Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam 'lạm dụng vị trí độc quyền' SGK thế nào?

"Trăm dâu" đổ đầu sách

Theo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý Nhà nước về giáo dục đào tạo mà Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa công bố, Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB) là đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT, đây cũng là đơn vị duy nhất được tổ chức biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in và phát hành. Song việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa (SGK) theo phương thức chào hàng cạnh tranh lại có sai phạm.

Cụ thể, TTCP cho rằng, việc xác định nhu cầu sản xuất của NXB không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in), làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Từ trước ngày 22/8/2017, NXB chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in SGK, cung cấp vật tư, giấy in... để áp dụng thống nhất trong doanh nghiệp bảo đảm mục tiêu công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Luật Đấu thầu.

Từ trước năm 2014 và trong giai đoạn từ 2014 - 2019, NXB chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in, chỉ có 2 đến 3 đơn vị được NXB lựa chọn cung cấp giấy in SGK trong một năm, lặp đi lặp lại trong nhiều năm. Trong giai đoạn 2014-2019, Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83,1% số lượng giấy của NXB (tương ứng hơn 1.890 tỷ đồng).

Cơ quan thanh tra tiến hành kiểm tra xác suất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng cho NXB cho thấy, giá giấy in công ty bán cho NXB cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty nhập khẩu trực tiếp (số tiền chênh lệch khoảng 210 tỷ đồng).

Những nội dung nêu trên cho thấy việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXB có nhiều điểm “bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế”.

Bên cạnh đó, TTCP còn phát hiện, NXB bán 3 loại giấy in có mức thuế suất thuế GTGT đầu vào là 5% cho các nhà thầu trúng thầu in SGK. Tuy nhiên, khi xây dựng giá trần của gói thầu in, NXB tính chung vào với mức thuế của dịch vụ in SGK có thuế suất thuế GTGT là 10%, làm giá trần gói thầu tăng thêm 5% thuế GTGT của 3 loại giấy dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền hơn 14,8 tỷ đồng.

Theo cơ quan thanh tra, số tiền lãi vay đưa vào giá trần của các gói thầu in sách cũng được NXB tính thuế GTGT đối với chi phí lãi vay là chưa phù hợp quy định, làm giá trần các gói thầu tăng, dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền 325,2 triệu đồng.

Đáng chú ý, kết luận thanh tra cũng chỉ rõ, trước năm 2014 và từ năm 2014 đến nay, NXB chưa thực hiện xây dựng tiêu chí cụ thể để phân bổ cho từng mảng hoạt động mà chỉ lựa chọn và thực hiện tiêu thức phân bổ các chi phí chung vào giá thành SGK dựa trên tiêu thức tỷ lệ doanh thu; phân bổ chi phí chung không đúng tỷ lệ doanh thu của SGK trên tổng doanh thu, làm tăng chi phí chung được phân bổ cho SGK cao hơn so với số liệu thực tế số tiền gần 70 tỷ đồng, dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền gần 70 tỷ đồng.

TTCP kết luận, giai đoạn 2014-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in SGK, hạch toán của NXB có sai sót. Phần sai sót này cũng dẫn đến gia đình học sinh (là khách hàng) phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký giá từ năm 2011 (được ấn định trên bìa SGK) cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền hơn 85 tỷ đồng.

Theo đó, TTCP cũng kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chuyển thông tin sang Bộ Công an nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Công ty TNHH MTV Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam do có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch.

   Yêu cầu nộp lại toàn bộ tiền chênh lệch giá sách giáo khoa

Kết luận thanh tra cũng cho thấy, phụ huynh học sinh phải mua sách giáo khoa với giá cao trong khi việc phát hành sách qua nhiều bước trung gian. TTCP cho rằng, tỉ lệ chiết khấu của sách giáo khoa là 25% là cao, chưa hợp lý so với một số mặt hàng độc quyền, thiết yếu khác.

Cụ thể, bốn Công ty CP Sách và thiết bị giáo dục (miền Bắc, Trung, Nam, Cửu Long) là đại lý cấp 1 của nhà xuất bản được hưởng chiết khấu 5%; các công ty sách và thiết bị trường học địa phương trong khu vực là đại lý cấp 2, được hưởng chiết khấu từ 7-8%; các đại lý, cửa hàng sách, các trường học là đại lý cấp 3, được hưởng chiết khấu từ 12-13%.

Cùng với đó, TTCP cho rằng, NXB giao in gia công cho các nhà in là công ty con của NXB chưa tiết kiệm được chi phí in, dẫn đến tăng chi phí sản xuất SGK; định mức công in của NXB còn quy định đơn giá công in đối với một số nội dung công việc không hợp lý. Mặt khác, NXB cũng chưa bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, tiết kiệm chi phí, giảm giá thành SGK. Đơn vị này còn sử dụng giấy in định lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 8694:2011.

Đáng lưu ý, NXB chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhưng đã thực hiện tăng giá sách giáo khoa 16,9% từ năm học 2019-2020.

Theo kiến nghị của TTCP, Công ty TNHH MTV Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam phải nộp ngân sách nhà nước toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua SGK cao hơn giá SGK mà NXB phải đăng ký đúng giá từ năm 2011 đến nay.