"Kẻ giết người thầm lặng" bụi mịn PM2.5: Nhỏ hơn sợi tóc 30 lần, xâm nhập sâu vào máu, khiến gần 6.000 người tử vong

Ngày 4/12, theo hệ thống quan trắc của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), 7h sáng nay, tại trạm đo ở cổng Đại học Bách khoa Hà Nội trên đường Giải Phóng, chỉ số AQI ở mức 125. Đến 8h, AQI tăng lên 127 - những người bình thường bắt đầu có các ảnh hưởng tới sức khỏe, nhóm người nhạy cảm có thể gặp những vấn đề về sức khỏe.

Tại trạm 556 Nguyễn Văn Cừ lúc 7h sáng nay, chỉ số AQI là 114. Lúc 8h, ghi nhận chỉ số AQI tăng lên 119.

Trạm đo Công viên Nhân Chính - Khuất Duy Tiến, chỉ số AQI lúc 7h là 97. Đến 8h, chỉ số AQI là 99.

Theo ứng dụng đo chỉ số ô nhiễm không khí IQAir lúc 8h sáng nay, Hà Nội là thành phố ô nhiễm thứ 9 trên thế giới với chỉ số AQI là 168 - ngưỡng đỏ, không lành mạnh cho sức khỏe.

Cùng thời điểm đó, trên bản đồ của IQAir, nhiều điểm đo ở Hà Nội cũng ghi nhận chất lượng không khí ở ngưỡng đỏ. Trong đó khu vực Quảng Khánh ghi nhận AQI 191, Trấn Vũ AQI 183, Ciputra AQI 181 và xã Đồng Trúc, huyện Thạch Thất (nay là xã Hạ Bằng) AQI 181 - đây đều là những chỉ không lành mạnh.

Hà Nội đang trong đợt ô nhiễm không khí thứ ba kể từ đầu mùa, bắt đầu hôm 28/11 và dự báo kéo dài đến 5/12, theo mô hình dự báo chất lượng không khí ứng dụng trí tuệ nhân tạo (HanoiAir) của nhóm nghiên cứu Địa không gian thông minh (GEOI), Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội.

Đáng chú ý, có thời điểm chất lượng không khí tại Hà Nội đã rơi vào mức rất xấu. Chẳng hạn, từ 21h đến 22h ngày 1/12, AQI tại Hà Nội lên tới 211 màu tím. Đây là mức cảnh báo đặc biệt nguy hại cho sức khỏe. Trong đó, nồng độ bụi mịn PM2.5 đo được là 105 µg/m³, cao gấp 21 lần khuyến cáo trung bình năm của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vốn chỉ 5 µg/m³, báo VietNamnet đưa tin.

Bụi mịn PM2.5 là gì?

PM2.5 là những hạt bụi siêu nhỏ, đường kính chỉ 2.5 micromet hoặc nhỏ hơn, có thể đi sâu vào phổi và thậm chí xâm nhập vào máu. Vì vậy, chúng được xem là tác nhân ô nhiễm nguy hiểm nhất đối với sức khỏe.

Theo một nghiên cứu từ năm 2015 của Berkeley Earth, tổ chức nghiên cứu khoa học khí hậu độc lập có trụ sở tại Mỹ, hít thở không khí có nồng độ PM2.5 ở mức 22 µg/m³ trong 24 giờ, phổi và tim mạch chịu tổn thương tương tự hút một điếu thuốc. Mức PM2.5 theo khuyến nghị của WHO là 15 µg/m³ (tương đương hút 0,7 điếu thuốc). Đây là quy đổi dựa trên mức độ tổn hại sức khoẻ, không phải về thành phần hoá học giữa thuốc lá và bụi mịn.

Theo WHO, ô nhiễm không khí là "kẻ giết người thầm lặng". Thống kê của World Bank năm 2021 cho thấy 40% dân số Hà Nội (3,5 triệu người) bị ảnh hưởng bởi nồng độ bụi trên 45 μg/m3, gấp 5 lần tiêu chuẩn của WHO (mức PM2.5 trung bình năm khuyến nghị giảm từ 10 µg/m³ xuống 5 µg/m³ sau tháng 9/2021). Số người tử vong do các nguyên nhân bắt nguồn từ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội chiếm tới 32% cả nước, tương đương khoảng 5.800 ca tử vong, báo VnExpress đưa tin.

Bụi mịn PM2.5 nguy hại ra sao?

Đánh giá về tác động sức khỏe, bác sĩ Đoàn Dư Mạnh, Hội Bệnh Mạch máu Việt Nam, so sánh việc hít thở không khí ngoài trời những ngày này "gây tác hại ngang hút hai bao thuốc lá".

Bụi mịn PM2.5 với kích thước siêu nhỏ - bằng khoảng 1/30 sợi tóc người - có khả năng xâm nhập sâu vào đường thở, làm tổn thương niêm mạc khí quản, phế quản và đi thẳng vào các phế nang, gây viêm, xơ hóa. Các bệnh lý cấp tính như viêm hô hấp, đột quỵ, nhồi máu cơ tim có xu hướng gia tăng mạnh vào khoảng tháng 9 đến tháng 12 - thời điểm cộng hưởng giữa ô nhiễm nghiêm trọng và thời tiết khắc nghiệt mùa lạnh. Nhóm người già, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền hô hấp rất dễ tái phát viêm xoang, viêm họng, thậm chí viêm phế quản phổi nặng.

Dữ liệu từ Tổ chức đo chất lượng không khí thế giới (AirVisual) và GEOI từ 2019 đến nay đều cho thấy, trong mùa ô nhiễm, người Hà Nội hít thở tương đương hút 3-4 điếu thuốc mỗi ngày.

Cùng quan điểm với bác sĩ Mạnh, trao đổi với PV báo VietNamNet, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam, cho biết mỗi hạt PM2.5 thường mang theo kim loại nặng (chì, cadimi), hợp chất hữu cơ độc hại và cả độc tố vi khuẩn.

“Chúng giống như những phương tiện tí hon chở đầy chất độc, âm thầm đi tới nhiều cơ quan trong cơ thể”, bác sĩ Hoàng mô tả.

Tại cấp tế bào, PM2.5 kích hoạt stress oxy hóa, làm tổn thương ty thể và ADN. Cơ thể phản ứng bằng cách giải phóng các chất gây viêm, khiến tình trạng viêm lan rộng từ phổi sang tim mạch và nhiều bộ phận khác.

- Ở cơ quan hô hấp, bụi mịn kích ứng đường thở ho, khò khè, khó thở, nặng ngực, làm gia tăng bệnh hô hấp mạn tính như hen phế quản, COPD.

- Tăng nguy cơ tim mạch như các bệnh xơ vữa mạch, hình thành cục máu đông, nhồi máu cơ tim, đột quỵ.

- Ảnh hưởng lên não, thận, hệ thần kinh khi độc chất theo máu lan tỏa.

- Trẻ em có thể bị ảnh hưởng sự phát triển phổi và não, dẫn đến hậu quả sức khỏe lâu dài.

Đối với những người có sức khỏe bình thường, bác sĩ cũng khuyến cáo không nên tập thể dục ngoài trời trong lúc thành phố đang mù mịt bụi.

Theo Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), ô nhiễm không khí còn gây tổn thương mắt, da, giảm miễn dịch và ảnh hưởng sức khỏe tâm thần. Nhóm người cần đặc biệt cẩn trọng là trẻ em, người già, người mắc bệnh tim mạch, hô hấp, phụ nữ mang thai và người có hệ miễn dịch yếu hoặc phải làm việc ngoài trời.

Thành phố Hà Nội khuyến cáo người dân, đặc biệt người già, trẻ em và người có bệnh hô hấp, hạn chế hoạt động ngoài trời và sử dụng khẩu trang trong những ngày chất lượng không khí xuống thấp.

Trong lĩnh vực giáo dục, các trường học sẽ theo dõi chất lượng không khí hằng ngày để điều chỉnh hoạt động. Khi chỉ số vượt ngưỡng "xấu", học sinh hạn chế hoạt động ngoài trời; nếu ô nhiễm nghiêm trọng, trường có thể thay đổi thời gian học tập để đảm bảo an toàn.

Tại các công trường xây dựng, thành phố siết kiểm soát bụi bằng che chắn, rửa xe, phun sương và giám sát bằng camera, cảm biến, trí tuệ nhân tạo tại những dự án lớn. Một số khu dân cư, công viên và tuyến đường chính sẽ được thí điểm phun sương giảm bụi, góp phần hạ nồng độ bụi mịn trong không khí.

Ở cấp cơ sở, các đội môi trường tăng cường quét dọn, hút bụi, phun nước rửa đường vào ban đêm và sáng sớm để hạn chế phát tán bụi. Các cơ sở sản xuất có nguy cơ phát thải cao được khuyến khích điều chỉnh lịch vận hành những công đoạn sinh bụi mạnh sang thời điểm thời tiết thuận lợi hơn.

Công tác giám sát không khí được tăng cường trên diện rộng. Chỉ số chất lượng không khí Việt Nam (VN-AQI) được cập nhật liên tục từ hệ thống quan trắc của thành phố (https://moitruongthudo.vn/). Cùng với đó, lực lượng chuyên môn phối hợp các đơn vị trung ương sử dụng vệ tinh, thiết bị bay không người lái, camera giao thông và dữ liệu từ ứng dụng iHanoi để phát hiện kịp thời hoạt động đốt rác, đốt rơm rạ.