Thời hoàng kim của những kì lân công nghệ Đông Nam Á đã hết?

Từ tháng 12/2021, lãi suất liên tục tăng, lạm phát và lo ngại suy thoái kinh tế ở các nước phát triển là những nhân tố ảnh hưởng mạnh tới định giá của các công ty công nghệ lớn tại Đông Nam Á.

Sự ra đời và lớn mạnh của các doanh nghiệp công nghệ này đại diện cho sự trỗi dậy vượt bậc của hệ sinh thái công nghệ Đông Nam Á. Mặc dù thị trường được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng và nhiều nhà đầu tư kì vọng những khoản lợi nhuận khổng lồ, tương lai của các hãng công nghệ này vẫn là dấu hỏi lớn.

Tình hình thua lỗ kéo dài

Năm 2022 đánh dấu một thập kỉ kể từ khi Grab ra mắt thị trường vào năm 2012. Công ty này từ lâu được coi là một trong những biểu tượng của sự đổi mới ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, giá trị vốn hoá của công ty đã giảm 80% từ sau khi công ty lên sàn chứng khoán vào tháng 12/2021.

Grab không phải là công ty công nghệ duy nhất trong lo lắng về tình hình thua lỗ và loay hoay đảo ngược tình thế hiện tại. Công ty thương mại điện tử Lazada, được ra đời cùng năm với Grab tại Singapore, hiện tại vẫn dựa vào nguồn vốn từ công ty mẹ Trung Quốc Alibaba. Các công ty cùng ngành như Sea, với giá cổ phiếu đã giảm hơn 80% so với mức giá cao nhất, đang nhanh chóng cắt giảm quy mô để đối mặt với thua lỗ.

Sự ra đời và lớn mạnh của các doanh nghiệp này đại diện cho sự trỗi dậy vượt bậc của hệ sinh thái công nghệ Đông Nam Á. Ryu Muramatsu, đối tác sáng lập của GMO VenturePartner tại Nhật Bản, nhận định rằng nhiều mặt trong xã hội được chuyển đổi số nhờ những công ty này.

Khi có nhiều công ty khởi nghiệp hơn xuất hiện, các nhà đầu tư bắt đầu phải tìm kiếm lợi nhuận với mức lãi suất cực thấp. Theo công ty phân tích Preqin, nguồn vốn đầu tư mạo hiểm trong khu vực Đông Nam Á tăng vọt lên 24,8 tỷ USD vào năm 2021 - tăng hơn 120 lần trong vòng 10 năm - trong khi số lượng giao dịch vốn tăng 16 lần.

Chris Kaptein, đối tác quản lý của quỹ Interga Partners, cho biết khi các nhà đầu tư lần đầu tiên bày tỏ sự quan tâm với khu vực Đông Nam Á, ngay cả các quỹ đầu tư mạo hiểm cũng không tin rằng sẽ có công ty được định giá trên 100 triệu USD.

Nhưng từ tháng 12 năm ngoái tới nay, lãi suất tăng, lạm phát và lo ngại suy thoái kinh tế ở các nước phát triển là những nhân tố ảnh hưởng mạnh tới định giá của các công ty công nghệ lớn tại Đông Nam Á.

Trong năm 2022, số lượng giao dịch đầu tư mạo hiểm ở Đông Nam Á đạt con số 1.030 tính tới tháng 9 - tăng 24% so với cùng kỳ năm trước - đi ngược lại mức giảm 5% trên toàn cầu. Nhưng tổng giá trị đầu tư ở khu vực hầu như không thay đổi, giữ ở mức 16 tỷ USD, cho thấy quy mô các thương vụ đầu tư đã giảm.

Các công ty trong giai đoạn tăng trưởng đang tập trung vào việc hạn chế sử dụng vốn mạo hiểm và tập trung tồn tại cho đến khi thị trường tăng trưởng trở lại. Trong bối cảnh thị trường lần đầu tiên suy thoái, liệu các công ty khởi nghiệp thế hệ đầu tiên của Đông Nam Á như Grab và Sea có thể đạt được mục tiêu kinh doanh hay không sẽ mang tính quyết định tới hệ sinh thái công nghệ trong khu vực.

Thích nghi trước thị trường biến đổi

Shane Chesson, đối tác sáng lập của Openspace Ventures, cho biết hệ sinh thái của khu vực đang đi từng bước tới việc đem lại lợi nhuận và phát triển bền vững.

Trước tiên, Grab ra mắt tại Malaysia với tư cách là một nền tảng gọi xe taxi và xe hơi cá nhân. Sau khi trở thành kỳ lân chỉ trong hai năm, công ty đã lấn sân vào các lĩnh vực kinh doanh khác, bao gồm cả lĩnh vực giao hàng thực phẩm và lĩnh vực Fintech nhiều cạnh tranh.

Quyết định hoạt động tại thị trường phát triển nhanh nhất thế giới đã chứng tỏ tầm nhìn của Grab. Mặc dù thu hút được một lượng người dùng lớn nhưng công ty vẫn thua lỗ trong nhiều năm. Mặc dù đã có cải thiện, Grab vẫn lỗ ròng 1 tỷ USD trong nửa đầu năm nay.

Vào ngày 27/9, Grab lần đầu tiên tổ chức gặp mặt nhà đầu tư tại trụ sở chính, với sự tham gia của hàng chục nhà đầu tư và nhà phân tích từ khắp Đông Nam Á, háo hức nghe kế hoạch của công ty.

Tập đoàn hứa hẹn sẽ hòa vốn vào nửa cuối năm 2024. Tuy nhiên, Grab đưa ra cam kết này dựa trên chỉ số EBITDA (thu nhập trước lãi vay, thuế và khấu hao tài sản).

Giám đốc điều hành của Grab, Alex Hungate đã vạch ra một loạt các sáng kiến mới, trọng tâm của nó là tập trung phát triển GrabUnlimited, một chương trình tính thuê bao hàng tháng. Với một khoản phí một tháng vài USD, chương trình cung cấp các dịch vụ trên ứng dụng tổng hợp, từ giao hàng miễn phí đến đặt hàng những tài xế có xếp hạng cao.

Trọng tâm của chương trình nhấn mạnh sự thay đổi của Grab, chuyển từ thu hút người dùng qua các gói ưu đãi sang xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với khách hàng bằng cách thu phí hàng tháng. Trong quý II 2022, tổng chi phí Grab ưu đãi người dùng lên tới 311 triệu USD, một trong những lý do chính khiến hãng lỗ 572 triệu USD.

Grab đã đạt được EBITDA dương cho mảng kinh doanh đặt xe, chiếm khoảng một nửa tổng doanh thu toàn tập đoàn. Cùng với mảng giao hàng chuyển đổi sang GrabUnlimited, hãng dự kiến sẽ hoà vốn vào quý II năm 2023.

Trọng tâm mới này đặc biệt quan trọng, vì Grab đã đầu tư vào kinh doanh ngân hàng kỹ thuật số tại Singapore với kế hoạch thâm nhập Malaysia và Indonesia vào năm tới. Khoản đầu tư của công ty vào cho mảng vay trực tuyến dự kiến sẽ đạt đỉnh vào năm 2023 và mất ba năm nữa để hòa vốn.

Xu hướng của các nhà đầu tư

Triển vọng công nghệ của Đông Nam Á bắt đầu nở rộ vào đầu những năm 2010 - khoảng 5 đến 10 năm sau Trung Quốc - đi cùng với việc phổ cập điện thoại di động. Các nhà đầu tư và chính phủ vào thời điểm đó đã xem xét và cố gắng xây dựng một hệ sinh thái công nghệ ở khu vực tương tự với Thung lũng Silicon.

Khi các công ty Uber và Lyft của Mỹ tấn công Trung Quốc, mảng kinh doanh gọi xe trở thành lĩnh vực tiềm năng với sự nổi lên của các công ty khởi nghiệp như Didi và Kuadi Dache. Chua Kee Lock, giám đốc của một công ty góp vốn vào Grab, cho biết vào thời điểm Grab cố gắng tham gia vào thị trường Trung Quốc thì các công ty kể trên đã lên giá. Lúc này Grab chuyển hướng sang thị trường Singapore.

Trong nhiều năm, các công ty công nghệ tại Đông Nam Á liên tục bị chế giễu là  "sao chép" Thung lũng Silicon và Trung Quốc.

Magnus Grimeland, giám đốc điều hành của công ty đầu tư Antler, cho biết các công ty công nghệ đã phải xây dựng mạng lưới hậu cần và đối tác riêng biệt. Các hãng phải hoạt động trong một khu vực có sự kết hợp phức tạp giữa văn hóa, ngôn ngữ và con người. Các ứng dụng đều phải cải tiến để thích nghi rất nhiều và trụ lại tới bây giờ.

Cuối cùng, người thành công nhất là chính những công ty công nghệ bản địa. Năm 2016, Alibaba mua lại Lazada để mở rộng hoạt động kinh doanh ở nước ngoài, giờ đây Lazada là một ông trùm trong thương mại điện tử. Việc Grab mua lại hoạt động kinh doanh tại Đông Nam Á của Uber Technologies vào năm 2018 cho thấy nội địa hóa là chìa khóa thành công.

Tuy nhiên, khi thị trường tăng trưởng, các nhà đầu tư lo sợ bỏ lỡ mất thời khắc vàng. Họ ném tiền vào hàng loạt công ty khởi nghiệp với hy vọng rằng một số ít trong đó sẽ mang lại lợi nhuận khổng lồ.

Các nhà đầu tư phi truyền thống như Quỹ Vision của SoftBank Group đã rót hàng triệu USD vào các kỳ lân công nghệ của khu vực.

Lượng tiền mặt dồi dào cho phép các công ty khởi nghiệp tạm dừng việc lên sàn chứng khoán và tiếp tục nhận thêm tiền đầu tư mặc dù thua lỗ nặng. Những công ty này tập trung vào việc mở rộng thị phần, vì nguồn tiền dồi dào cũng đồng nghĩa với nhiều đối thủ sẽ có cơ hội hơn.

Giờ đây nhìn lại, các công ty khởi nghiệp nên tập trung nhiều hơn vào lợi nhuận. Nhưng vào thời điểm đó, giành thị phần là một nước đi hợp lý, gần như là quy luật của trò chơi. Muramatsu của công ty VenturePartners cho biết mục tiêu của họ là tạo ra lợi nhuận, nhưng họ lại không thể có lợi nhuận nếu bị người khác cướp mất thị phần.

Trước đây, các công ty đã ưu tiên tốc độ hơn hiệu quả, nhưng giờ đây các hãng phải chậm lại và ưu tiên một số mảng dịch vụ trọng yếu và tạo ra nguồn thu.

Vẫn còn nhiều kì vọng tương lai

Trong thời gian diễn ra đại dịch, các nhà đầu tư tiếp tục thực hiện các giao dịch thông qua phương thức trực tuyến. Một nhà đầu tư vào Grab cho rằng việc này không thực sự hiệu quả và tạo ra những bong bóng đầu tư khổng lồ.

Tuy nhiên, với kì vọng dân số 680 triệu người và quá trình số hoá còn ở giai đoạn đầu, các nhà đầu tư vẫn lạc quan về triển vọng dài hạn của Đông Nam Á và hoạt động gây quỹ tiếp tục diễn ra mạnh mẽ. Các nhà đầu tư cũng đang chuyển hướng khỏi Trung Quốc, do lo ngại việc Bắc Kinh đàn áp các công ty công nghệ và các biện pháp hạn chế COVID kéo dài đã làm lung lay nền kinh tế.

Cuối tháng 9/2022, SuperReturn Asia - hội nghị đầu tư mạo hiểm và đầu tư tư nhân lớn nhất thế giới - lần đầu tiên được tổ chức tại Singapore thay vì Hong Kong. Số lượng kỉ lục 1.000 giám đốc điều hành từ hơn 40 quốc gia đã tham gia hội nghị kéo dài 5 ngày.

Thậm chí trong năm nay, rất nhiều quỹ đầu tư liên tục được đăng kí. Trong 6 tháng đầu năm 2022, các công ty đầu tư mạo hiểm trong khu vực đã điều hành 23 quỹ với tổng số tiền hơn 3 tỷ USD, tương đương với tổng mức đầu tư của năm 2021. Năm 2022 cũng kì vọng sẽ vượt qua giai đoạn trước COVID-19.

Tuy nhiên, thị trường đã bắt đầu chuyển mình trong năm nay. Lệnh bán ra ngày càng nhiều và các nhà đầu tư đang tập trung nhiều hơn vào lợi nhuận ngắn hạn. Các nhà đầu tư đều được khuyến cáo nên định giá công ty một cách thực tế hơn.