Câu đố: Chim gì KHÔN nhất? Biết sự thật hẳn là sốc lắm đấy!
Loài chim này có thể nhận diện và giữ mối hận thù trong suốt 17 năm sau khi bạn làm chúng tức giận.
Khi nhắc đến loài vật thông minh, người ta thường nghĩ ngay đến cá heo, khỉ, hay chó – những loài nổi tiếng với khả năng học hỏi và phản ứng nhanh nhạy. Nhưng trong thế giới loài chim, bạn có biết đâu là “trí tuệ đỉnh cao” thật sự?
Không phải vẹt biết nói hay đại bàng dũng mãnh, loài chim thông minh nhất hành tinh lại đến từ một họ hoàn toàn khác – và câu trả lời có thể khiến bạn “tròn mắt” ngạc nhiên. Bởi vì không chỉ biết dùng công cụ, giải đố, thậm chí ghi nhớ mặt người, loài chim này còn có những biểu hiện... chẳng kém gì một đứa trẻ 7 tuổi!
Vậy đó là loài chim nào? Và vì sao các nhà khoa học lại phải “ngả mũ” trước khả năng tư duy của chúng?
Loài chim được các nhà khoa học đánh giá thông minh nhất thế giới chính là quạ, đặc biệt là quạ New Caledonia (New Caledonian crow).
Vì sao quạ lại được xem là một trong những loài chim thông minh nhất?
Chúng biết sử dụng và chế tạo công cụ: Quạ New Caledonia có khả năng tự chế tạo công cụ từ lá cây, cành cây và thậm chí bẻ uốn thành hình móc câu để lấy thức ăn – một kỹ năng từng được xem là chỉ có ở loài người và vài loài linh trưởng.
Giải quyết vấn đề logic: Trong các thí nghiệm, quạ có thể giải bài toán như: thả đá vào bình nước để làm mồi nổi lên (giống thí nghiệm "bình nước của Aesop"), hoặc chọn đúng chuỗi hành động cần thiết để đạt mục tiêu – giống như tư duy theo từng bước.
Nhận biết khuôn mặt con người và ghi nhớ lâu dài: Quạ có khả năng phân biệt khuôn mặt từng người cụ thể, ghi nhớ ai từng đe dọa hay giúp đỡ mình – và có thể truyền “thông tin nhận dạng kẻ thù” này cho đồng loại!
Hiểu khái niệm về “người khác đang quan sát”: Chúng biết giấu thức ăn ở nơi kín đáo nếu thấy có “người khác” đang nhìn – cho thấy khả năng “đọc tâm lý” sơ khai.
Một trong những nghiên cứu nổi bật nhất về loại quạ đến từ nhóm của Giáo sư Alex Taylor (Đại học Auckland, New Zealand). Ông và cộng sự đã thực hiện hàng loạt thí nghiệm với quạ New Caledonia – loài chim sinh sống chủ yếu trên đảo New Caledonia, phía đông Australia. Trong các thí nghiệm, quạ không chỉ biết sử dụng công cụ, mà còn có thể chế tạo công cụ mới từ nhiều mảnh ghép khác nhau – điều mà ngay cả trẻ em dưới 5 tuổi cũng khó thực hiện.
Nghiên cứu đăng trên tạp chí Science (2014) cho thấy quạ có thể giải bài toán gồm 8 bước liên tiếp để đạt được mục tiêu lấy thức ăn – một khả năng đòi hỏi trí nhớ làm việc, khả năng lập kế hoạch và linh hoạt điều chỉnh hành vi.
Chưa hết, một nghiên cứu khác đăng trên Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS, 2020) do nhà thần kinh học Nico D. U. Bugnyar dẫn đầu, đã phát hiện quạ có ý thức về cái tôi (self-awareness) và khả năng ra quyết định dựa trên “thông tin không chắc chắn” – điều trước đây chỉ thấy ở người và vài loài linh trưởng như tinh tinh, khỉ mũ.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Cambridge còn so sánh khả năng giải quyết vấn đề của quạ với trẻ em 5–7 tuổi, và kết luận rằng trong một số bài kiểm tra tư duy logic, quạ thậm chí thể hiện tốt hơn cả con người nhỏ tuổi. Ví dụ, quạ biết bỏ qua công cụ "dễ thấy" nhưng vô dụng để chọn công cụ "khó lấy" nhưng hữu ích hơn – cho thấy chúng không hành động theo bản năng mà biết cân nhắc lựa chọn.
Đặc biệt, quạ có thể nhận diện và giữ mối hận thù trong suốt 17 năm sau khi bạn làm chúng tức giận.
Giáo sư John Marzluff và nhóm nghiên cứu tại Đại học Washington đã tiến hành một thí nghiệm cực kỳ thú vị từ năm 2006: Các nhà khoa học đeo mặt nạ cao su hình mặt người khi “bắt giữ” quạ trong khuôn viên trường. Những con quạ này sau đó được thả ra.
Kết quả: Các con quạ không chỉ nhớ mặt nạ đó, mà còn kêu gọi đồng loại cùng tấn công người đeo mặt nạ – dù nhiều năm sau đó chưa từng gặp lại. Sự “thù dai” này truyền từ đời cha mẹ sang đời con, vì những con quạ con chưa từng chứng kiến sự việc, nhưng vẫn học theo và tấn công người đeo mặt nạ thông qua hành vi quan sát.
Trong một bài phỏng vấn năm 2023, Giáo sư Marzluff xác nhận: “Sau hơn 17 năm, chúng tôi quay lại khu vực cũ với chiếc mặt nạ ban đầu và… lũ quạ vẫn nhớ. Chúng la hét, sà xuống đầu chúng tôi. Quạ không quên".
Trong khi nhiều người vẫn xem quạ là loài “đen đủi” hay “gở miệng”, khoa học hiện đại đang dần đưa loài chim này lên vị trí xứng đáng: Biểu tượng của trí tuệ tự nhiên trong thế giới động vật. Và có lẽ, sau khi biết được điều này, bạn sẽ không còn nhìn quạ với ánh mắt e dè nữa mà là một chút nể phục, thậm chí là tò mò: Rốt cuộc trong đầu con chim đen đúa kia đang tính toán điều gì?