GS Trương Nguyện Thành: ‘1 bộ sách thống nhất không phải là thách thức lớn với giáo dục ở Việt Nam’

Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị định hướng nhiều chính sách ưu đãi với cơ sở giáo dục, khuyến khích đầu tư phát triển giáo dục cũng như đã đề ra các giải pháp tháo gỡ điểm nghẽn trong giáo dục. Nghị quyết 71 Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo mang đến cơ hội lớn cho ngành Giáo dục bứt phá và tạo đột phá trong kỷ nguyên phát triển. GS Trương Nguyện Thành đã có những trao đổi với PV Tiền Phong xoay quanh Nghị quyết 71.

Cần một tổng công trình sư hiểu biết đa lĩnh vực

PV: Ông đánh giá như thế nào về điểm mới đột phá của Nghị quyết 71?

Tôi đọc 4 trụ cột của nghị quyết (NQ) 71 thì thấy rất phấn khởi. Tôi đã đi lại Việt Nam từ 2007 đến nay là vừa tròn 20 năm. Tôi đã quan sát Việt Nam phát triển từng đó năm. Đây là lần đầu tiên tôi có niềm hy vọng, rằng Việt Nam có bước tiến đột phá nếu thực sự như mình triển khai, hiện thực hóa được những trụ cột như trong NQ 71 đề ra.

Về NQ 71 trên khía cạnh giáo dục, hướng chiến lược, hướng phát triển đã rất đúng đắn. Nếu như mình triển khai đi đúng tinh thần của NQ 71 thì đúng là điều tuyệt vời.

PV: Để thực hiện hóa NQ71 theo ông cần có những yếu tố gì?

Tôi cho rằng có thể thực thi được NQ71 nếu tổng hợp được một team (đội) từ giáo dục, công nghệ thông tin, hạ tầng cơ sở, rất nhiều thành phần khác nhau. Từ giảng viên, các thành phần khác nhau trong team phải cùng triển khai để mình thấy được những vấn đề khác nhau ở những đối tượng người dùng. Chúng ta cần làm thí điểm ở những trường tiểu học, THCS, THPT, ở những vùng miền mình cho rằng có điều tốt và vùng sâu vùng xa của đất nước mình.

Ngoài ra, cần có một team đa lĩnh vực và được dẫn dắt bởi một tổng công trình sư hiểu biết đa lĩnh vực. Tổng công trình sư phải nói chuyện được với nhiều thành phần, đưa ra một lộ trình triển khai, báo cáo và có một KPI cho các team một cách rõ ràng. Vị tổng công trình sư này sẽ có nhiệm vụ báo cáo cho Chính phủ, Bộ GD&DT và bên liên quan hàng tháng, hàng quý để biết project này đang đi đâu, làm đến đâu. Làm được như vậy tôi cho rằng NQ71 mới có khả thi.

Cần khuyến khích các trường đại học phát triển nội lực hơn là ngoại lực

PV: Với kinh nghiệm quản lý và nghiên cứu của mình, theo ông, chúng ta cần chuẩn bị những điều kiện gì để mục tiêu có một đại học lọt top 100 thế giới, 8 trường trong top 200 châu Á được đặt ra trong NQ 71 thành hiện thực?

Thực sự đưa mục tiêu ranking (hoặc xếp hạng) của một trường đại học lọt top thế giới thì đây là mục tiêu tốt, có thể cân đo đong đếm được. Nhưng đạt được mục tiêu đấy thì chúng ta có 2 sự lựa chọn.

Một là, các trường đại học phát triển nội lực. Thông thường đánh giá một trường đại học thông qua chương trình đào tạo, hạ tầng cơ sở, năng lực giảng viên, năng lực nghiên cứu khoa học. Hiện tại, chương trình đào tạo, hạ tầng cơ sở, năng lực giảng viên, trình độ tiến sĩ cũng khá ổn. Nhưng tăng ranking của trường đại học khó nhất chính là ở năng lực nghiên cứu khoa học. Đó là khả năng nghiên cứu, công bố bài báo nghiên cứu khoa học trên tạp chí quốc tế. Để phát triển năng lực nghiên cứu khoa học đòi hỏi cần thời gian.

Hai là, nếu không lựa chọn phát triển nội lực, các trường có tiền thì đầu tư ngoại lực. Thời gian qua một số trường đại học như chúng ta biết phát triển theo hướng ngoại lực. Nhưng nếu tăng theo hình thức này sẽ không bền vững. Trong khi đó trường đại học phát triển nghiên cứu khoa học từ nội lực thì bền vững. Một khi có nội lực thì sau đó chỉ cần đi lên từ nội lực đó, tuy nhiên lại mất thời gian.

Tôi cho rằng Việt Nam có khả năng phát triển nội lực, mình cần khuyến khích các trường đại học phát triển nội lực, năng lực nghiên cứu khoa học thay vì đầu tư ngoại lực. Ngoại lực thì nhanh, gọn nhưng không bền vững.

Nếu như các trường đại học Việt Nam phát triển nội lực và muốn có một trường đại học vào trong top trường đại học tinh hoa như NQ 71 đề ra, tôi nhận định chừng 20 năm Việt Nam sẽ đạt được điều đó. Nhưng điều kiện bắt buộc chúng ta phải làm bài bản, có chiến lược rõ ràng. Nghĩa là các trường đại học có tiền đầu tư vào nghiên cứu để có một số khoa học đầu ngành, đầu tư phòng lab bài bản như chương trình “1000 ngôi sao của Trung Quốc”, khi đó sẽ thực hiện hóa được NQ 71.

PV: Một chỉ đạo rất mạnh mẽ trong Nghị quyết 71 là dành ít nhất 20% tổng chi ngân sách Nhà nước cho giáo dục, cùng với các chế độ ưu đãi lớn cho đội ngũ nhà giáo. Theo ông, điều này sẽ tác động thế nào đến chất lượng nguồn nhân lực và sức hút của nghề giáo?

Tôi cho rằng NQ 71 là một bước tiến rất lớn. Lâu nay mình hay nhập nhằng về vấn đề dạy thêm của giáo viên. Phải công tâm mà nói giáo viên đâu có muốn dạy thêm, thêm công việc làm đâu. Nếu lương đủ sống thì họ không cần đi dạy thêm. Cho nên nếu như thu nhập của giáo viên mà đủ sống tốt thì tôi nghĩ giải quyết được vấn đề dạy thêm. Khi đó, sẽ không còn có chuyện bắt con em tối ngày phải đến trường, học sinh có thời gian nghỉ ngơi, phát triển các kĩ năng khác chứ không phải tối ngày chỉ có đi học.

Với chiến lược đầu tư vào giáo dục như vậy cho thấy, chính phủ nhận định được giáo dục là một bước tiến quan trọng để phát triển nguồn nhân lực sắp tới.

Một điều mà tôi hơi lo ngại, trong NQ 28 ban hành Chương trình hành động thực hiện NQ 71 chưa nêu ra những chính sách thay đổi về đánh giá năng lực của học sinh. Nếu mình đưa công nghệ vào giáo dục, và có thông tin cần phải đưa AI vào từ cấp tiểu học, phổ thông nhưng nếu mà chúng ta vẫn duy trì cách đánh giá học sinh như cũ thì chúng ta không thay đổi gì nhiều, hoặc không thay đổi gì cả.

Chúng ta có một gia sư AI, trả lời hết được mọi thứ nhưng nếu chúng ta vẫn duy trì đánh giá năng lực như hiện tại chỉ kiểm tra qua bài thi kiến thức thì không ổn. Trường học phải có cách đánh giá mới.

“1 bộ sách thống nhất không phải là thách thức lớn với giáo dục ở Việt Nam”

PV: Chính phủ vừa ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Theo đó, đảm bảo cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc sử dụng từ năm học 2026 - 2027; thực hiện lộ trình đến năm 2030 cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho tất cả học sinh. Ông nghĩ sao về nhiệm vụ này?

Tôi cho rằng việc có 1 bộ sách thống nhất hay nhiều bộ sách không phải là thách thức lớn với giáo dục ở Việt Nam. Bộ GD&ĐT có thể tổng hợp ra một bộ sách thống nhất từ những cái mình đã có. Cái khó và thách thức với giáo dục hiện nay là AI đang thay đổi rất nhanh. Đưa ra một bộ sách SGK thì phải nói được các hoạt động trong đó là gì, bài tập như thế nào, vai trò của AI là ai, học trò học ra làm sao. Điều này mới là thách thức. Chứ không phải thách thức từ 1 bộ sách hay nhiều bộ sách.

Vấn đề bộ sách mới còn miễn phí cho tất cả học sinh, với chính sách số hóa toàn diện, vậy tôi cho rằng nên mở ra cho toàn bộ cho người dân chứ không nhất thiết cho học sinh phổ thông. Người dân có quyền bình đẳng tiếp cận hạ tầng giáo dục được ở phổ thông, không phân biệt tuổi tác.

Bộ GD&ĐT cần đưa ra quyết định. Nếu cần ngay 1 bộ SGK thì chọn một bộ có yếu tố trung dung nhất có thể, rồi bỏ thời gian để xây dựng bộ mới cho ngon lành, tiếp cận những vấn đề mà AI đang thách thức. Như vậy, vừa tạo cơ hội cho chúng ta xây dựng hạ tầng số vừa đưa được những yêu cầu mới vào SGK.

PV: Những bộ sách cũ chúng ta đang có, số phận sẽ đi về đâu, thưa ông?

Nhiều nước không để chỉ có 1 SGK, thực tế ở Mỹ một trường chọn nhiều SGK cho học sinh, sinh viên tham khảo.

Tôi dạy ở đại học cũng sử dụng nhiều sách để sinh viên tham khảo. Tôi xây dựng bài giảng cũng dựa trên nhiều sách, thường thường 3-4 SGK khác nhau. Một bài giảng từ nhiều nguồn khác nhau sinh viên nghe được những vấn đề khác nhau hơn là thầy chỉ sử dụng 1 cuốn sách, khi đấy sinh viên cảm thấy giá trị khi lên lớp hơn là nhận một bài giảng như trong sách.

Còn những bộ sách cũ chúng ta đang có không nên bỏ mà làm bộ sách tham khảo cho trường. Mình chọn 1 bộ sách làm chuẩn còn các bộ sách khác có thể dùng để lấy bài tập, hay làm tài liệu tham khảo, lấy bài giảng, miễn làm sao học trò có những điều tốt nhất có thể.

Xin cảm ơn ông!