Phụ huynh kể: "Con tôi quen khắp mạng xã hội nhưng ra ngoài đường không dám chào ai, thấy bạn bè, thầy cô thì quay mặt"

Sáng 26/10, tọa đàm "Những đứa trẻ lặng im" do Ed14 Plus và CG Education tổ chức đã thu hút đông đảo phụ huynh, sinh viên và các chuyên gia tâm lý tham dự. Chương trình có sự góp mặt của TS tâm lý học lâm sàng Nguyễn Thị Thu Hiền, ThS Nguyễn Đức Tiến (ĐH Bách khoa Hà Nội), TS.BS Nguyễn Trường Nam (Phó trưởng khoa Y học cổ truyền, ĐH Phenikaa) và ThS Dương Huyền - Giám đốc điều hành Ed14 Plus, Trưởng ban tổ chức.

Tại toạ đàm, một phụ huynh chia sẻ: "Gia đình tôi có một bạn sinh viên năm nhất, trên mạng rất quảng giao, có thể trò chuyện đến 2 giờ sáng trên Facebook, nhưng ra ngoài đời thì không dám nói với ai, thậm chí tránh mặt thầy cô và bạn bè. Bạn chỉ ru rú ở nhà, đắm chìm trong thế giới ảo. Gia đình rất lo lắng, không biết phải làm sao".

Theo TS Nguyễn Thị Thu Hiền, đây là trường hợp điển hình trong xã hội hiện đại. "Giao tiếp là nhu cầu cơ bản của con người. Khi trẻ tránh giao tiếp ngoài đời, cha mẹ cần tìm hiểu nguyên nhân, có thể do sợ bị phán xét, sợ ánh nhìn trực diện hay sợ nói sai", bà nói.

Nhiều trường hợp từng chịu sang chấn giao tiếp, bị chê bai, chỉ trích nên chọn rút lui để tìm cảm giác an toàn. "Sự rút lui lâu dần thành thói quen, khiến trẻ chỉ dám thể hiện bản thân thật với người xa lạ trên mạng, thay vì với người thật ngoài đời".

TS Hiền cho biết, trong não có vùng "hồi hải mã", nơi ghi nhớ trải nghiệm tiêu cực. Khi ký ức sang chấn được kích hoạt, trẻ sẽ phản ứng sợ hãi dù không có mối đe dọa thực tế. Một số em còn mắc chứng "câm chọn lọc", có thể nói ở nhà nhưng im lặng ở trường, biểu hiện của rối loạn lo âu phức tạp cần can thiệp sớm.

Từ góc nhìn giảng đường, ThS Nguyễn Đức Tiến cho rằng nhiều sinh viên hiện nay sống khép kín, phụ thuộc vào thế giới ảo. "Công nghệ có thể giúp phân tích hành vi mạng để nhận biết biến đổi tâm lý, nhưng điều quan trọng nhất vẫn là phát hiện và hỗ trợ kịp thời", ông nói.

Từ góc độ y học cổ truyền, TS-BS Nguyễn Trường Nam nhận định sức khỏe tâm thần và thể chất là hai mặt thống nhất. Căng thẳng kéo dài không chỉ ảnh hưởng thần kinh mà còn gây rối loạn tiêu hóa, mất ngủ và nhiều vấn đề cơ thể khác. Ông dẫn lời các bậc danh y xưa: "Tức giận quá hại can, vui mừng quá hại tâm, buồn lo quá hại phế, kinh sợ quá hại thận, suy nghĩ quá hại tỳ". Theo ông, tâm - thân cần được chăm sóc đồng thời, bởi khi tâm không an, thân cũng khó khoẻ.

Bức tranh sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên Việt Nam

Theo khảo sát của Đại học Johns Hopkins và Viện Xã hội học Việt Nam (2022), cứ 5 thanh thiếu niên Việt Nam thì có 1 người gặp vấn đề sức khỏe tâm thần. Rối loạn lo âu phổ biến nhất (18,4%), kế đến là trầm cảm (4,3%). Nhiều học sinh cảm thấy áp lực học tập, mất ngủ và sợ thất bại. UNICEF Việt Nam cùng năm ghi nhận 21,4% trẻ em gái và 7,9% trẻ em trai từng có ý định tự tử; 5,8% từng cố gắng tự tử.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính Việt Nam có khoảng 15 triệu người đang sống chung với rối loạn tâm thần. Trong khi đó, người Việt trung bình dành 5,2 giờ mỗi ngày trực tuyến, trong đó hơn 2 giờ cho mạng xã hội. Thời kỳ Covid-19, có tới 25% thanh thiếu niên dùng Internet hơn 8 giờ/ngày – thói quen dễ dẫn đến căng thẳng, lo âu và rối loạn giấc ngủ.

Tại tọa đàm, các chuyên gia phân tích tác động hai mặt của công nghệ. Mạng xã hội giúp kết nối và chia sẻ, nhưng đồng thời khiến trẻ dễ bị so sánh, bắt nạt online và giảm tương tác thật. Trò chơi điện tử có thể rèn phản xạ, song nếu lạm dụng sẽ kéo theo cô lập, giảm vận động và thành tích học tập. Trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ học tập cá nhân hóa, nhưng nếu thiếu giáo dục số, trẻ dễ phụ thuộc và giảm tư duy phản biện.

TS Nguyễn Thị Thu Hiền nhấn mạnh, sức khỏe tâm thần là một phổ liên tục, từ ổn định đến rối loạn nặng. Dấu hiệu cảnh báo gồm suy nghĩ tiêu cực, thay đổi cảm xúc, thu mình và giảm khả năng học tập. Bà kêu gọi phụ huynh "đừng đợi con nói, hãy học cách lắng nghe im lặng của con".

Kết thúc tọa đàm, ThS Dương Huyền - Trưởng ban tổ chức nhận định: Mỗi đứa trẻ lặng im đều đang chờ một cánh tay được đưa ra. Khi cha mẹ, thầy cô và xã hội cùng thấu hiểu, các em mới có thể tìm lại tiếng nói của mình.