Có một Bình Liêu thật khác - dịu dàng giữa trời thu, sắc trắng tinh khôi khẽ đánh thức giấc mơ miền biên viễn

Tháng 10, khi miền Bắc bắt đầu se lạnh, Bình Liêu - vùng đất nơi địa đầu Tổ quốc - lại vào mùa đẹp nhất trong năm. Lau nở trắng khắp triền đồi, phủ một lớp sương mềm lên những cung đường biên giới quanh co uốn lượn, khiến bất kỳ ai đặt chân đến cũng ngỡ như lạc vào miền cổ tích.

Sắc trắng hoa lau - khúc giao mùa dịu dàng

Từ Hà Nội, hành trình đến Bình Liêu dài hơn 270km, qua những đường đèo quanh co, men theo núi, xuyên qua những rừng keo bạt ngàn xanh thẳm, để rồi bất chợt mở ra trước mắt là một vùng trời hùng vĩ, trong trẻo, đẹp đến nao lòng! Một trong những cung đường khó chinh phục nhất, nổi tiếng với vẻ đẹp hùng vĩ, uốn lượn tựa "sống lưng khủng long". Hai bên là vực sâu hun hút, con đường tuần tra biên giới dẫn du khách đến cột mốc 1305 - cột mốc cao nhất của Bình Liêu và toàn tỉnh Quảng Ninh. Từ đây, phóng tầm mắt ra xa, bạn sẽ thấy những dãy núi nối tiếp trập trùng và cánh đồng lau trắng trải dài miên man tận cuối chân trời.

Buổi sáng, sương mờ giăng phủ khắp thung lũng, những ngọn lau khẽ rung rinh trong gió, từng hạt sương mai đọng trên ngọn cỏ lấp lánh như pha lê. Chiều xuống, mặt trời đỏ rực dần lặn sau dãy núi, ánh nắng nhuộm vàng cả triền lau, , tạo nên khung cảnh vừa hùng vĩ vừa dịu dàng. Khi màn đêm buông xuống, cả Bình Liêu trở nên tĩnh lặng, chỉ còn tiếng gió khẽ len qua khe núi và hương đất rừng ngai ngái thấm vào từng hơi thở.

Bình Liêu có gần 50 km đường biên giới giáp Trung Quốc với một số cột mốc biên giới 1300, 1302, 1305 và 1327, thu hút nhiều du khách đến chụp ảnh, đặc biệt vào mùa cỏ lau. Người ta vẫn gọi Bình Liêu là "Sapa thu nhỏ" của Quảng Ninh, nhưng thật ra nơi đây có nét đẹp riêng - mộc mạc, bình dị và gần gũi hơn nhiều.

Đó là những bản làng của người Dao, người Tày, người Sán Chỉ nằm nép bên triền núi, những nếp nhà sàn thấp thoáng khói lam chiều. Trẻ con chơi đùa trên con dốc nhỏ, phụ nữ gùi ngô về bản, đàn ông quây quần bên bếp lửa với chén rượu ngô thơm nồng. Giữa thiên nhiên bát ngát, thời gian như ngưng đọng, người ta chợt thấy lòng mình lắng lại, nhẹ tênh và ấm áp, để hiểu rằng hạnh phúc thật ra chỉ đơn giản là được sống trọn từng khoảnh khắc trong lành giữa đất trời bao la như thế.

Với lòng mến khách và sự chân thành hiếm thấy, người dân nơi đây sẵn sàng mời bạn chén rượu men lá nồng nàn, miếng thịt gác bếp thơm lừng, rồi cùng ngồi kể chuyện đời, chuyện bản giữa ánh lửa bập bùng. Trong tiếng sáo ngân nga, nhịp khèn vang vọng giữa núi rừng, bạn sẽ thấy mình như chạm đến tận cùng nét hồn hậu, mộc mạc và sâu thẳm của miền biên viễn Bình Liêu.

Cứ thế, mùa lau Bình Liêu khiến người ta nhớ mãi. Không ồn ào như những điểm đến nổi tiếng, không thương mại hóa, không xô bồ, nơi đây chỉ có núi, có gió, có lau trắng và nụ cười hiền hậu của người dân bản. Một nơi để đi, để sống chậm, để thấy rằng giữa dòng đời hối hả, vẫn còn những vùng đất khiến người ta muốn dừng lại thật lâu - để lắng nghe, để thở, và để nhớ mãi màu lau trắng giữa trời xanh biên cương.

Phở xào dân dã giữa phiên chợ vùng cao

Đến chợ Đồng Văn (Bình Liêu, Quảng Ninh) vào đúng ngày phiên, du khách sẽ bắt gặp một không khí rộn ràng, nơi tiếng nói cười xen lẫn mùi khói bếp và hương thơm của món ăn lan tỏa giữa những mái lá ám khói. Giữa vô vàn món quà quê đặc trưng, phở xào là món ăn khiến ai từng thử qua đều nhớ mãi - dân dã mà độc đáo, giản đơn mà thấm đượm bản sắc vùng cao.

Khách đi chợ mua thịt, rau, giá đỗ… rồi mang đến quán; còn chủ quán chỉ bán bánh phở và hỗ trợ chế biến món ăn -  Clip: yenvivu

Điều thú vị là chỉ ở Bình Liêu mới có kiểu ăn phở "ngược đời" như vậy: người ăn phải tự tay đi chợ mua thịt, rau, giá đỗ… rồi mang đến quán; còn chủ quán chỉ bán bánh phở - loại phở được tráng thủ công, cắt bằng tay, to bản, dày và thơm nức mùi gạo mới. Từ đó, mỗi tô phở xào ở phiên chợ lại mang hương vị khác nhau - phụ thuộc vào sự lựa chọn và khẩu vị của chính người ăn.

Bánh phở Bình Liêu được làm từ gạo Bao Thai - giống gạo dẻo, thơm, được trồng trên những thửa ruộng bậc thang nơi sườn núi. Gạo ngâm kỹ, xay mịn rồi chưng trên bếp củi, tạo nên lớp bánh phở dày, tráng thành những bản dài được gập miếng lớn, đặt gọn trên chiếc nong to, vương nhẹ mùi khói đặc trưng của miền rẻo cao. Khi có khách gọi, chủ quán mới lấy bánh ra thái tay, từng sợi phở tuy không đều như cắt máy nhưng vẫn còn nguyên hơi ấm, tỏa mùi thơm dịu của gạo nếp ngâm, hòa quyện với mùi hành phi, rau xào, khói bếp.

Giữa phiên chợ biên giới, ngồi bên bếp lửa hồng, đĩa phở xào nghi ngút khói đặt trên bàn tre mộc mạc, bạn sẽ cảm nhận vị ngon không chỉ đến từ sợi phở dẻo thơm hay miếng thịt đậm đà, mà còn từ sự mộc mạc, chân tình của người vùng cao - nơi mọi thứ đều giản dị mà ấm áp như chính con người nơi đây.

Bánh tài lồng ệp mộc mạc của người Sán Dìu

Trong ẩm thực dân dã của đất mỏ Quảng Ninh, bánh tài lồng ệp (còn gọi là tày nồng ệp, bánh tổ, xì lồng cấu...), đọc lái đi như "bánh tài lộc", được làm từ gạo nếp nương và lá cây rừng, ai lỡ nếm thử một lần cũng thấy vấn vương. Tên bánh khá lạ tai khiến nhiều thực khách tò mò và dần bị thu hút bởi hương vị độc đáo của món bánh dẻo thơm này.

Theo chuyện kể lại thì người Sán Dìu vốn có truyền thống làm nông nghiệp giỏi. Bánh tài lồng ệp cũng được chế biến khéo léo từ các sản phẩm nông nghiệp được trồng, cấy. Bánh hình tròn, là món ăn ngon và thể hiện tín ngưỡng thờ Trời - Đất của người Sán Dìu.

Thông thường, bánh được làm để cúng lễ hoặc thưởng thức trong những dịp lễ, Tết, hội hè… Phổ biến nhất, bánh được làm vào dịp Tết Nguyên đán và dịp đầu xuân mới. Để làm bánh, người Sán Dìu lựa chọn loại gạo ngon nhất được trồng cấy ở các mùa vụ trong năm. Bánh không khó làm nhưng khá cầu kỳ từ khâu chuẩn bị nguyên liệu, nhào bột đến hấp bánh.

Đầu tiên, gạo nếp ngon được cho vào cối đá giã nhuyễn thành bột. Trước đây, công đoạn này thường mất nửa ngày, thậm chí cả ngày. Tuy nhiên, người làm bánh có thể rút ngắn thời gian bằng cách xay bột hoặc mua túi bột đóng gói sẵn, nhưng nhiều người cho rằng bột gạo xay không ngon bằng bột giã tay.

Bột sau khi giã kỹ được lọc lại bằng rây (dụng cụ như chiếc rổ, vành cao, mắt lưới dày, nhỏ), lọc nhiều lần cho tới khi thành bột nhỏ, mịn, sờ thấy mát, lọt qua kẽ tay là đạt. Sau đó bột gạo nếp được trộn với nước đường phên (loại đường làm từ mật mía được cô đặc thành bánh), nấu tan cùng chút gừng giã dập hoặc băm nhỏ để bánh dậy lên vị gừng đặc trưng.

Bánh không khó làm nhưng khá cầu kỳ từ khâu chuẩn bị nguyên liệu, nhào bột đến hấp bánh - Clip: _th.linn

Cách làm bánh là cả một hành trình đòi hỏi sự kiên nhẫn và tinh tế. Người làm bánh cần nhào kỹ và đều tay, đến khi hỗn hợp bột dẻo lên màu vàng đẹp mắt mà không dính tay là được. Trải bột lên lớp lá chuối, rắc đều vừng - lạc giã nhỏ rồi phủ thêm lá chuối lên trên để hấp cách thủy. Tùy theo độ dày mỏng của bánh mà thời gian hấp dao động từ 6-8 tiếng, thậm chí lên đến 12 tiếng đối với bánh dày hơn.

Bánh hấp cách thủy tới khi nào cắm đũa vào không bị dính, dễ nhấc lên là chín. Thành phẩm được đem ra khỏi nồi hơi nước, trong làn khói thoang thoảng mùi hương vừa thơm vừa ngọt của gừng quyện với đường phèn. Bánh tài lồng ệp màu vàng nâu cánh gián ấm áp, trên bề mặt là lớp vừng, lạc được rắc đều đặn như lớp áo điểm xuyết mảnh mai trông rất nịnh mắt.

Thời gian hấp bánh từ 6-8 tiếng hoặc 12 tiếng đối với bánh dày hơn - Clip: PLTiVi

Bánh vừa hấp xong tương đối mềm dẻo, có thể cắt ăn ngay. Bánh tài lồng ệp  để được lâu, khi ăn dùng dao xắt nhỏ thành từng miếng. Nếu bánh đã nguội, người ta có thể rán lên hoặc nướng qua lửa than để tạo độ giòn bề mặt nhưng vẫn giữ phần nhân mềm mại bên trong. Thưởng thức bánh lúc nguội là cách người dân cho rằng vị ngọt và hương gừng hoà quyện vừa phải, không bị ngán, ăn lạ miệng và độ ngọt không quá nồng.

Bánh tài lồng ệp không chỉ là món quà quê dân dã, mà còn mang đậm dấu ấn tín ngưỡng của người Sán Dìu - hiện diện trong mỗi dịp lễ, Tết, như một lời tri ân gửi đến tổ tiên.

Dọc những con đường quanh chùa chiền, đền miếu ở Cẩm Phả, Vân Đồn... dễ bắt gặp những gánh hàng nhỏ bày bánh tài lồng ệp - tròn trịa, mềm dẻo, phủ lớp vừng vàng ươm, thơm lừng. Với người dân nơi đây, bánh tài lồng ệp không chỉ là món ăn gói trọn hương vị quê nhà, mà trở thành sợi dây gắn kết con người với đất trời, bản sắc văn hóa và nhịp sống hiện đại, là dư vị mộc mạc níu bước chân lữ khách vương vấn trong nỗi nhớ "đi để trở về".