"Trào lưu xé túi mù có cơ chế gây nghiện, nguy hiểm như trò đỏ đen"

Túi mù không phải là một hiện tượng mới. Tại các nước phương Tây như Anh, Úc, Mỹ, túi mù đã bùng nổ từ năm 2017.

Đến năm 2018, túi mù lọt top xu hướng trò chơi tại Mỹ. Thậm chí, hình thức “săn túi mù ảo” (mua vật phẩm bất ngờ trong game) đã bị cấm tại Úc, và nhiều quốc gia khác trên thế giới cũng đang tìm cách quản lý vấn đề này. Nếu theo xu hướng chung, Việt Nam có thể sớm đối mặt với làn sóng "săn túi mù ảo", làn sóng này sẽ tấn công mạnh vào nhóm trẻ Alpha.

Nhưng điều đáng nói là vì sao trẻ lại dễ nghiện túi mù đến vậy?

Cơ chế thao túng tâm lý trẻ nhỏ

Túi mù tận dụng một hiệu ứng tâm lý rất mạnh, đó là cảm giác hồi hộp khi nhận được thứ bất ngờ. Người chơi không biết mình sẽ nhận được món đồ nào trong hộp. Và chính sự háo hức này khiến họ dễ bị cuốn vào việc mua đi mua lại các sản phẩm túi mù.

Giáo sư Grimmer (Đại học Tasmania, Úc) gọi đây là một dạng thao túng tâm lý, mà trẻ nhỏ là đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất. Nghiên cứu của ông tại Úc cho thấy 90% trẻ em dễ bị thao túng bởi cơ chế này, trong khi tỷ lệ này ở người lớn chỉ là 30%. Nguyên nhân là do trẻ chưa đủ khả năng nhận thức rằng đây là một chiến lược tiếp thị.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng Hội chứng FOMO (Fear of Missing Out – Hội chứng sợ bỏ lỡ) cũng khiến trẻ khao khát có đủ bộ sưu tập, vô tình tạo áp lực lên chính trẻ và cha mẹ.

Cơ chế chờ đợi hồi hộp

Cơ chế chờ đợi hồi hộp tạo ra “bẫy” tâm lý giống trò đỏ đen. Hiện tượng này có thể giải thích bằng lý thuyết “củng cố gián đoạn” (Intermittent Reinforcement) của giáo sư Skinner.

Trong một thí nghiệm, giáo sư Skinner huấn luyện chim bồ câu mổ vào cần gạt để nhận thức ăn. Khi thức ăn được phát đều đặn, chim chỉ mổ khi đói. Nhưng khi thức ăn xuất hiện một cách ngẫu nhiên, chim bồ câu trở nên ám ảnh, mổ liên tục ngay cả khi không đói.

Túi mù hoạt động theo nguyên tắc tương tự: bộ não của trẻ bị kích thích mạnh khi nhận được phần thưởng không thể đoán trước, tạo ra hành vi lặp lại và dễ trở thành nghiện. Trẻ luôn nghĩ rằng "mở thêm sẽ gặp may", tương tự như cơ chế gây nghiện trong cờ bạc.

Cơ chế hộp quà hiếm

Để gia tăng khả năng thao túng tâm lý trẻ em, các nhà sản xuất còn áp dụng cơ chế hộp quà hiếm. Trẻ không biết mình sẽ nhận được gì, nhưng vì đôi khi có món hiếm, trẻ tiếp tục mua – ngay cả khi đã chi ra một số tiền lớn. Cơ chế này gây ra hậu quả như sau:

- Trẻ hình thành thói quen chi tiêu không kiểm soát.

- Áp lực đồng trang lứa khiến trẻ ganh tị, thậm chí sẵn sàng mua lại đồ hiếm từ bạn với giá cao.

Cha mẹ cần làm gì?

Bản thân búp bê trong các túi mù không có lỗi – nó chỉ là một món đồ chơi. Nhưng những cơ chế thao túng tâm lý ẩn sau trào lưu này thực sự nguy hiểm. Cấm đoán không phải là giải pháp duy nhất. Điều quan trọng là cha mẹ cần giúp trẻ hiểu và tự bảo vệ mình.

Dưới đây là một số chiến lược dành cho cha mẹ:

- Đừng vội phủ định hay la mắng con. Thay vào đó, cha mẹ hãy lắng nghe và tìm hiểu cùng con. Nếu không, trẻ sẽ xem bạn là “người cản đường” và tiếp tục giấu giếm.

- Cẩn trọng khi mua đồ chơi theo trend: Trước khi mua quà cho con, cha mẹ hãy cân nhắc xem món đồ chơi đó có an toàn không (về cả chất liệu và tác động tâm lý). Cha mẹ cần đặt câu hỏi xem liệu món đồ chơi này có dẫn đến thói quen tiêu dùng vô thức cho trẻ hay không.

- Dạy trẻ tư duy phản biện: Khuyến khích trẻ tự hỏi: "Món đồ này có thực sự cần thiết không?"; "Với số tiền này, con có thể mua thứ gì ý nghĩa hơn không?". Khi trẻ biết đặt câu hỏi, việc thao túng tâm lý sẽ mất tác dụng.

- Hướng trẻ đến những bộ sưu tập có ý nghĩa: Thay vì sưu tập đồ chơi đắt đỏ, cha mẹ hãy khuyến khích trẻ sưu tập sách, tem, hay tự làm đồ chơi handmade để phát triển tư duy sáng tạo.

- Giải thích về cơ chế “chờ đợi hồi hộp”: Cha mẹ cần giúp trẻ hiểu rằng sự hấp dẫn của túi mù đến từ hiệu ứng tâm lý chứ không phải giá trị thực sự của món đồ bên trong. Bạn có thể cùng trẻ làm “túi mù” tại nhà với những món đồ nhỏ sẵn có. Điều này giúp trẻ hiểu rằng điều thú vị không chỉ nằm ở vật phẩm mà còn ở trải nghiệm.

- Dạy trẻ về tài chính cá nhân: Hướng dẫn trẻ quản lý tiền tiêu vặt bằng phương pháp chia lọ (mua sắm – tiết kiệm – từ thiện). Khi trẻ muốn mua túi mù, cha mẹ hãy hỏi: "Con thích một túi mù không chắc chắn, hay một món đồ con thực sự muốn?".