên khi nhìn thấy mẹ rồi Quân cứ lao vào ghì chặt mà khóc trong niềm hạnh phúc khôn nguôi.
Sau khi bị lừa sang Trung Quốc, mẹ anh bị bán cho một người đàn ông ở Kiến Trì. Ban đầu, mẹ anh còn nuôi ý định bỏ trốn, nhưng lần nào định trốn về Việt Nam, bà cũng bị gia đình chồng bắt nhốt lại đánh đập. Sợ nếu bà trốn thì số tiền bỏ ra sẽ mất trắng, nên gia đình chồng thấy bà đi đâu, dù là đi tắm hay đi vệ sinh cũng cho người đi theo dõi từng bước. Dần dần bà cũng không còn đủ sức nuôi ý định trốn về, dù trong lòng lúc nào cũng nhớ thương chồng con. Đến lúc gặp con trai, biết tin chồng mất, ý định trở về tắt lịm.
Thương mẹ, Cao Văn Quân ở lại đó, ngày ngày đi làm thuê kiếm tiền với ý định chuộc mẹ ra. Nhưng đến lúc dành gần đủ tiền chuộc, mẹ đã nói với anh rằng: "Bố con đã mất, chồng mới giờ cũng đã tin tưởng mà đối xử tốt với mẹ nên mẹ muốn ở lại đây sống". Vì không muốn xa mẹ một lần nữa nên Quân đành ở lại với mẹ nơi đất khách quê người.
Năm 1993, 5 năm sau khi anh sang Trung Quốc, một hôm anh được một người làng kể: "Có một nhóm mấy cô gái Việt Nam bị bán sang đây, đang sống ở trong ngôi nhà kia. Một cô gái nhất định không chịu lấy ông lão 80 tuổi nên bị đánh đập rất dã man. Cậu xem có cách nào cứu cô ta không, không họ sẽ đánh cô ta đến chết mất".
Nghe tin, anh mon men tìm đến ngôi nhà nơi cô gái đang bị giam giữ, tìm cách tiếp cận, nói chuyện với cô. Cô gái mới 20 tuổi, cao ráo, xinh xắn. Cứ nghĩ đến cảnh cô gái ấy sẽ phải trở thành vợ một ông lão 80 tuổi khiến anh nhói lòng. Nghĩ mình đã đến tuổi lấy vợ, anh quyết định tham gia vào cuộc "đấu giá" với những người đàn ông khác để "mua" cô về làm vợ.
Anh đã mua cô với giá 3.000 tệ, một số tiền rất lớn thời điểm đó, nhất là với một chàng trai nghèo chỉ sống bằng nghề làm thuê như anh. Đó là toàn bộ số tiền công làm thuê trong 2 năm trời của anh. Cô gái anh mua chính là vợ anh bây giờ, chị Nguyễn Thị Tuyền.
Chị Tuyền quê ở Bắc Giang. Nhà nghèo nên chị phải bỏ học từ sớm đi làm thuê kiếm tiền giúp bố mẹ. Một hôm có người hàng xóm ngay cạnh nhà rủ chị và 3 cô gái khác sang Trung Quốc gánh hàng thuê về Việt Nam, hứa sẽ trả giá cao. Tin lời ngon ngọt, các chị lên đường mà chẳng biết mình sắp trở thành nạn nhân của bọn buôn người.
Sang đến nơi, chẳng thấy hàng đâu để gánh về, chỉ thấy mình bị bắt nhốt lại và đem ra cho những người đàn ông ngã giá, mua bán, còn người hàng xóm đã biến mất, chị mới biết mình đã bị lừa. Những kẻ buôn người dùng vũ lực đe dọa, buộc các chị phải ngoan ngoãn nghe lời. 3 cô gái đi cùng vì sợ bị đòn nên lần lượt bị bán cho 3 ông già. Riêng chị, có nhan sắc nhất và được một ông già 80 tuổi có nhiều tiền trả giá cao nhất, nhưng chị kiên quyết không chịu lấy.
Bị bọn buôn người bắt ép, chị lao vào góc tường đập đầu tự tử. Ông già 80 tuổi từ bỏ ý định mua chị, còn chị thì bị bọn buôn người đánh cho một trận thừa sống thiếu chết. Chúng đánh chị nhưng vẫn chừa cái mặt, để chị vẫn đủ xinh đẹp khi đưa ra làm một món hàng trong các cuộc mua bán. Sau khi mua được chị, anh Quân đưa chị về nhà mẹ và bố dượng để sinh sống. Sau ngày hôm đó, anh chị trở thành vợ chồng, chẳng có đám cưới, chẳng có cỗ bàn, chẳng đăng ký kết hôn. Cô con gái đầu lòng của anh chị ra đời sau đó 1 năm.
Năm 1994, một năm sau khi kết hôn, anh Quân quyết định đưa chị về Việt Nam. Người chồng Trung Quốc của mẹ sợ nếu anh chị về thì mẹ anh cũng sẽ tìm cách bỏ về theo nên nhất quyết đòi giữ con gái của họ lại. Trong hoàn cảnh đó, mẹ anh đã động viên hai con về Việt Nam và hứa chăm sóc cháu nội đàng hoàng, tử tế.
Khi ở bên Trung Quốc, anh chị cứ thế về ở với nhau, chẳng đám cưới, chẳng mâm cao cỗ đầy, chẳng xin phép cha mẹ hai bên. Anh cứ áy náy mãi về sự thiệt thòi ấy của chị. Nên lúc về Việt Nam, anh đưa chị đi đăng ký kết hôn và tổ chức một đám cưới nhỏ để chị một lần trong đời được làm cô dâu, được đứng bên cạnh anh vái lậy gia tiên, được cha mẹ chúc phúc.
Trở về Việt Nam, vợ chồng anh dựng căn lán nhỏ ngay cạnh bìa khu rừng ở huyện Yên Thế, tỉnh Hà Bắc (nay thuộc Bắc Giang). Xung quanh đó rất nhiều rắn rết. Nhiều đêm vợ chồng con cái đang ngủ rắn trườn cả qua người. Thấy cuộc sống ở Yên Thế khó khăn, anh chị bàn nhau quay lại Đông Triều quê anh sinh sống. Anh được người họ hàng cho một mảnh đất ruộng đã không làm từ lâu để làm nơi lập nghiệp. Anh chị lại dựng một căn lán.
Bắt đầu cuộc sống ở quê cũ với hai bàn tay trắng, anh chị đều dặn nhau phải cố gắng. Sáng chiều, cả anh và chị đi làm thuê, buổi trưa về nhà, chị lại tranh thủ đi lấy rau nấu cám lợn cám gà. Đến tối chị về nấu cơm đợi chồng, ăn cơm xong xuôi, hai vợ chồng lại ra ngoài khu ruộng của mình cùng nhau cuốc đất, cày bừa. Có những đêm trăng sáng, chị trải cái bao tải cho đứa con gái nhỏ ngồi lăn lê bò toài bên bờ ruộng, còn anh chị thì cứ mải miết cày cuốc tới tận đêm khuya.
Chính bởi nghị lực phi thường ấy mà 10 năm về trước anh chị đã được mời tham gia chương trình "Người xây tổ ấm". Giờ đây, ngoài cô con gái đang sống bên Trung Quốc cùng bà nội, anh chị cũng vừa lên chức ông bà ngoại khi con gái thứ hai lấy chồng sinh con. Cậu con trai út đang tuổi đi học, ngoan ngoãn, hiền lành.