Chuyên gia nổi tiếng đưa ra “3 nguyên tắc chọn ngành cho sinh viên nghèo” gây tranh cãi: Người quá đồng tình, người chê thậm tệ

Trương Tuyết Phong là một chuyên gia giáo dục nổi tiếng của Trung Quốc. Ông thường có những nhiều bài viết về tư vấn chọn ngành học thu hút sự chú ý. Mới đây, chuyên gia này đề cập đến  định hướng chọn ngành cho sinh viên xuất thân từ gia đình nghèo đã trở thành chủ đề bàn luận sôi nổi trên mạng xã hội. 

Ông cho rằng, việc lựa chọn ngành học không chỉ là "theo đuổi ước mơ" mà với những bạn trẻ có hoàn cảnh khó khăn, đó phải là "bước đột phá" để thoát nghèo và thay đổi vận mệnh gia đình.

Theo Trương Tuyết Phong, có ba nguyên tắc vàng khi chọn ngành cho sinh viên nghèo.

Thứ nhất, ưu tiên vị trí kỹ thuật hơn vị trí quản lý. 

Ông phân tích, kỹ thuật là "đồng tiền cứng" trong xã hội hiện nay, trong khi các vị trí quản lý lại phụ thuộc nhiều vào quan hệ và xuất phát điểm gia đình. Sinh viên nghèo khó có thể cạnh tranh công bằng với những bạn có hậu thuẫn mạnh về tài chính và mối quan hệ.

Thứ hai, tránh những ngành học đòi hỏi nhiều tiền từ gia đình. 

Những ngành như nghệ thuật, truyền thông thường cần sự đầu tư lớn cho thực tập, ngoại khóa, xây dựng hình ảnh hoặc mở rộng mạng lưới quan hệ. Với các gia đình bình thường, đó là gánh nặng khó kham.

Thứ ba, tập trung vào các lĩnh vực chiến lược quốc gia như năng lượng mới, y tế, chất bán dẫn, nơi có chính sách hỗ trợ, nhu cầu ổn định và ít bị tác động bởi biến động kinh tế.

Ông nhấn mạnh: "Sự trở lại thực sự không bao giờ đến từ may mắn, mà từ chọn đúng hướng cộng với nỗ lực liên tục".

Một số ngành cho "con nhà nghèo" chuyên gia này gợi ý:

- Công nghệ thông tin: Các ngành học máy tính được Trương Tuyết Phong gọi là "lựa chọn số một để nghèo khó vươn lên", vì đặc điểm "ngưỡng đầu vào rõ ràng, thành quả được trả giá xứng đáng".

Điểm mạnh của ngành này là "không quan trọng xuất thân, chỉ cần năng lực". Ngay cả sinh viên tốt nghiệp trường thường, miễn có khả năng tự phát triển dự án, nắm vững Java, Python và các công nghệ chủ chốt, vẫn dễ dàng giành được việc làm lương cao. Phạm vi ứng dụng lại rất rộng – từ lập trình, phân tích dữ liệu đến trí tuệ nhân tạo – nên gần như ngành nào cũng cần nhân lực CNTT, không lo "bão hoà".

Tất nhiên, ngành này cũng nổi tiếng "cạnh tranh khốc liệt": làm thêm giờ nhiều, tốc độ cập nhật công nghệ nhanh. Nhưng đối với sinh viên nghèo, môi trường "dựa vào thực lực" này công bằng hơn nhiều so với các ngành đòi hỏi quan hệ và vốn xã hội. Chỉ cần kiên trì học hỏi, sau 3–5 năm làm việc, đạt thu nhập cao hoàn toàn khả thi, đủ để nâng đỡ cả gia đình.

- Nha khoa: "Nhu cầu dân sinh bền vững", càng lớn tuổi càng giá trị

Trương Tuyết Phong nhiều lần nhấn mạnh: "Nếu chọn y, hãy chọn nha khoa – đặc biệt phù hợp với gia đình bình thường". Nha khoa hấp dẫn bởi ba đặc điểm: rào cản cao, thu nhập cao, rủi ro thấp. Đặc điểm của nghề này là "làm nhiều hưởng nhiều". Những nha sĩ giỏi có thể mở phòng khám riêng hoặc gia nhập hệ thống cao cấp, thu nhập gần như không giới hạn. 

Dù thời gian học dài, chi phí đầu tư ban đầu không nhỏ, nhưng với sự linh hoạt khi hành nghề (có thể vào bệnh viện công, cũng có thể phát triển trong hệ thống tư nhân), nha khoa là ngành "càng nhiều tuổi càng có giá trị", rất phù hợp để định hướng dài hạn.

- Kỹ thuật điện tử – thông tin: "Cổ phiếu tiềm năng" trong ngành bán dẫn

Ngành Kỹ thuật điện tử – thông tin được coi như "chìa khoá vạn năng" của công nghiệp công nghệ cao, từ thiết kế chip, viễn thông đến phát triển thiết bị thông minh. Với sự bùng nổ của 5G, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, nhu cầu kỹ sư điện tử – viễn thông không ngừng tăng. Với sinh viên nghèo, đây đúng nghĩa là "có kỹ năng thì đi đâu cũng sống được". 

- Công nghệ kỹ thuật năng lượng 

Hiện nay, nhu cầu sử dụng điện cả trong đời sống và hoạt động sản xuất ngày càng cao, cùng với đó xu hướng chuyển dịch từ năng lượng truyền thống sang năng lượng tái tạo ngày càng được quan tâm và phổ biến rộng rãi trên thế giới. Vì thế, đây sẽ là lợi thế về cơ hội việc làm cho sinh viên học chuyên ngành Công nghệ kỹ thuật năng lượng.

Tranh luận

Không ít phụ huynh và sinh viên đã đồng tình mạnh mẽ với quan điểm này. Theo họ, trong bối cảnh chi phí học tập ngày càng cao, cơ hội việc làm lại cạnh tranh khốc liệt, thì lựa chọn "thực dụng" như lời Trương Tuyết Phong nói là hoàn toàn đúng đắn.

Một người chia sẻ: "Con nhà nghèo không có nhiều cơ hội thử và sai. Nếu chọn ngành mơ mộng nhưng ra trường không có việc làm, chẳng những các em thiệt thòi mà cả gia đình còn thêm gánh nặng. Tôi thấy lời khuyên hướng đến các ngành kỹ thuật, y tế là hợp lý, vì học xong ra trường dễ xin việc và thu nhập ổn định".

Một số sinh viên cũng cho rằng quan điểm này giống như "kim chỉ nam" giúp họ không mơ hồ khi đứng trước lựa chọn ngành nghề. Việc đi theo hướng kỹ thuật, tham gia những lĩnh vực đang được quốc gia ưu tiên đầu tư, không chỉ mở ra cơ hội thoát nghèo mà còn giảm bớt áp lực phụ thuộc vào mối quan hệ xã hội.

Nhiều chuyên gia giáo dục khác cũng đồng quan điểm, cho rằng việc khuyên sinh viên nghèo tránh xa những ngành "xa xỉ" như nghệ thuật hay kinh doanh là điều cần thiết, bởi thực tế đã có không ít trường hợp sinh viên học xong vẫn loay hoay, hoặc phải chấp nhận làm trái ngành vì thiếu vốn và quan hệ.

Nhưng cũng có ý kiến phản đối: "Đừng giới hạn ước mơ bằng hoàn cảnh". Họ cho rằng quan điểm này mang tính rập khuôn, dễ biến sinh viên nghèo thành "nạn nhân" của hoàn cảnh, tự đóng khung mình trong những ngành nghề "an toàn" mà bỏ lỡ cơ hội tỏa sáng ở lĩnh vực khác.

Một người xuất thân trong gia đình khó khăn nhưng hiện là kiến trúc sư thành công, chia sẻ: "Nếu khi xưa tôi nghe theo lời khuyên chỉ học ngành kỹ thuật hay y tế thì có lẽ đã không sống được với đam mê kiến trúc. Khó khăn thì ai cũng có, nhưng chính tình yêu nghề mới giúp mình vượt qua".

Các ý kiến phản đối cũng nhấn mạnh rằng xã hội hiện đại cần sự đa dạng nhân lực, không chỉ giới hạn trong vài ngành "chiến lược". Một đất nước sẽ không thể phát triển toàn diện nếu con em nghèo đều dồn hết vào các lĩnh vực kỹ thuật, còn nghệ thuật, kinh doanh, truyền thông lại trở thành "sân chơi riêng" của con nhà giàu.

Bên cạnh đó, nhiều người lo ngại quan điểm "chọn ngành để thoát nghèo" sẽ khiến sinh viên cảm thấy bị áp lực, xem ngành học chỉ như công cụ kiếm tiền thay vì là nơi nuôi dưỡng đam mê và sự sáng tạo.

Rõ ràng, ý kiến của Trương Tuyết Phong đã chạm tới nỗi trăn trở của nhiều gia đình: giữa ước mơ và cơm áo gạo tiền, sinh viên nghèo nên chọn gì? Quan điểm đồng tình coi đó là "lời cảnh tỉnh thực tế", còn phía phản đối lo ngại nó sẽ giới hạn ước mơ và vô tình tạo ra khoảng cách xã hội ngày càng lớn.

Trong bối cảnh giáo dục và thị trường lao động biến động liên tục, có lẽ không có công thức chung cho tất cả. Điều quan trọng là sinh viên và gia đình cần cân nhắc giữa đam mê, năng lực và điều kiện thực tế. Lời khuyên của chuyên gia, dù gây tranh cãi, vẫn góp phần gợi mở một câu hỏi đáng suy ngẫm: chúng ta có thể vừa sống với ước mơ, vừa đảm bảo được cuộc sống hay buộc phải lựa chọn một trong hai?