Chuyện tiếp quản 16 tấn vàng ngày giải phóng

Trước trụ sở Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, chi nhánh TP.HCM, tôi gặp lại cựu binh Hoàng Minh Duyệt.

Những năm 1973 - 1974, ông Duyệt là một trong những chiến sỹ hăng hái của C282Q Công an nhân dân vũ trang tại đơn vị B17 tại Hà Tĩnh. Với sức trẻ và lòng yêu nước, tháng 12/1974, các chiến sỹ C282Q được nhận lệnh hành quân vào Nam chuẩn bị lực lượng cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân 1975.

Đoàn hành quân do Thượng úy Đặng Hồng Minh làm đoàn trưởng, và ông Duyệt làm đoàn phó, cùng 32 chiến sỹ khác. Tất cả 34 người đều ở tuổi đôi mươi, mới chỉ vài người lập gia đình.

Thời điểm đó, Huế và Đà Nẵng vẫn đang bị bom đạn xối xả ngày đêm. Để không bị địch chú ý, các chiến sỹ phải tính toán thời gian, sắp xếp hành quân chủ yếu vào đêm tối. Sau nhiều ngày vượt qua những con đường bị bom đạn cày xới, đoàn hành quân kịp đến Trung ương Cục miền Nam (Tây Ninh) nhận nhiệm vụ.

Đóng quân tại Trung ương Cục miền Nam đúng thời điểm trận chiến núi Bà Đen bắt đầu (6/12/1974 - 6/1/1975), ông Duyệt cùng đồng đội hăng hái xung phong tham gia, song bị từ chối.

"Chúng tôi bị từ chối với lý do là để dành sức và quân số cho nhiệm vụ đặc biệt. Nghe được nhận nhiệm vụ khó hơn, chúng tôi đồng ý ngay dù chưa biết là nhiệm vụ gì. Từ hôm đó, tất cả hăng hái tập luyện, rèn luyện sức khỏe và luôn trong tâm thế sẵn sàng nhận lệnh", ông Duyệt kể.

Đến ngày 3/4/1975, Chiến dịch 275 (chiến dịch Tây Nguyên) thành công, mở đầu cho những thất bại quân sự không thể cứu vãn của quân Việt Nam Cộng hòa. Sau khi giải phóng Tây Nguyên, Trung ương Cục miền Nam bắt đầu phổ biến kế hoạch sẵn sàng tiếp quản các căn cứ tại Sài Gòn khi địch đầu hàng.

Đúng như kế hoạch, 11 giờ 30 phút ngày 30/4/1975, Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng. Lúc này, ông Duyệt cùng đồng đội C282Q được giao nhiệm vụ đi đầu để bảo vệ đoàn của Trung ương Cục miền Nam tiến về Sài Gòn.

14 giờ 30 phút, đoàn về tới Ngã tư Bảy Hiền (Phường 4, quận Tân Bình). Những người lính trẻ lần đầu tận thấy một đô thị lớn, dù đói khát song vẫn e dè với thức ăn người dân thành phố đem cho.

"Người dân thành phố vừa được giải phóng, thấy bộ đội đi vào nên cho đồ ăn nhiều lắm. Chúng tôi nhận nhưng thú thật không dám ăn, vì vừa giải phóng, ai biết địch có trà trộn, cài cắm hay không", ông Hoàng Minh Duyệt nhớ lại.

Đêm hôm đó, cùng với các cán bộ Ban Kinh tài, Trung ương Cục, đoàn C282Q tập kết về Trường Cao Thắng (phường Bến Nghé, Quận 1) tạm nghỉ, chờ phân công nhiệm vụ. Trường Cao Thắng lúc các chiến sỹ tiến vào có khoảng 20 người đang ẩn nấp. Thấy quân giải phóng, họ cuống cuồng chui xuống gầm giường, vào nhà vệ sinh "lánh nạn".

"Họ run rẩy, sợ hãi, lại có người đói khát sắp ngất đi. Thấy vậy, chúng tôi trấn an, cho biết mình là quân giải phóng, chỉ muốn gắn kết đồng bào", ông Duyệt kể.

Sau khi được các chiến sỹ chia đồ ăn, nước uống, nỗi lo sợ vơi đi, họ "khai" mình là người dân ở các tỉnh dạt vào Sài Gòn. Để xóa bỏ khoảng cách, ông Duyệt khởi xướng màn giao lưu văn nghệ. Tiếng hát cất lên, những tràng pháo tay giòn giã, quân và dân thực sự hoà làm một.

4 giờ ngày 1/5, đoàn nhận lệnh rời Trường Cao Thắng, xuất phát đến Ngân hàng Quốc gia Việt Nam số 17 Bến Chương Dương (nay là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, chi nhánh TP.HCM số 8 đường Võ Văn Kiệt, Quận 1).

Nhiệm vụ đặc biệt lúc này mới được tiết lộ: Tiếp quản kho vàng!

5 giờ, trời Sài Gòn bóng tối đen đặc, súng ống vẫn ngổn ngang khắp nơi. Trong khi những tòa nhà xung quanh đã bị cướp phá, Ngân hàng Quốc gia Việt Nam vẫn được bảo vệ nghiêm ngặt dưới sự chỉ huy của thiếu tá Việt Nam Cộng Hòa và vài cảnh sát, như một pháo đài giữa thành phố hỗn loạn.

Ba chiếc ô tô Zin 157 chở Hoàng Minh Duyệt cùng 33 chiến sỹ C282Q tiến tới, dừng trước ngân hàng. Khẩu súng máy đại liên vốn định sử dụng để khống chế lực lượng cũ chưa kịp dùng tới thì đối phương đã buông súng đầu hàng, không còn sự chống cự. Ngay lập tức, một đội hình bảo vệ mới được triển khai, thắt chặt an ninh quanh tòa nhà.

Khi đồng hồ điểm 8 giờ, trước hàng trăm nhân viên ngân hàng, ông Lữ Minh Châu, Phó Ban Tài chính đặc biệt của Trung ương Cục, một nhân vật bí ẩn lâu nay sống trong vỏ bọc cán bộ ngân hàng Sài Gòn, đứng lên công bố lệnh tiếp quản. Giọng ông lạnh lùng và dứt khoát: "Lệnh tiếp quản ngân hàng!".

Đó là sự khởi đầu cho một chương mới trong lịch sử tài chính quốc gia.

Không chỉ công bố lệnh tiếp quản, ông Châu còn đưa ra những chính sách quan trọng về quyền lợi và nghĩa vụ của các ngân hàng cũ, trong đó có việc xác nhận nợ, tiếp quản kho thế chấp và đảm bảo trả lại tiền gửi cho người dân, các tổ chức trong và ngoài nước. Những quy định này không chỉ đơn giản là một cuộc chuyển giao quyền lực, mà là lời khẳng định rằng mọi thứ sẽ được kiểm soát chặt chẽ, minh bạch và đúng đắn.

Cùng lúc đó, những người có trách nhiệm trực tiếp với việc bảo vệ tài sản của ngân hàng được giữ lại làm việc, trong khi những người khác được cho phép ra về, nhưng luôn trong tình trạng sẵn sàng bị gọi lại khi cần.

Trong số những người ở lại là ông Lê Minh Khiêm, Chánh sự vụ, và ông Huỳnh Bửu Sơn, kiểm soát viên của Nha phát hành Ngân hàng Quốc gia. Đây là hai nhân vật không thể thiếu trong công cuộc tiếp quản: Ông Khiêm nắm giữ mã số các hầm bạc, còn ông Sơn giữ chìa khóa kho vàng. Hai người này chính là những mắt xích quan trọng trong việc bảo vệ tài sản quốc gia giữa thời điểm lịch sử này.

Bước sang trang mới của lịch sử đất nước, Ngân hàng Quốc gia Việt Nam chính thức chuyển giao quyền lực, mở ra một giai đoạn tái thiết đầy thử thách nhưng cũng đầy hứa hẹn. Và kho vàng, nơi chứa đựng những bí mật không chỉ về tài chính mà còn về một phần lịch sử đất nước, chính thức nằm trong tay những người mang trọng trách lớn lao.

Sau khi trật tự được vãn hồi, chiều cùng ngày, quân ta bắt đầu thực hiện lệnh mở hầm, kiểm đếm và tiếp quản tài sản của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam.

Lối đi xuống hầm chỉ đủ cho một người di chuyển. Ông Huỳnh Bửu Sơn dẫn đầu, phía sau là các đại diện Ban Quân quản cùng đơn vị tiếp quản ngân hàng. Ông Hoàng Minh Duyệt, Chỉ huy phó đơn vị tiếp quản, tham gia và chứng kiến toàn bộ quá trình bàn giao.

“Lối đi xuống hầm nếu đi hai người thì rất chật, đi một người thì vừa vặn và thoải mái. Hầm được xây dựng rất kiên cố với hai lớp tường dày, mỗi lớp gần nửa thước. Cửa hầm bằng thép, nặng hàng tấn, có ổ khóa và mật mã riêng, được thay đổi định kỳ”, cựu binh Hoàng Minh Duyệt nhớ lại.

Từng cánh cửa lần lượt được mở ra, và đến cánh cửa cuối cùng, mọi người đều im lặng, căng thẳng và tập trung cao độ khi ông Huỳnh Bửu Sơn chuẩn bị mở khóa. Sau khoảng ba giây tra khóa vào ổ, một tiếng tách vang lên, ông Sơn dùng sức đẩy mạnh cánh cửa và nói: 'Mời các anh vào!'

Khi cửa hầm mở ra, cả đoàn không khỏi sửng sốt trước cảnh tượng bên trong. Hầm rộng như một sân bóng, sáng choang và mát lạnh dù không có điều hòa. Hàng nghìn thoi vàng xếp lớp trên các kệ bằng thép, có một vài kệ võng xuống theo thời gian. Có nhiều thùng gỗ cũng được đặt trong tủ, bên trong chứa vô số đồng tiền vàng cổ. Đó có là cảnh tượng mà khó ai có thể một lần thấy trong đời.

“Đó là một cảnh tượng không thể nào quên. Thật sự, chúng tôi chưa bao giờ tưởng tượng rằng lại có một căn hầm đồ sộ và hoành tráng đến vậy”, ông Duyệt hồi tưởng về thời khắc cửa hầm bật mở.

Khi Ban Quân quản và đơn vị tiếp quản bước vào, các nhân viên ngân hàng vẫn tiếp tục công việc của mình, nghiêm túc và bình thản như thể không có bất cứ sự thay đổi nào đang diễn ra ngay trước mắt họ.

Hiếu kỳ, ông Duyệt dùng tay phải nhấc lên một thoi để ước chừng trọng lượng, không ngờ hành động đó lại khiến ông ngại đỏ mặt với những người xung quanh.

"Nghĩ bụng nó chỉ vài kg, nhấc lên đơn giản nên tôi đâu có lấy sức. Cũng bởi vậy tôi nhấc không nổi, chồm cả người về phía trước. Thấy vậy, ông Huỳnh Bửu Sơn cười trêu, nói phải lấy thế mới nhấc được. Sau khi được ông Sơn chỉ cho cách đứng dạng hai chân, dùng sức cả hai tay, tôi mới nhấc nổi một thoi vàng", khung cảnh 50 năm trước hiện về rõ mồn một trong ký ức của ông Hoàng Minh Duyệt.

Khó nhấc nổi cũng dễ hiểu, bởi mỗi thoi vàng lúc đó đều nặng từ 12 - 14kg. Tất cả đều là vàng nguyên chất, trên mỗi thoi được khắc số hiệu và tuổi vàng (thường là 9997, 9998). Từ các số hiệu, vàng được xác định có nguồn gốc từ Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED), Công ty Montagu (ở Nam Phi) và Công ty Kim Thành (đúc tại Việt Nam).

Về đồng tiền vàng, tất cả được đúc và phát hành từ thế kỷ 18, 19 bởi nhiều quốc gia khác nhau. Ngoài thoi vàng và đồng tiền vàng cổ, hầm còn có nhiều thùng chứa trang sức và giấy bạc.

"Tôi nhớ riêng tiền mặt lúc đó là 625 tỷ đồng tiền Việt Nam Cộng hòa. Mỗi thùng ghi rõ mệnh giá, loại giấy bạc, số lượng. Mệnh giá cao nhất lúc đó là 1.000 đồng", ông Hoàng Minh Duyệt nói.

Toàn bộ số vàng đều được bộ phận điện toán của ngân hàng theo dõi chi tiết từng đơn vị, bất cứ sự thay đổi vào về xuất hay nhập kho đều được ghi lại. Do đó, công việc kiểm kê khá đơn giản. Chỉ trong một buổi sáng, đoàn đã kiểm kê xong số lượng giấy bạc dự trữ.

Việc kiểm kê số vàng chiếm nhiều thời gian hơn vì phải kiểm kê từng thỏi để xem trọng lượng, tuổi vàng và số hiệu có khớp đúng với sổ sách hay không. Trong hai ngày, cuộc kiểm kê kết thúc. Số lượng tiền vàng tại thời điểm kiểm đếm khớp hoàn toàn với sổ sách của chính quyền Việt Nam Cộng hoà lưu lại. Vàng có tổng cộng 1.234 thoi, nặng 16 tấn.

"Thú thật là những ngày đầu chúng tôi không hề biết trong hầm có 16 tấn vàng, chúng tôi chỉ biết đây là mục tiêu cần bảo vệ nghiêm ngặt, sẽ bàn giao - tiếp quản khi tình hình vãn hồi", ông Duyệt nói và cho biết, con số 16 tới tận bây giờ vẫn là một điều đặc biệt đối với ông.

Việc bàn giao tài sản quốc gia cho chính quyền mới hoàn tất, ông Huỳnh Bửu Sơn và Lê Minh Khiêm cùng ký vào biên bản kiểm kê.

Sau giải phóng, đơn vị C282Q của ông Duyệt được phân bổ đi khắp nơi. Riêng ông Duyệt được điều về làm trợ lý tại Cục Chính trị Công an vũ trang, sau đó về Trường Sỹ quan Biên phòng II làm giáo vụ. Năm 1983, ông Duyệt chuyển ngành về Bộ Thương mại và nghỉ hưu.

Đến nay, sau 50 năm chuyển giao, qua lời kể của ông Duyệt, tôi hình dung rõ ràng hơn về những ngày ấy. Về sự nghiêm túc, sự tỉnh táo, và cả trách nhiệm mà những người lính như ông đã mang trên mình trong khoảnh khắc quyết định vận mệnh của cả dân tộc.

Câu chuyện về kho vàng 16 tấn không chỉ là một phần của lịch sử, mà còn là sự minh chứng cho tinh thần trách nhiệm, cho sự quyết đoán và lòng kiên cường của những người lính giải phóng trong những ngày đầu đất nước hòa bình. Họ không chỉ tiếp quản vàng mà còn tiếp quản niềm hy vọng của hàng triệu con người đang mong đợi sự thay đổi lớn lao...

>>> Mời độc giả đón đọc kỳ 2: Bán 40 tấn vàng qua Liên Xô