Những thực phẩm là 'kẻ thù' của bệnh nhân suy thận mạn
Suy thận mạn - "kẻ thù thầm lặng" đe dọa sức khỏe hàng triệu người Việt. Làm thế nào để kiểm soát bệnh, trì hoãn lọc máu và sống khỏe mỗi ngày?
ThS.BS. Nguyễn Thị An Thuỷ - Trung tâm Thận tiết niệu và Lọc máu, Bệnh viện Bạch Mai sẽ bật mí cho chúng ta "bí quyết vàng" trong dinh dưỡng giúp bệnh nhân suy thận mạn giảm biến chứng, nâng cao chất lượng sống.
Suy thận mạn là tình trạng suy giảm chức năng thận kéo dài trên 3 tháng, không thể hồi phục hoàn toàn. Dựa vào chỉ số lọc cầu thận (GFR), bệnh lý này được chia thành 5 giai đoạn. Trong đó, giai đoạn 1 đến giai đoạn 3 được xem là chưa cần lọc máu, tức là bệnh nhân vẫn còn khả năng tự bài tiết chất thải qua nước tiểu. Ảnh minh họa: Internet
Bài viết hé lộ 6 nguyên tắc cốt lõi trong ăn uống: Từ kiểm soát đạm, muối đến tránh xa kali, phospho… Danh sách thực phẩm "vàng" nên bổ sung và nhóm cần "cấm cửa" ngay lập tức! Đừng bỏ lỡ cuộc trò chuyện chuyên sâu để bảo vệ sức khỏe thận của bạn và người thân!
Phóng viên: Trước khi đi sâu vào vấn đề dinh dưỡng, xin bác sĩ giải thích cho bạn đọc suy thận mạn là gì và tại sao cần quan tâm đặc biệt đến chế độ ăn ở nhóm bệnh nhân này?
ThS.BS. Nguyễn Thị An Thuỷ: Bệnh thận mạn tính (Chronic Kidney Disease - CKD) là tình trạng thận mất dần các chức năng, một trong những chức năng quan trọng đó là chức năng lọc máu, bài tiết chất thải và cân bằng điện giải một cách không hồi phục, kéo dài trên 3 tháng. Bệnh tiến triển qua 5 giai đoạn, từ nhẹ (giai đoạn 1-2) đến nặng (giai đoạn 3-5). Khi mức lọc cầu thận còn dưới 15 ml/ph/1.73m2 da, người bệnh sẽ phải điều trị thay thế thận suy bằng phương pháp lọc máu, lọc màng bụng hoặc ghép thận.
Nguyên nhân gây bệnh thận mạn tính phổ biến gồm tiểu đường, cao huyết áp, viêm cầu thận mạn, bệnh thận đa nang. Triệu chứng thường mờ nhạt ở giai đoạn đầu như mệt mỏi, phù chân/tay, tiểu đêm, chán ăn… nên nhiều người phát hiện bệnh khi bệnh đã ở giai đoạn muộn.
Lý do khiến chúng ta cần chú trọng dinh dưỡng cho nhóm người mắc suy thận mạn bao gồm:
- Khi chức năng thận giảm, thận sẽ không thể lọc máu để đào thải các độc tố và sản phẩm chuyển hóa của cơ thể, nước, kali, phospho… từ thức ăn, dễ gây phù, các biến chứng tim mạch, rối loạn điện giải.
- Chế độ ăn kiểm soát được các chất này sẽ giúp giảm gánh nặng cho thận, làm chậm tiến triển bệnh và kéo dài thời gian dẫn đến phải điều trị thay thế thận.
Nguyên nhân gây bệnh thận mạn tính phổ biến gồm tiểu đường, cao huyết áp, viêm cầu thận mạn, bệnh thận đa nang. Triệu chứng thường mờ nhạt ở giai đoạn đầu như mệt mỏi, phù chân/tay, tiểu đêm, chán ăn… nên nhiều người phát hiện bệnh khi bệnh đã ở giai đoạn muộn. Ảnh minh họa: Internet
Phóng viên: Thưa bác sĩ, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò thế nào với bệnh nhân suy thận mạn?
ThS.BS. Nguyễn Thị An Thuỷ: Dinh dưỡng là yếu tố then chốt giúp kiểm soát tiến triển bệnh và nâng cao chất lượng sống cho bệnh nhân. Một chế độ ăn khoa học sẽ mang lại 4 lợi ích quan trọng:
Giảm nguy cơ suy dinh dưỡng do kiêng khem quá mức.
Cân bằng rối loạn chuyển hóa, bảo tồn chức năng thận còn lại.
Làm chậm tiến triển bệnh, trì hoãn thời điểm phải lọc máu.
Cải thiện triệu chứng như buồn nôn, mệt mỏi, giúp người bệnh sống tích cực hơn.
Phóng viên: Vậy nguyên tắc dinh dưỡng cốt lõi cho nhóm bệnh nhân suy thận mạn là gì, thưa bác sĩ?
ThS.BS. Nguyễn Thị An Thuỷ: Người bệnh cần tuân thủ 6 nguyên tắc sau:
Đủ năng lượng: 35-45 kcal/kg/ngày để chống suy dinh dưỡng. Do bệnh nhân thường chán ăn, nên ưu tiên thực phẩm giàu năng lượng nhưng ít đạm như khoai lang, miến dong.
Giảm đạm: Chỉ 0.8g protein/kg/ngày, ưu tiên đạm chất lượng cao từ trứng, sữa, cá.
Hạn chế muối: Dưới 2g natri/ngày, tránh đồ hộp, thức ăn mặn để giảm phù và huyết áp cao.
Kiểm soát kali: Tránh rau xanh đậm, trái cây khô, đậu đỗ… vì thận suy không lọc được kali dư, dễ gây loạn nhịp tim.
Giảm phospho: Hạn chế thịt đỏ, lòng đỏ trứng, hạt sen khô… để phòng ngừa loãng xương.
Cân bằng nước: Tùy vào giai đoạn bệnh, mức độ phù và lượng nước tiểu, người bệnh nên uống nước hợp lý. Nhu cầu nước trung bình trong ngày đối với bệnh nhân suy thận là bằng tổng lượng nước tiểu, lượng dịch trong cơ thể mất đi (do nôn, ói, ...) và khoảng 300 - 500ml.
Việc lạm dụng đồ ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn chứa rất nhiều muối, đường, chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa; uống ít nước, ăn ít rau xanh, ăn đêm, ăn vặt nhiều, nghiện đồ uống có đường, trà sữa... buộc thận phải làm việc quá sức để lọc và đào thải, lâu dài làm tổn thương thận dẫn đến suy giảm chức năng, cuối cùng là suy thận. Ảnh minh họa: Internet
Phóng viên: Bệnh nhân nên và không nên ăn những thực phẩm nào, thưa bác sĩ?
ThS.BS. Nguyễn Thị An Thuỷ: Trong dinh dưỡng chúng ta cần chú ý nhóm nên ăn và nên tránh như sau.
Nên ăn:
Chất bột ít đạm: Khoai lang, miến dong, gạo trắng.
Đạm chất lượng cao: Trứng, sữa ít béo, cá, thịt gia cầm.
Rau quả ít kali: Bắp cải, súp lơ, táo, lê.
Cần tránh:
Thực phẩm giàu kali: Chuối, bơ, rau muống, cà chua.
Đồ ăn mặn: Dưa muối, mì ăn liền, nước mắm.
Thức ăn nhiều phospho: Nội tạng, tôm khô, sữa đặc.
Chất béo xấu: Mỡ động vật, đồ chiên rán.
Phóng viên: Cảm ơn bác sĩ về những chia sẻ hữu ích này.
Những thực phẩm hàng đầu gây suy thận
Thức ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn
Đồ ăn nhanh như: pizza, hamburger, gà rán, mì gói, xúc xích, thịt xông khói, đồ đóng hộp... đều chứa lượng muối rất cao để tăng hương vị và kéo dài thời gian bảo quản. Lượng muối dư thừa này gây tăng huyết áp, buộc thận phải làm việc quá sức để lọc và đào thải, lâu dài làm tổn thương thận.
Các món ăn nhanh cũng chứa nhiều chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa và đường tinh luyện. Tiêu thụ thường xuyên sẽ bị béo phì, kháng insulin dẫn đến bệnh đái tháo đường type 2 - hai "thủ phạm" hàng đầu gây suy thận.
Đồ uống có đường và trà sữa
Nước ngọt, trà sữa, cà phê pha sẵn, nước ép trái cây đóng hộp... là những loại đồ uống được giới trẻ cực kỳ yêu thích nhưng chúng chứa lượng đường rất cao. Khi cơ thể phải xử lý lượng đường lớn, quá trình chuyển hóa này tạo ra các sản phẩm phụ gây áp lực lên thận.
Hơn nữa, việc lạm dụng đồ uống có đường thay vì nước lọc dẫn đến tình trạng thiếu nước, khiến thận phải làm việc vất vả hơn, tăng nguy cơ sỏi thận và giảm chức năng thận.
Ăn nhiều thịt
Người trẻ có xu hướng thích ăn thịt (đặc biệt là thịt đỏ) hơn rau củ. Lượng protein động vật quá lớn tạo ra nhiều sản phẩm chuyển hóa cần thận lọc bỏ gây áp lực lên cơ quan này, đặc biệt nếu chức năng thận đã suy yếu.
Rượu bia và các chất kích thích
Việc làm dụng rượu bia và các chất có cồn trong một bộ phận giới trẻ gây mất nước, tăng huyết áp và gây tổn thương trực tiếp đến chức năng của thận do gan và thận phải làm việc cật lực để đào thải độc tố ra khỏi cơ thể.
Đồ ăn vặt không lành mạnh
Thói quen ăn vặt, ăn vặt vào ban đêm thường xuyên với các thực phẩm giàu năng lượng, chất béo, đường như: Đồ ngọt, bánh kẹo, gà rán, khoai tây chiên, nem chua rán, bánh rán, nước ngọt, bim bim... gây rối loạn chuyển hóa, tăng nguy cơ béo phì, đái tháo đường, từ đó ảnh hưởng đến thận.