Tin giả y tế trên mạng xã hội: Khi niềm tin sai lầm biến thành thảm kịch, nhiều người 'tiền mất, tật mang

Mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại, nơi mọi người có thể chia sẻ thông tin, kết nối và học hỏi. Tuy nhiên, mặt trái của sự tiện lợi này là việc lan truyền nhanh chóng của những thông tin sai lệch, đặc biệt là trong lĩnh vực y tế.

Những "bác sĩ TikTok", các bài thuốc dân gian không có cơ sở khoa học, hay những phương pháp chữa bệnh "thần kỳ" được chia sẻ tràn lan đã khiến không ít người rơi vào cảnh "tiền mất tật mang", thậm chí nguy hiểm đến tính mạng.

Khi "bác sĩ mạng" đánh cắp niềm tin

Câu chuyện của một người đàn ông suốt 8 năm tin vào "bác sĩ TikTok" và mất đi cơ hội làm cha là một minh chứng rõ nét. Theo VTC News, người đàn ông này bị tinh trùng yếu nhưng không đến bệnh viện mà chỉ làm theo những bài thuốc được lan truyền trên mạng. Anh uống đủ loại nước lá, tập luyện theo những phương pháp "bí truyền" mà các tài khoản tự xưng là chuyên gia trên TikTok hướng dẫn. Đến khi nhận ra tình trạng của mình không cải thiện mà còn nghiêm trọng hơn, anh mới đến gặp bác sĩ, nhưng lúc này đã quá muộn để khắc phục hoàn toàn.

Trường hợp này không phải cá biệt. Nhiều người, vì sợ tốn kém hoặc e ngại bệnh viện, đã chọn tin vào những thông tin thiếu kiểm chứng trên mạng. Hệ quả là họ không chỉ đánh mất cơ hội chữa trị mà còn có thể phải đối mặt với những biến chứng nguy hiểm.

Không chỉ dừng lại ở những lời khuyên "vô tri", tin giả còn có thể gây hại nghiêm trọng đến tính mạng con người. Một ví dụ rõ ràng về sự nguy hiểm của loại thông tin này là việc dành lời khuyên lấy kim chích 10 đầu ngón tay, hoặc dái tai để sơ cứu người đột quỵ.

Tuy nhiên, theo PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh (Giám đốc Học viện Y học cổ truyền Trung ương), việc tự ý thực hiện các biện pháp này có thể gây nguy hiểm. Chích máu ở ngón tay thường được áp dụng trong trường hợp sốt cao co giật, nhưng với bệnh nhân đột quỵ, phương pháp này có thể khiến tình trạng bệnh nặng hơn.

PGS.TS Tạ Mạnh Cường (Phó viện trưởng Viện Tim mạch, BV Bạch Mai) cũng cảnh báo rằng, trong trường hợp nghi ngờ đột quỵ, người dân không nên tự ý tác động mà cần chờ sự can thiệp của các nhân viên y tế. Việc duy nhất họ có thể làm là ở cạnh, quan sát và hỗ trợ bệnh nhân, vì chỉ có bác sĩ mới có thể xác định chính xác các bước điều trị cần thiết.

Những bài thuốc truyền miệng: Liệu có thực sự "thần thánh"?

Không ít người vì mong muốn cải thiện sức khỏe nhanh chóng đã tin vào những bài thuốc lan truyền trên mạng. Một trường hợp điển hình là bài thuốc chữa xương khớp bằng đậu bắp. Trên TikTok, nhiều tài khoản đã chia sẻ rằng chỉ cần ngâm đậu bắp với nước rồi uống hằng ngày, các vấn đề về xương khớp sẽ thuyên giảm đáng kể.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, mặc dù đậu bắp có chứa chất nhầy có thể hỗ trợ hệ tiêu hóa và cung cấp một số dưỡng chất cho xương, nhưng không có bằng chứng khoa học nào chứng minh nó có thể thay thế thuốc điều trị bệnh xương khớp. Việc lạm dụng mà không có sự tư vấn y khoa có thể dẫn đến việc chậm trễ trong điều trị bệnh lý nghiêm trọng.

Một ví dụ khác là video hướng dẫn cho trẻ ăn thằn lằn để chữa hen suyễn gây tranh cãi trên mạng xã hội. Theo thông tin từ VTC News, đoạn clip này đã thu hút hàng triệu lượt xem và chia sẻ.

Tuy nhiên, các chuyên gia y tế khẳng định rằng không có bằng chứng khoa học nào chứng minh việc ăn thằn lằn có thể chữa được bệnh hen suyễn. Ngược lại, việc này có thể gây hại cho sức khỏe trẻ nhỏ, dẫn đến nguy cơ nhiễm khuẩn, dị ứng hoặc ngộ độc thực phẩm.

Hệ lụy từ sự lan truyền thiếu kiểm soát

Những thông tin y tế sai lệch không chỉ gây nguy hiểm cho cá nhân người tin theo mà còn ảnh hưởng đến nhận thức chung của xã hội. Khi nhiều người truyền tay nhau những phương pháp chữa bệnh không có cơ sở, nó có thể tạo ra một làn sóng niềm tin sai lầm, khiến các phương pháp điều trị chính thống bị xem nhẹ. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong các tình huống cấp cứu, như những bài viết chia sẻ cách chống đột quỵ bằng cách châm kim đầu ngón tay, hay chữa bỏng bằng kem đánh răng - những phương pháp không những không có hiệu quả mà còn có thể làm trầm trọng thêm tình trạng của bệnh nhân.

Giáo sư Paul Hunter (thuộc Trường Y khoa Norwich của UEA) nêu ra thực trạng đáng lo ngại: "Mọi người thường chia sẻ lời khuyên sai trên mạng xã hội hơn là chia sẻ lời khuyên từ các nguồn đáng tin cậy như Cơ quan Y tế công cộng Anh hoặc Tổ chức Y tế thế giới".

Công chúng cũng có xu hướng tương tác với các "bong bóng thông tin" trên mạng do đó thông tin được chia sẻ có nhiều khả năng là những thông tin sai lệch hơn là thông tin chính xác.

Theo một nghiên cứu, việc ngăn chặn tin tức giả mạo, thông tin sai lệch và lời khuyên có hại trên mạng xã hội có thể cứu sống nhiều mạng người. Cụ thể, nghiên cứu chỉ ra, nếu giảm 10% tỷ lệ lời khuyên sai trên tổng số lời khuyên đang lưu hành (giả sử số lời khuyên sai trong tổng số các lời khuyên đang lưu hành là 50% sẽ giảm còn 40%) có thể cải thiện tình hình dịch bệnh, làm cho 20% dân số không chia sẻ hoặc tin vào lời khuyên sai cũng có tác động tích cực tương tự.

Ngay sau khi Covid-19 bùng nổ vào tháng 2/2020, tin giả về dịch bệnh tràn ngập trên các nền tảng xã hội như Facebook, YouTube, TikTok. Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) - Tedros Adhanom Ghebreyesus gọi đây là "infodemic" (viết tắt của "information pandemic", tức "đại dịch thông tin") và tin giả là "căn bệnh thứ hai" tồn tại cùng Covid-19.

Nói về tác hại của tin giả, hay còn được gọi là "virus số" trong đại dịch, ông nhìn nhận: "Những thông tin giả mạo giữa lúc Covid-19 bùng phát có nguy cơ làm suy yếu cuộc chiến chống dịch bệnh nếu không được kiểm soát, xử lý kịp thời".

Làm sao để bảo vệ bản thân trước tin giả y tế?

1. Luôn kiểm chứng thông tin từ nguồn chính thống: Trước khi tin và làm theo một phương pháp chữa bệnh nào đó, hãy kiểm tra xem nó có được các tổ chức y tế uy tín như Bộ Y tế, WHO, CDC công nhận hay không.

2. Hạn chế tin vào các "bác sĩ mạng" không có chuyên môn: Những tài khoản TikTok hay Facebook tự nhận là chuyên gia nhưng không có bằng cấp hay chứng chỉ hành nghề cần được xem xét kỹ lưỡng.

3. Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào: Mỗi cơ thể có một tình trạng sức khỏe khác nhau, không có phương pháp nào phù hợp cho tất cả mọi người.

4. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về tin giả: Khi phát hiện thông tin sai lệch, thay vì im lặng hoặc chia sẻ tiếp, hãy báo cáo và cảnh báo cho những người xung quanh.

Tin giả y tế là một vấn đề nghiêm trọng, có thể gây ra những hậu quả khôn lường. Trong thời đại công nghệ số, mỗi người đều có trách nhiệm tự trang bị kiến thức và lựa chọn nguồn tin cậy để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.

Chỉ khi cộng đồng cùng chung tay đẩy lùi tin giả, chúng ta mới có thể xây dựng một môi trường thông tin an toàn, chính xác và đáng tin cậy.