Cuộc đời lận đận của ông lão tóc bạc thân quen trong phim Việt

Đón khách với nụ cười tươi rói, diễn viên Hồng Chương vội vã mời tôi ngồi rồi lại tất bật mở tủ lạnh lấy bia rót làm hai cốc: "Nào, uống đi". Và câu chuyện của chúng tôi bắt đầu như thế, gần gũi và phóng khoáng như hai kẻ tri kỷ lâu ngày mới gặp, dù cách nhau đến cả vài thế hệ.

Tôi thích gọi ông là nghệ sĩ nhưng ông xua tay: "Đừng, đừng gọi là nghệ sĩ, ghi là diễn viên Hồng Chương thôi. Nhiều người nói tôi giả vờ khiêm tốn nhưng không phải vậy, thật tình là tôi không thích. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết rồi đó thôi: ‘Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi, rồi một mai tôi về làm cát bụi’. Rồi một mai ai cũng sẽ về với cát bụi cả thôi mà".


Cầm tấm ảnh cả gia đình ngày trước, ông khoe: "Nó già bằng tôi, cũng gần 80 năm rồi đó". Và ký ức hiển hiện được lên trước mắt ông cũng chỉ có thế. "Gia đình tôi ngày xưa nghèo lắm, làm gì có tiền chụp ảnh. Từ khi đi đóng phim, tôi mới có nhiều ảnh thôi", ông cười hiền.

"Tôi sinh ở thị xã Sơn Tây. Khi bố mất, tôi mới ba tuổi, sau đó mẹ cũng mất. Mấy anh em không có ai nuôi thì về nhà họ hàng ở, mỗi người nuôi một tí. Lúc ấy còn bé, tôi chẳng biết đau buồn là gì cả đâu. Được cái, gia đình tôi gia giáo nên may mắn mấy anh em không hư, làm gì thì làm vẫn luôn nhớ ‘Giấy rách phải giữ lấy lề’.


"Tôi sống trên đời cũng không bao giờ oán hận tại sao người ta có bố, có mẹ mà mình thì không, cũng chẳng bao giờ thắc mắc tại sao người ta nhiều tiền, nhiều vàng mà mình nghèo rớt mồng tơi. Tôi chỉ tự dặn bản thân cứ sống cho đẹp, có ích là được. Khoảng 12 tuổi, tôi bắt đầu đi làm thuê. Từ gánh nước, dọn dẹp cho đến gánh lúa, gánh phân, ai thuê gì thì làm, ở đâu có ăn thì tới. Tôi học đến trung cấp, khoảng lớp 6 bây giờ. Tôi vừa học vừa làm, có tiền thì đi học, tự mua sách vở. Bố mình là thầy giáo nên mình cũng yêu cái chữ. "


"Tôi làm công nhân đường sắt 4 năm rồi mới đi học nghệ thuật. Năm ấy tôi 30 tuổi và đang ở Lào Cai. Đọc được tin báo Nhân Dân tuyển một số diễn viên yêu nghệ thuật đi học trung cấp kịch nói, tôi đã nộp đơn về Hà Nội. Một tháng sau tôi về thi thì tự nhiên trúng tuyển. Tôi thi đỗ đợt đó cùng Trà Giang, Thế Anh, Lâm Tới... Sau đó có giấy mời nên tôi về đi học.

Lúc đó, tôi đã là quản đốc nên khi tôi quyết định bỏ nghề đi học, ông giám đốc hỏi thẳng: ‘Tại sao ngu thế, đang làm quản đốc tự nhiên đi học nghệ thuật làm cái gì?"


"Không phải liều lĩnh đâu, vì không có bố mẹ nên tôi yêu cái gì làm cái đó thôi mà."

"Ngày xưa học nghệ thuật như đi bộ đội, không có lương đâu nhưng nhà nước cho ăn, cho ở và một ít tiền đủ mua xà phòng, cắt tóc. Số tiền nhận được sau khi phim đóng máy cũng không gọi là caste đâu, đó là tiền bồi dưỡng, khuyến khích. Ít lắm, có khi làm ruộng với quét rác còn nhiều tiền hơn. Nhưng không so sánh được kiểu đó đâu, trong nghệ thuật không nói đến tiền."

"Mỗi vai diễn đều được diễn viên thai nghén, khi ở tâm hồn rồi nó sẽ được đẩy bật ra. Tôi cũng không quan tâm vai diễn đó được bao nhiêu tiền, quan trọng là mình yêu nhân vật ấy và nhập hồn vào nhân vật của tác giả. Nghệ thuật thời ấy cũng không có xấu đẹp."


"Tôi nhớ nhất lần tôi đóng bộ phim 'Đạo nhà' ở Huế. Trong phim, tôi vào vai một ông bác mù lòa. Có cảnh phim tôi thay mặt người em đã mất dạy dỗ cháu trai bằng roi. Vậy mà thằng cháu bất hiếu lại lợi dụng cảnh mù của bác để thuê một anh nông dân với giá một sào ruộng để thay nó chịu đòn. Phát hiện ra trò lừa bịp đó, người bác đã khóc.

Cảnh quay đó tôi đã khóc thật sự, nước mắt cứ tự nhiên chảy ra giàn giụa. Lúc ấy đạo diễn đã hét lớn: ‘Tất cả đi về đi nghỉ, cụ Chương ơi đi về, xong rồi’. Hôm ấy còn một buổi chiều nhưng đạo diễn quyết định không quay nữa. Sau đó, anh ra nói với tôi: ‘Cả đời quay phim của cháu, chưa bao giờ cháu thấy được giọt nước mắt thật tâm đến như thế’. "


Miệt mài với nghệ thuật hàng chục năm trời nên khi về hưu, ông cũng đâu chịu "ở yên". Hễ có đoàn gọi đi đóng phim là ông lại lóc cóc lên đường. Ở tuổi 80, chưa bao giờ ông cảm thấy mệt mỏi với những vai diễn.

"Diễn xuất là tình yêu, là nghiệp của tôi. Khi mình đã yêu rồi, sự say đắm, đam mê sẽ làm cho mình hết mệt. Tùy theo số cảnh quay trong một phim mà nhà sản xuất trả caste cho tôi. Mỗi ngày giỏi lắm tôi chỉ được 100, 200 ngàn. Nếu muốn được 500 ngàn thì phải đóng cả đêm cả ngày".


"Nhưng cũng có những khi tôi không cảm thấy hài lòng. Phim ảnh bây giờ bị thương mại hóa rồi. Thanh niên giờ thích nói đến tiền, đạo diễn và những người làm phim cũng thế. Một bộ phim bỏ ra một tỉ, quay mấy chục tập phim thì phải làm sao để các hãng truyền hình mua lại, thu lại tiền. Tôi cảm thấy hơi nuối tiếc cho lớp trẻ, văn minh quá nên bị vật chất đè lên trên. Ai cũng biết vật chất là cái đáng quý nhưng khi nó đè lên con người, làm họ mất cơ hội và mọi thứ nghiễm nhiên sẽ trở thành vô nghĩa".

"Nhiều người hỏi tôi sao không được phong NSƯT hay NSND, mỗi lần như thế tôi cười. Tôi đi đâu cũng có người chào, trẻ con thì gọi là 'Ông già đóng phim', người lớn thì hỏi: ‘Bố già đóng phim, bố đi đâu đó?’. Tôi đi ăn sáng người ta cũng chẳng lấy tiền, còn nói: ‘Chẳng mấy khi được mời ông bát phở’. Những câu chuyện nhỏ như thế thôi cũng đủ khiến tôi thấy xúc động. Tự người ta quý mình mới hay, chứ được phong danh hiệu mà không được khán giả yêu quý còn buồn hơn. Tôi là người nghệ sĩ của nhân dân mà".

Nói về cuộc sống hàng ngày ở thời điểm hiện tại, ông chia sẻ: "Mỗi ngày vợ tôi nấu cháo, bún, chứ gần hai năm rồi tôi không ăn cơm. Răng không còn, ăn cơm đau lắm, không thấy ngon. Nhưng tôi khỏe lắm, vẫn có thể đạp được xe khoảng 20 km".


Không ăn được cơm nhưng thuốc lào mấy mươi năm ông vẫn không bỏ được. Thấy tôi nhắc lại câu thơ: "Nhớ gì như nhớ thuốc lào, hết chôn điếu xuống lại đào điếu lên", ông xua tay: "Không không, cũ rồi. Tôi có bài khác hay hơn".


"Ngày xưa các cụ hay kể chuyện về bố cho tôi, nói ông hay ngồi hút thuốc lào ở chỗ này này, rồi khuyên: ‘Mày hút thuốc lào làm gì, ngày xưa bố mày hút thuốc lào chết non đấy’. Nhưng tôi không bỏ được".


Ở tuổi "gần đất xa trời" thỉnh thoảng ông cũng vui chữ. "Tôi không làm thơ đâu nhưng thỉnh thoảng nó cứ bật ra. Tôi đọc cho nhà báo nghe nhé. ‘Chị nói với em khi lệ đọng má hiền. Đời là bể khổ liên miên và em với chị là thuyền chơi vơi’. Nghĩ thế nào thì nói ra thế thôi. Nỗi lòng từ trái tim bật ra, tôi gọi đó là thơ".

Và tôi ra về khi người diễn viên ấy vẫn đang trầm ngâm phả khói lên trời. Tôi cũng không có ý định gọi ông là nghệ sĩ vì tôi biết rồi, Hồng Chương "yêu nghề với tình yêu nghệ thuật và con người chứ không phải yêu danh vọng và địa vị".