Du xuân về Bắc Ninh, ngắm hàng linh thú quỳ chầu ở chùa Phật Tích
Mười linh thú được xếp đối xứng và quỳ chầu phía trước hành lang tòa Tiền đường chùa Phật Tích, tạo nên nét đặc trưng vô cùng tinh tế của mỹ thuật thời Lý.
Video: Hàng linh thú quỳ chầu trước chùa Phật Tích
Ngoài bảo vật quốc gia tượng Phật A Di Đà, chùa Phật Tích hiện còn lưu giữ được 10 linh thú bằng đá gồm: sư tử, voi, tê giác, trâu và ngựa.
Mười linh thú gồm 5 cặp: sư tử, voi, tê giác, trâu và ngựa được xếp đối xứng nhau phía trước hành lang tòa Tiền đường. Đây là những hiện vật gốc, độc bản, được tạo tác bằng đá nguyên khối.
Theo văn bia "Vạn Phúc đại thiền tự bi" dựng năm 1686 nói về việc xây chùa Phật Tích thì những linh thú này được tạc cùng thời điểm xây dựng chùa. Trên bia có đoạn khắc: "Điện ấy đã rộng, lại to, sáng sủa và lớn".
Những linh thú trên đều được chạm khắc tinh tế, nét điêu khắc rất đặc trưng cho phong cách mỹ thuật thời nhà Lý tạo nên không gian chùa với vẻ đẹp cổ kính, nét độc đáo riêng biệt, hiếm ngôi chùa nào có được.
Mỗi linh thú cao khoảng 1,2 m, dài 1,5 - 1,8 m và đều được đặt trên bệ đá hoa sen dài 1,7 m, rộng 0,8 m và cao 0,36 m. Mặt trên của bệ đá tạc nổi hình tròn trang trí những cánh hoa sen cách điệu, mặt bên chạm nổi hình dàn nhạc công đang biểu diễn.
Tất cả linh thú đều ở trong trạng thái quỳ phục trên đài sen.
Đại đức Thích Giác Tính, Phó trụ trì chùa Phật Tích cho biết, về cơ bản các tượng đều còn tương đối nguyên vẹn, chỉ vỡ nhỏ ở các rìa cạnh phần đế bệ, bề mặt tượng đã bị phong hóa, bào mòn. Riêng tượng voi ở dãy bên phải bị gãy vòi và tượng trâu ở dãy bên trái bị vỡ nửa mặt.
Voi được coi là biểu tượng của sức mạnh thể chất và tâm thức, cũng như trách nhiệm và tính chân thật. Tượng voi bên phải Tam bảo bị mất ngà và vòi.
Hư hại nặng nhất là tượng trâu bên trái Tam bảo bị mất sừng và mặt. Tượng trâu này được ghép bằng hai khối đá. Trong Phật giáo, trâu mang ý nghĩa của sự giải thoát tự nhiên, tự tại.
Sư tử biểu trưng cho sức mạnh và có nhiều nét khác biệt với các linh thú còn lại. Tư thế sư tử không phủ phục hoàn toàn mà hơi nhoài về phía trước, đầu quay sang lối vào Tam bảo. Đầu sư tử mang nét biểu cảm thú vị với miệng ngoác rộng như đang gầm.
Ngựa biểu tượng cho năng lượng và sức lực trong việc hành pháp và là phương tiện di chuyển của tâm.
Tê giác biểu tượng cho những người tu hành kiên trì cho đến ngày giải thoát.
Về nghệ thuật, các nghệ nhân xưa không quá dụng công vào việc đặc tả chi tiết mà thiên về các mảng khối lớn, chắc, khỏe theo xu hướng tả thực, sinh động, toát lên vẻ vui hòa, an nhiên theo đúng tinh thần Phật giáo.
Tượng 10 linh thú chùa Phật Tích mang ý nghĩa nghệ thuật và giá trị tiêu biểu như kết hợp với các tác phẩm điêu khắc đá cùng thời (tượng A Di Đà, tượng Kinnari - đầu người mình chim, điêu khắc rồng tại ao rồng…) tạo nên không gian chùa với vẻ đẹp cổ kính, độc đáo.
Những linh thú cho thấy sự phong phú, đa dạng về đề tài cũng như chủ đề sáng tác đối với mỹ thuật Phật giáo thời Lý nói riêng, lịch sử mỹ thuật Phật giáo Việt Nam nói chung.
Việc giải mã ý nghĩa biểu tượng của hệ thống tượng linh thú này gắn với thuyết “vật linh” của Phật giáo cho thấy nét đặc trưng tư tưởng triết học Phật giáo - phổ độ chúng sinh, giác ngộ muôn loài.
Với những giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật, bộ tượng 10 linh thú của chùa Phật Tích đã được công nhận là Bảo vật quốc gia vào năm 2017.