Những bác sỹ mộng mơ của Gene Solutions bình dân hóa xét nghiệm gen xa xỉ: “Làm chuyện tốt, nhưng phải làm sao để nhiều người hưởng lợi nhất”

Cách đây vài năm, ở Việt Nam, rất ít phụ nữ mang thai biết sàng lọc trước sinh không xâm lấn (NIPT) là gì. Cho những ai vẫn còn đang băn khoăn, NIPT là một phương pháp sàng lọc trước sinh dành cho phụ nữ mang thai dựa trên xét nghiệm gen của thai nhi có trong máu người mẹ.

Như tên gọi, ưu điểm của phương pháp sàng lọc này là không xâm lấn và độ chính xác cao, vì thế nó giúp hạn chế các nguy cơ ảnh hưởng đến cả mẹ và thai nhi, giảm tỷ lệ phải can thiệp chẩn đoán bằng sinh thiết nhau thai hay chọc nước ối.

Năm 2016, cả nước chỉ có khoảng 1.000 người thực hiện xét nghiệm gen. Có thể xem dịch vụ này thuộc hàng “xa xỉ phẩm”, mẫu xét nghiệm sẽ được gửi đi nước ngoài và chi phí cho một lần xét nghiệm khoảng 2.000 USD.

Hãy làm một chút so sánh, năm 2016 thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam đạt 2.760 USD/năm, theo dữ liệu Ngân hàng Thế giới. Điều này có nghĩa, một người Việt Nam trung bình có thể chi gần hết thu nhập cả năm chỉ cho một lần xét nghiệm. Mức giá là rào cản chính khiến nhận thức về xét nghiệm gen ở Việt Nam gần như không có. Đó là thực trạng thị trường.

Xét nghiệm gen phục vụ điều trị là nhu cầu phổ biến tại các nước phát triển. Trong đó, hai mảng hiệu quả nhất là sản nhi và ung thư, theo bác sĩ Nguyễn Hữu Nguyên, Phó Tổng giám đốc Gene Solutions, công ty cung cấp giải pháp gen toàn diện tại Việt Nam.

Ông Nguyên từng là bác sĩ nội tiết tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định. Ngay cả khi có hơn chục năm làm việc trong ngành y, các tài liệu liên quan đến gen vẫn được xem là “quá cao siêu” và “không liên quan” với bác sĩ Nguyên, cho đến khi ông gặp hai người sáng lập khác của Gene Solutions.

Đó là Tiến sĩ Nguyễn Hoài Nghĩa (chuyên môn di truyền và sinh học ung thư, Đại học Johns Hopskins) và Tiến sĩ Giang Hoa (chuyên môn tin – sinh học và sinh học tiến hoá, Đại học Pennsylvania).

Tiến sĩ Nghĩa và Tiến sĩ Hoa là hai người có nền tảng nghiên cứu dày dặn tại Mỹ. Vì thế, họ được tiếp xúc với những công nghệ tân tiến hàng đầu thế giới trong lĩnh vực khám chữa bệnh.

Một câu hỏi đặt ra là: Sẽ thế nào nếu đem những công nghệ đó về Việt Nam, tìm cách tối ưu sao cho chi phí hợp lý để phục vụ lĩnh vực y tế nước nhà? So với việc tiếp tục làm nghiên cứu tại Mỹ để phục vụ những vấn đề 10 – 20 năm nữa mới thành hình, viễn cảnh có khả năng đóng góp cho ngành y tế Việt Nam trở nên cấp bách với hai vị tiến sĩ. Vậy là hai ông cùng nhau trở về để giải bài toán xét nghiệm gen tại Việt Nam.

Cuối năm 2016, ba nhà sáng lập ngồi lại với nhau, cám ơn vì sự quen biết từ khi còn học trường cấp ba Lê Hồng Phong, TP Hồ Chí Minh. Gần một năm sau, công ty Gene Solutions được cho ra đời. “Chúng tôi là những tiến sĩ, bác sĩ hơi mơ mộng. Khi lập công ty, chúng tôi chẳng biết gì về kinh doanh cả. Điếc không sợ súng!”, ông Nguyễn Hữu Nguyên chia sẻ với người viết trong cuộc phỏng vấn tại văn phòng công ty.

Có thể hình dung công nghệ được những người sáng lập Gene Solutions đem về như một hệ điều hành máy tính. Các xét nghiệm gen sẽ giống như phần mềm. Xây dựng lộ trình xét nghiệm gen cho một ứng dụng nào đó giống như việc viết một phần mềm. Nếu Gene Solutions có khả năng tự chủ trong việc viết các phần mềm, chi phí cho người dùng sẽ giảm xuống rất nhiều.

Đó là ví von của bác sĩ Nguyên về nguyên lý hoạt động của Gene Solutions theo một cách đơn giản.

Từ năm 2016, xét nghiệm gen phục vụ lĩnh vực sản nhi (NIPT) trên thế giới đã trở nên phổ biến. Vấn đề ở Việt Nam như đã đề cập là chi phí quá đắt đỏ do chưa có đơn vị làm chủ công nghệ. Nhưng công nghệ thôi chưa đủ, nếu nhu cầu đủ lớn, các công ty nước ngoài hoàn toàn có thể mở các phòng lab cung cấp dịch vụ. Vậy tại sao họ không làm?

Nói chính xác hơn, thị trường xét nghiệm gen ở Việt Nam lúc đó gần như chưa có gì, cả về nhận thức của khách hàng. Các nhà sáng lập Gene Solutions buộc phải khai phá một “đại dương” hoàn toàn mới.

Mất một năm để Gene Solutions tìm ra và chứng minh được giải pháp gen sản nhi trên thế giới nhờ hợp tác với các bệnh viện sản nhi hàng đầu. Đồng thời, chi phí cho một xét nghiệm gen giảm xuống 350 USD, tức thấp hơn 80% so với gửi mẫu đi xét nghiệm ở nước ngoài. Đến lúc này, quá trình triển khai diện rộng bắt đầu được tiến hành.

Nhưng Gene Solutions lập tức vấp phải rào cản đầu tiên cũng là rào cản quan trọng nhất: thuyết phục các bác sĩ.

“Làm sao công ty Việt Nam hơn 1 năm tuổi lại có được công nghệ và giải pháp xét nghiệm gen tốt? Kết quả có tin được không? Vì sao lĩnh vực này từ trước đến nay không có ai làm?”, đó là những câu hỏi phổ biến ban đầu đặt ra với công ty. Việc thuyết phục bác sĩ là thử thách rất lớn, không chỉ với sản phẩm đầu tiên và với tất cả các sản phẩm mới sau này của Gene Solutions, không có ngoại lệ.

Cách công ty trả lời là đưa ra các minh chứng về mặt khoa học được cộng đồng quốc tế công nhận. Nhưng trước đó một bước, Gene Solutions phải xác định đâu là sản phẩm có nhu cầu cấp thiết với thị trường Việt Nam. Đó là những thứ trên thế giới được ứng dụng rất nhiều, đem lại hiệu quả lớn cho bệnh nhân mà ở Việt Nam không có.

Vô hình chung, đó cũng là những “điểm đau” của các bác sĩ đầu ngành. Gene Solutions có những xuất phát điểm vững chắc để xây dựng một giải pháp tốt cho bệnh nhân. Họ chọn cách song hành cùng các bác sĩ giải quyết các vấn đề nhức nhối, qua đó giành được niềm tin cho mình.

Giành được niềm tin nơi bác sĩ giống như tháo nút cổ chai. Gene Solutions trở thành đơn vị đầu tiên mở ra thị trường xét nghiệm gen sản nhi (NIPT) tại Việt Nam. Công ty lập tức tăng trưởng thần tốc. Tính đến cuối tháng 8/2023, Gene Solutions thực hiện khoảng 40.000 xét nghiệm gen mỗi tháng. Công ty ra mắt xét nghiệm NIPT phiên bản cơ bản nhất với mức giá dưới 70 USD, đồng thời nắm 90% thị phần cả nước, theo bác sĩ Nguyên. Một vấn đề quan trọng là chi phí xét nghiệm thấp hơn sẽ giúp cho nhiều bà mẹ có khả năng tiếp cận dịch vụ hơn, đó cũng chính là mục tiêu cao nhất mà đội ngũ nghiên cứu ở Gene Solutions hướng đến.

“Có thể bạn sẽ cảm thấy ngạc nhiên khi so sánh mức giá 70 USD với 2.000 USD, giảm mạnh quá. Nhưng nếu bạn nhìn vào những người thu nhập thấp ở Việt Nam, đó vẫn là rào cản rất lớn”, bác sĩ Nguyên nói. Thực tế, trong khoảng 1,5 triệu thai phụ mỗi năm, chỉ có khoảng 20% có khả năng chi trả cho mức giá 70 USD, lãnh đạo Gene Solutions chia sẻ thêm. Vì thế, càng tối ưu giảm chi phí xét nghiệm, công ty có khả năng giúp cho nhiều người có khả năng tiếp cận các dịch vụ về gen hơn.

“Ở đây chúng tôi không nói nhiều về tăng trưởng doanh thu mà chúng tôi tìm cách làm sao tăng trưởng số người sử dụng dịch vụ. Khi bạn làm được chuyện gì tốt, phải làm sao cho nhiều người hưởng lợi nhất, cái đó mới thật sự giá trị”, bác sĩ Nguyên chia sẻ.

Bằng cách đi vào phát triển các sản phẩm đã được công nhận rộng rãi trên toàn cầu, Gene Solutions có thể chắc chắn khả năng thành công với mức chi phí xét nghiệm ở Việt Nam chỉ bằng 1/5, 1/10 so với các chi phí xét nghiệm ở nước ngoài. Khi chi phí thấp và bắt đầu thương mại hoá, số lượng mẫu tăng lên, dữ liệu càng lúc càng nhiều, Gene Solutions sẽ tối ưu được thuật toán, qua đó giảm chi phí đồng thời tăng tỷ lệ chính xác. Đó là còn chưa kể lợi thế kinh tế của quy mô.

Trong khi chi phí xét nghiệm của Gene Solutions liên tục giảm, thu nhập bình quân của người dân Việt Nam lại tăng trưởng mạnh mẽ trong nhiều năm qua. Điều này khiến cho mục tiêu tiếp cận nhiều người dùng hơn của nhóm sáng lập công ty càng trở nên thuận lợi.

Một yếu tố cốt lõi để Gene Solutions có thể liên tục tối ưu hoá là bộ phận nghiên cứu phát triển (R&D). “Nếu dừng việc R&D, công ty sẽ đi lùi”, bác sĩ Nguyên nói.

Có hai câu hỏi luôn đặt ra thường trực với đội ngũ R&D của Gene Solutions: (i) Làm sao tối ưu hoá để chi phí giảm mà độ chính xác phải ổn định hoặc tốt hơn? (ii) Những đột phá có giá trị đang được triển khai trên thế giới, làm sao để hiện thực hoá ở Việt Nam?

Minh chứng cho câu hỏi số một có thể đã rõ. Câu hỏi số hai, những năm gần đây Gene Solutions tập trung đẩy mạnh tiến trình cho ra sản phẩm tầm soát ung thư, được kỳ vọng có thể tạo ra nhiều giá trị cho sức khoẻ cộng đồng.

“Tầm soát ung thư là mảng các nước đang đẩy mạnh và có nhu cầu cực kỳ lớn”, bác sĩ Nguyên đưa thông tin. Nếu phát triển thành công, Gene Solutions sẽ mở ra một thị trường lớn hơn rất nhiều so với sản nhi NIPT. Hơn chục năm làm nghề y, một thực tế mà bác sĩ Nguyên quan sát được là việc điều trị ung thư ở Việt Nam quá muộn. Nếu phát hiện ung thư sớm, việc chữa trị sẽ đạt hiệu quả cao, đồng thời chi phí thấp hơn nhiều.

Từ năm 2018, các chuyên gia tại Gene Solutions đã bắt tay vào nghiên cứu xét nghiệm tầm soát ung thư kết hợp cùng các bệnh viện, trung tâm ung bướu hàng đầu. Thực tế, bác sĩ Nguyên tự tin rằng công ty đang có giải pháp tương tự với thế giới và chi phí hợp lý hơn.

Hiện nay, mức giá cho xét nghiệm tầm soát ung thư sớm tại Gene Solutions bằng công nghệ ctDNA vào khoảng 300 USD so với 1.000 USD ở nước ngoài. Nhưng đó mới là mức giá ban đầu.

Vị phó Tổng giám đốc cho biết, giai đoạn đối với sản phẩm tầm soát ung thư hiện nay của công ty giống hệt với NIPT năm 2018. Điều này có nghĩa là trong tương lai, sản phẩm tầm soát ung thư sẽ có một lộ trình như NIPT đã từng. Riêng về mức giá, mục tiêu của các nhà lãnh đạo Gene Solutions là đưa về 120 – 150 USD trong vòng 2 năm. “Nhưng chúng tôi muốn lộ trình nhanh nhất có thể”, ông Nguyên nói.

Hãy tưởng tượng, Việt Nam có 40 triệu người trên 40 tuổi cần tầm soát ung thư, hệ thống trung tâm hiện tại là không đủ. Mặt khác những người sử dụng dịch vụ tầm soát cần có điều kiện kinh tế trung bình khá trở lên. Trong bối cảnh giải pháp còn hạn chế ở Việt Nam, nếu có một phương pháp xét nghiệm đơn giản hơn và có khả năng lan rộng, nhiều người sẽ có cơ hội làm tầm soát ung thư hơn, đặc biệt là những người ở khu vực xa trung tâm, ông Nguyên phân tích.

Giải pháp của Gene Solutions tầm soát 5 loại ung thư phổ biến một cách thuận tiện, chỉ thông qua lấy máu để tách chiết, phân tích DNA ngoại bào trong máu và có khả năng phát hiện khoảng 70%, tức cứ 100 người có khối u sẽ phát hiện được 70 người. Tỷ lệ này mở ra sự hỗ trợ hiệu quả cho các phương pháp tầm soát truyền thống như chụp nhũ ảnh, nội soi... Các công bố khoa học về tầm soát ung thư của Gene Solutions đã công bố trên Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ASCO) và được thế giới công nhận trên các tạp chí y khoa uy tín quốc tế.

Một khi năng lực đã được chứng minh toàn cầu, Gene Solutions có quyền bước chân đến thị trường khu vực mà không chỉ dừng lại ở Việt Nam. Nó không nằm ngoài mục tiêu cao nhất: làm sao để nhiều người có thể tiếp cận dịch vụ gen chất lượng với chi phí hợp lý. Thực tế, các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á cũng đang gặp phải vấn đề tương tự Việt Nam, đó là vấn đề chung của các quốc gia đang phát triển.

“Bước ra khu vực, Gene Solutions đang được đón nhận rất lớn, đặc biệt là ở mảng tầm soát và điều trị ung thư. Họ chưa có giải pháp tương tự”, ông Nguyên chia sẻ. Ở Thái Lan, Gene Solutions tiến hành hợp tác cùng các bệnh viện cao cấp, nơi khách hàng gần như không muốn bỏ sót giải pháp y tế nào. Ở Singapore, công ty đang xây dựng phòng lab trung tâm để phục vụ thị trường khu vực, dự kiến ra mắt trong một vài tháng tới.

Suy cho cùng, việc đi ra khu vực hay mở rộng trong nước những ngày đầu đều dựa trên một nguyên tắc chung: sản phẩm phải rất mới, tiên tiến và có khả năng hiện thực hoá cao. Năng lực R&D của Gene Solutions cho phép công ty có thể tung ra các sản phẩm đang là xu hướng trên thế giới, từ đó rất dễ để có thể ngồi lại với các đối tác tiềm năng.

Khi trò chuyện với người viết, không dưới hai lần vị Phó TGĐ Gene Solutions nói rằng: R&D là năng lực cốt lõi làm nên sức mạnh của công ty. Cốt lõi của R&D nằm ở con người.

“Sâu thẳm bên trong mỗi người đều muốn làm điều gì đó tốt cho cộng đồng, trước mắt là cho người thân của mình”, ông Nguyên chia sẻ.

Điểm mấu chốt là nơi nào có thể giúp các chuyên gia thực hiện điều đó, tất nhiên phải đi cùng với cuộc sống và thu nhập ổn định. Những nhà sáng lập của Gene Solutions hiểu hơn ai hết nỗi lòng của các bạn du học sinh, nghiên cứu sinh Việt Nam ở nước ngoài bởi chính họ đã từng là những người như vậy.

“Hiện tại chúng tôi có thể đưa ra các chính sách thu hút nhân tài tương tự các công ty đa quốc gia, thậm chí còn tốt hơn”, ông Nguyên khẳng định. Gene Solutions cũng có đủ cơ sở vật chất để hiện thực hoá các nghiên cứu với trang bị phòng lab chuẩn quốc tế.

Và điều quan trọng nhất, những gì các chuyên gia ở Gene Solutions làm sẽ được phản ánh trên cộng đồng, thêm nhiều người có thể được tiếp cận với dịch vụ gen giá cả hợp lý là động lực mỗi ngày của họ.

“Chúng tôi sẽ không tập hợp một ban bệ trông hoành tráng, mà bạn phải làm gì có ý nghĩa”, phó Tổng giám đốc Nguyễn Hữu Nguyên nói. Bộ phận R&D và phòng lab chiếm 30% tổng quy mô nhân sự của công ty. Họ ở Việt Nam, hoặc bất kỳ đâu trên thế giới, thậm chí đi đi về về. “Phải linh động, hiệu quả và trên tinh thần lan toả được những điều mình làm, đem lại giá trị thực sự cho cộng đồng. Khi đó, nhiều người sẽ sẵn sàng đi chung con đường của chúng tôi.”, ông Nguyên nói về cách Gene Solutions tập hợp nhân tài./.