80 năm nghiên cứu, 1 kết quả đau lòng: Đây là kiểu cha mẹ thất bại, ảnh hưởng tiêu cực cả cuộc đời con mình

Làm cha mẹ là một trong những "công việc" có ngưỡng gia nhập thấp nhất nhưng lại khó đạt thành tựu nhất. Tương lai và thành công của một đứa trẻ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, như điều kiện kinh tế - xã hội của gia đình, môi trường sống, cũng như trình độ học vấn của cha mẹ.

Dù các nhà khoa học không thể theo dõi một nhóm trẻ suốt cả cuộc đời, nhưng nhiều nghiên cứu đã chỉ ra được một số cách giáo dục sai lầm mà cha mẹ thường mắc phải. Bên cạnh đó, một nghiên cứu 80 năm - nghiên cứu dài nhất thế giới về sự phát triển con người - Harvard Grant Study do Đại học Harvard khởi xướng cũng chỉ ra những cách để nuôi dạy con thành công.

Cha mẹ không thành công thường có những đặc điểm sau:

1. Không khuyến khích con độc lập

Một nghiên cứu năm 1997 từng khảo sát 240 cặp mẹ con cho thấy: cha mẹ kiểm soát quá mức sẽ làm giảm sự tự tin, khả năng độc lập của trẻ, khiến trẻ khó ứng phó với áp lực từ bạn bè đồng lứa và dễ bị trầm cảm. Ngược lại, việc khuyến khích sự tự lập, nhất là trong tuổi dậy thì, sẽ giúp trẻ cải thiện kỹ năng xã hội và giải quyết vấn đề.

2. Hay quát mắng

Nghiên cứu năm 2013 của Đại học Pittsburgh theo dõi 976 gia đình có con 13 tuổi trong 2 năm. Kết quả: việc cha mẹ thường xuyên mắng chửi, dùng ngôn từ khắc nghiệt làm tăng nguy cơ trầm cảm ở trẻ, khiến trẻ phản kháng mạnh mẽ hơn và dễ hành xử sai trái.

3. Luôn đáp ứng mọi yêu cầu

Đây là kiểu cha mẹ "trực thăng" – luôn dọn đường, thỏa mãn ngay mọi mong muốn của con. 1 nghiên cứu năm 2013 với 300 sinh viên tham gia cho thấy: trẻ lớn lên với cha mẹ kiểu này có mức độ lo âu và trầm cảm cao hơn, ít hài lòng về cuộc sống.

4. Không duy trì giờ giấc sinh hoạt ổn định

Nghiên cứu của Đại học College London (Anh) trên 110.000 trẻ 7 tuổi cho thấy: thiếu giờ ngủ cố định sẽ ảnh hưởng xấu đến khả năng đọc, toán, tư duy không gian. Trẻ 3 tuổi ngủ không đều đặn có nguy cơ rối loạn tăng động, cảm xúc cao hơn.

5. Cho trẻ xem TV quá sớm

1 nghiên cứu năm 2007 khảo sát 1.008 trẻ 2–24 tháng tuổi. Kết quả: trẻ xem TV nhiều trước 3 tuổi sẽ có vốn từ ít hơn và dễ bắt nạt bạn bè khi đi học. Cụ thể, mỗi ngày xem TV 1 tiếng trước 16 tháng tuổi khiến điểm giao tiếp ngôn ngữ giảm trung bình 17 điểm.

6. Nuôi dạy độc tài

Cách nuôi dạy độc tài (áp đặt, ra lệnh, không lắng nghe) làm giảm thành tích học tập của trẻ. Phương pháp được khuyến khích nhất là "nuôi dạy quyền uy" lý trí, thấu hiểu, có kỷ luật nhưng vẫn cởi mở.

7. Cha mẹ mải dùng điện thoại

Nghiên cứu chỉ ra: chuột con lớn lên với mẹ phân tâm thường bị rối loạn cảm xúc. Tương tự, ở người, nhiều trẻ mẫu giáo bị thương vì cha mẹ mải mê dùng smartphone.

8. Thờ ơ, lạnh nhạt

Một nghiên cứu trên 631 trẻ cho thấy: cha mẹ thể hiện sự ấm áp giúp trẻ có cảm giác an toàn, cân bằng cảm xúc. Ngược lại, sự lạnh nhạt dễ dẫn đến lo âu và rối loạn hành vi.

9. Thường xuyên đánh đòn

Từ thập niên 1980, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra: trẻ bị đánh mông thường xuyên có xu hướng hung hăng, bạo lực, chống đối. Phân tích 50 năm dữ liệu trên 160.000 trẻ (ĐH Texas & Michigan, 2016) khẳng định: đánh đòn không làm trẻ ngoan hơn, mà còn gây ra nhiều vấn đề tâm lý và xã hội khi trưởng thành.

Cha mẹ thành công thường làm gì?

1. Cho con làm việc nhà

Theo Julie Lythcott-Haims (cựu cố vấn tâm lý Stanford), trẻ làm việc nhà từ nhỏ sẽ biết chia sẻ, có trách nhiệm, phát triển sự đồng cảm.

Nghiên cứu Harvard Grant Study (1938–2017, theo dõi gần 80 năm) chứng minh: những người thành đạt thường đã tự lo cuộc sống từ nhỏ, như tự mặc quần áo, tự ăn, làm việc vặt trong nhà. Harvard Grant Study cũng ghi nhận, những người không từng tự lo cho mình từ nhỏ dễ gặp khó khăn trong quan hệ xã hội và nghề nghiệp, vì họ quen "nhận" hơn là "cho đi".

2. Dạy con kỹ năng xã hội

Duke & Penn State University (Hoa Kỳ) theo dõi 700 trẻ từ mẫu giáo đến 25 tuổi, kết quả: trẻ có kỹ năng xã hội tốt (giúp đỡ, thấu hiểu, tự giải quyết vấn đề) có khả năng học đại học và có việc làm ổn định cao hơn. Trẻ kém kỹ năng dễ rơi vào cảnh phạm pháp hoặc lệ thuộc phúc lợi xã hội.

3. Kỳ vọng cao ở con

Nghiên cứu của ĐH UCLA (Hoa Kỳ) (6.600 trẻ sinh 2001) cho thấy: trẻ có cha mẹ đặt kỳ vọng cao thường đạt kết quả học tập tốt hơn. Hiệu ứng "Pygmalion" (kỳ vọng tạo nên kết quả) là có thật.

4. Giữ hôn nhân hòa thuận

Tổng hợp nghiên cứu của ĐH Illinois (Hoa Kỳ) chỉ ra: trẻ sống trong gia đình nhiều xung đột chịu ảnh hưởng tiêu cực hơn so với trẻ sống với cha/mẹ đơn thân. Sự êm ấm trong gia đình tạo nền tảng tâm lý vững vàng cho con.

5. Trình độ học vấn của cha mẹ

Theo nghiên cứu của ĐH Michigan ((Hoa Kỳ, 2014), mẹ có trình độ từ trung học phổ thông trở lên thường nuôi con học hành đến nơi đến chốn. Cha mẹ học càng cao, con càng có thành tích tốt hơn khi trưởng thành.

6. Cho con tiếp xúc sớm với toán học

Nghiên cứu trên 35.000 trẻ (Mỹ, Anh, Canada) cho thấy: học toán sớm (số đếm, thứ tự, khái niệm cơ bản) giúp dự đoán không chỉ thành tích toán mà cả khả năng đọc sau này.

7. Đề cao nỗ lực hơn tài năng

Theo chuyên gia Carol Dweck (ĐH Stanford), cha mẹ khen con "chăm chỉ" thay vì "thông minh" sẽ giúp con có tư duy phát triển, kiên trì và dễ đạt thành tích cao hơn.

8. Người mẹ đi làm

Nghiên cứu của ĐH Harvard: con gái của mẹ đi làm có học vấn cao hơn, thu nhập nhiều hơn 23%, dễ làm quản lý. Con trai của mẹ đi làm lại chăm sóc gia đình nhiều hơn.

9. Gia đình có điều kiện kinh tế ổn

Nghiên cứu của Stanford (2001) cho thấy: khoảng cách điểm SAT giữa con nhà giàu và nghèo ngày càng tăng (30-40% so với 25 năm trước). Kinh tế gia đình ảnh hưởng rõ rệt đến thành tích học tập.

10. Giáo dục tính kiên trì (grit)

Angela Duckworth (Pennsylvania) định nghĩa "grit" là sự kiên trì theo đuổi mục tiêu lâu dài. Người có grit cao (theo nghiên cứu ở Ivy League và West Point) thường đạt GPA cao hơn và thành tích vượt trội trong các kỳ thi khó.

Thành công trong việc nuôi dạy con không chỉ dựa trên tình thương, mà còn ở phương pháp khoa học. Cha mẹ cần biết tránh những sai lầm phổ biến, đồng thời nuôi dưỡng cho con sự độc lập, kỹ năng xã hội, tinh thần nỗ lực và khả năng kiên trì.