Khoảng cách giàu nghèo ảnh hưởng thế nào đến sự phát triển trí não của trẻ? Câu trả lời từ các nhà khoa học

* Bài viết của tác giả Moriguchi Yusuke (Nhật Bản):

Môi trường không thuận lợi khi lớn lên sẽ tác động tiêu cực đến sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ, thậm chí chặn đứng cánh cửa cuộc sống tương lai của trẻ.

Sự quan trọng của "khả năng điều hành"

Gần đây, ngoài khả năng nhận thức và khả năng phi nhận thức, một kỹ năng mới đã thu hút sự chú ý, đó là "khả năng điều hành". Sau một thời gian được xếp vào loại khả năng phi nhận thức, khả năng điều hành hiện được coi là một kỹ năng riêng biệt.

Lý do quan trọng khiến khả năng điều hành của trẻ thu hút nhiều sự chú ý là sức mạnh của nó thời thơ ấu dường như liên quan đến kết quả học tập, các mối quan hệ bạn bè, các vấn đề về hành vi, thu nhập, địa vị xã hội, tình trạng sức khỏe v.v. 

Từ năm 1966 đến đầu những năm 1970, Tiến sĩ Walter Mischel của Đại học Stanford đã thực hiện một loạt thí nghiệm tâm lý cổ điển về khả năng tự chủ ở các trường mẫu giáo, được gọi là "thí nghiệm kẹo dẻo". Thí nghiệm cho thấy những đứa trẻ kiên trì lâu hơn để nhận được phần thưởng ưa thích thường hoạt động tốt hơn trong cuộc sống.

Trong khi thí nghiệm này bị nhiều người nghi ngờ, các nghiên cứu được thực hiện ở New Zealand và Vương quốc Anh đã cho kết quả tương tự và đáng tin cậy hơn. Họ phát hiện ra rằng khả năng điều hành ảnh hưởng đến trạng thái của trẻ nhiều hơn khả năng nhận thức và là đánh giá chính xác hơn về khả năng của trẻ so với khả năng phi nhận thức.

Khả năng điều hành, nói một cách đơn giản, là khả năng kiểm soát bản thân và đạt được mục tiêu. Ví dụ, để ăn kiêng, chúng ta cần kiểm soát cơn thèm ăn của mình; khi chuẩn bị bữa tối, chúng ta cần có khả năng cắt hoặc nấu nguyên liệu và kết hợp các món ăn một cách linh hoạt.

Khoảng cách giàu nghèo ảnh hưởng thế nào đến sự phát triển trí não của trẻ?

Khả năng điều hành rất quan trọng đối với cuộc sống nhưng đồng thời, sự phát triển của khả năng điều hành cũng dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường lớn lên. Nói cách khác, khoảng cách giàu nghèo có tác động không nhỏ đến khả năng này.

Hoa Kỳ đã tiến hành một nghiên cứu về "Tình trạng kinh tế gia đình ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của trẻ em", trong đó chủ yếu điều tra nhận thức thị giác, nhận thức không gian, trí nhớ, khả năng ngôn ngữ và khả năng điều hành của trẻ.

Nghiên cứu cho thấy sự chênh lệch thu nhập trong gia đình không có tác động đáng kể đến khả năng nhận thức như nhận thức về thị giác, nhận thức không gian và trí nhớ, nhưng lại có tác động sâu sắc đến khả năng điều hành và kỹ năng ngôn ngữ.

Trong những thập kỷ gần đây, kết quả nghiên cứu khoa học thần kinh đã chỉ ra rằng có sự tương ứng giữa bộ não và khả năng hành vi của con người. Nói một cách đơn giản, nhận thức thị giác có liên quan đến "thùy chẩm", khả năng nhận biết không gian liên quan đến "thùy đỉnh", trí nhớ liên quan đến "thùy thái dương" và khả năng điều hành liên quan đến "vỏ não trước trán".

Trong số đó, nguyên nhân khiến khoảng cách giàu nghèo ảnh hưởng đến khả năng điều hành nằm ở vỏ não trước trán.

Các thí nghiệm trên động vật cho thấy sự phát triển của vỏ não trước trán cực kỳ dễ bị căng thẳng. Nếu chuột phải chịu căng thẳng cao độ trước hoặc ngay sau khi sinh, sự phát triển của vỏ não trước trán sẽ bất thường.

Trẻ em từ các gia đình nghèo có nhiều khả năng bị căng thẳng tinh thần mãn tính, bị lạm dụng và bỏ bê sáu tháng sau khi sinh so với trẻ em từ các gia đình giàu có hơn. Đồng thời, việc vợ chồng cãi nhau, trừng phạt thân thể con cái có thể gây căng thẳng tinh thần cho trẻ.

Trong một thí nghiệm cụ thể, trẻ em từ 3 đến 6 tuổi được yêu cầu làm bài kiểm tra khả năng điều hành và hoạt động não của chúng được đo bằng máy quang phổ cận hồng ngoại. Bằng cách theo dõi những thay đổi về hàm lượng oxyhemoglobin và deoxyhemoglobin trong não, có thể đưa ra những suy luận về hoạt động của não.

Theo tiêu chuẩn của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), nghiên cứu chia trẻ em thành các gia đình có thu nhập thấp và các gia đình có thu nhập trung bình và cao, đồng thời so sánh hoạt động vỏ não trước trán của trẻ em từ nhiều gia đình khác nhau.

Kết quả cho thấy trẻ em từ các gia đình có thu nhập thấp có vỏ não trước trán hoạt động kém, trong khi trẻ em từ các gia đình có thu nhập trung bình và cao có vỏ não trước trán hoạt động tích cực hơn nhiều. Nói cách khác, sự chênh lệch giàu nghèo rõ ràng ảnh hưởng đến sự phát triển của vỏ não trước trán.

Điều này cũng có nghĩa là khoảng cách giàu nghèo có tác động đáng kể đến sự phát triển trí não của trẻ và tác động này rất rõ ràng ngay từ khi trẻ mầm non.

Cha mẹ cần làm gì?

Việc thu hẹp khoảng cách giàu nghèo trong xã hội là ưu tiên hàng đầu nhưng không hề dễ dàng. Vậy theo tiền đề này, từ góc độ tâm lý học phát triển, cha mẹ nên làm gì?

Trên thực tế, hoạt động của vỏ não trước trán không hoàn toàn tỷ lệ thuận với thu nhập của gia đình. Chìa khóa để cải thiện sự khác biệt trong phát triển là tạo ra một môi trường gia đình thoải mái và hạnh phúc để trẻ lớn lên, không bị áp lực nặng nề. Điều quan trọng nhất là mối quan hệ cha mẹ và con cái ổn định và hài hòa.

Trong tâm lý học phát triển, mối liên kết tình cảm giữa cha mẹ và con cái được gọi là "sự gắn bó". Ngay cả khi gặp khó khăn về tài chính, kỹ năng điều hành vẫn có thể phát triển bình thường nếu mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái hài hòa, ổn định và đứa trẻ cảm thấy an tâm, an toàn.

Mỗi khi nói về mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, người ta thường đổ trách nhiệm cho người mẹ. Thực tế, điều này là sai. Cho dù đó là cha, mẹ hay ông bà, đứa trẻ phải có mối quan hệ tốt với một người lớn đáng tin cậy.