Chuyên cơ từng chở Bác Hồ "gây sốt" giữa Hà Nội: Từ chỉ thị tối mật tới hành trình hồi sinh "kho báu"

Chỉ thị tối mật

Tháng 8 năm 1960, Đại tá Nguyễn Khắc Nhâm – khi đó là một trong những phi công trẻ của Không quân Nhân dân Việt Nam – nhận chỉ thị tối mật: "đưa Bác Hồ sang Quế Lâm, Trung Quốc bằng chuyên cơ IL-14 số hiệu VN-C482".

Chiếc máy bay cất cánh từ sân bay Gia Lâm vào lúc trời còn tờ mờ sáng, vượt qua cửa khẩu Lạng Sơn và điểm dừng Nam Ninh (Trung Quốc). Tuy nhiên, không giống như các chuyến bay thông thường phải quá cảnh để kiểm tra, chuyến chuyên cơ chở Chủ tịch Hồ Chí Minh được phép bay thẳng tới sân bay Quế Lâm – một sự ưu tiên đặc biệt.

Báo Giáo dục Việt Nam dẫn lời Đại tá Nhâm cho biết, điều kiện thời tiết tại Quế Lâm khi đó rất xấu, sương mù dày đặc. Sân bay nằm giữa một vùng địa hình đá vôi, rộng khoảng 50.000m², với thảm cỏ phủ kín. Trong lúc máy bay chuẩn bị hạ cánh, Bác Hồ có đề nghị tổ lái cho bay thêm một vòng để ngắm cảnh, nhưng tổ bay buộc phải cáo lỗi vì thời tiết không cho phép kéo dài hành trình.

Đây là lần duy nhất Bác Hồ được phi công Việt Nam điều khiển chuyên cơ IL-14 VN-C482 đưa đi công tác. Ở một chuyến đi sau đó tới Liễu Châu, Người vẫn sử dụng cùng loại máy bay này, nhưng tổ lái khi đó là người Liên Xô.

Suốt sự nghiệp quân ngũ, Đại tá Nguyễn Khắc Nhâm gắn bó với chuyên cơ IL-14 VN-C482, từng chở nhiều lãnh đạo cấp cao như Trường Chinh, Lê Thanh Nghị, Võ Nguyên Giáp... nhưng chuyến bay đưa Bác Hồ sang Quế Lâm vẫn luôn là ký ức đặc biệt nhất trong cuộc đời ông.

"Phòng làm việc" trên cao

Chiếc IL-14 nói trên là máy bay do Liên Xô tặng cho Việt Nam năm 1958. Máy sử dụng động cơ piston cánh quạt, buồng lái hở, vận tốc trung bình khoảng 430km/h, trần bay 7.000m và trọng tải cất cánh tối đa 18 tấn. Đặc biệt, toàn bộ hệ thống điều khiển hoàn toàn bằng cơ năng, không có trợ lực điện tử, khiến việc điều khiển đòi hỏi kỹ năng và sức lực rất cao từ phi công.

Đây không chỉ là một phương tiện vận chuyển thông thường, mà là món quà ngoại giao đặc biệt, dành riêng để phục vụ Chủ tịch Hồ Chí Minh và các lãnh đạo cấp cao trong những chuyến công tác.

Trong bài viết năm 2011, báo Tuổi Trẻ dẫn thông tin từ ông Phùng Đức Ứng – nguyên là thợ máy mặt đất, người nhiều năm công tác trực tiếp trên chiếc chuyên cơ này mô tả lại rằng, bên trong khoang IL-14, ngay sau hàng ghế dành cho đoàn công tác là một phòng riêng của Bác Hồ.

Không gian nhỏ gọn nhưng ấm cúng, với giường mây kê ngăn nắp, bàn làm việc đặt cạnh cửa sổ, ghế dựa bên cạnh và tấm rèm màu huyết dụ tạo cảm giác yên tĩnh. Mọi vật dụng đều giản dị, không cầu kỳ, toát lên phong cách mộc mạc, gần gũi – nét đặc trưng gắn liền với hình ảnh của Người.

Ngay cả khi đang ở độ cao hàng nghìn mét, căn phòng ấy vẫn là nơi để Bác nghỉ ngơi và làm việc – một không gian yên tĩnh, giản dị nhưng đậm chất riêng. Phía sau là khu vực dành cho tiếp viên và buồng lái, nơi tổ bay vận hành nhịp nhàng trong mỗi chuyến công tác.

Hồi sinh "nhân chứng lịch sử"

Khi nhiệm vụ chuyên cơ kết thúc, IL-14 rời bầu trời và nằm lặng tại sân bay Gia Lâm. Thời gian và thời tiết khiến vỏ nhôm bạc màu, nội thất xuống cấp, nhiều bộ phận hỏng hóc. Chiếc máy bay từng là niềm tự hào giờ trở thành một "kho báu ngủ quên", cần bàn tay phục hồi để trả lại diện mạo xưa.

Năm 2001, IL-14 được phục chế lần đầu tại Trung đoàn 918, nhưng điều kiện kinh phí hạn chế khiến nhiều chi tiết chỉ được làm mới tạm thời. Phải đến năm 2010, nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước, chiếc máy bay mới trải qua một cuộc "đại phẫu" thực sự.

Hơn 30 con người của Phòng nghiên cứu máy bay động cơ, Viện Kỹ thuật Quân sự – Quân chủng Phòng không - Không quân đã miệt mài suốt năm tháng với nhiệm vụ đưa "nhân chứng" này trở về nguyên trạng.

Họ bắt đầu bằng việc tìm kiếm tài liệu kỹ thuật, rồi lục lại ký ức của những người từng phục vụ trên máy bay.

Từng hạng mục phục chế được lên phương án cẩn trọng. Vỏ máy bay được thay mới bằng loại nhôm đặc biệt đặt từ nước ngoài, vừa bền vừa đúng kích thước. Sàn hỏng nặng, không thể thay bằng sắt thép vì quá nặng, nhóm phục chế chọn gỗ công nghiệp và composite, gia công tại xưởng rồi đưa đến bảo tàng để lắp khớp chính xác từng góc cong, góc nhọn.

Những bộ phận hạ cánh như càng, lốp, tang trống – vốn đã hư hại hoàn toàn – phải chế tạo lại, gia cố chắc chắn để IL-14 có thể đứng vững giữa khuôn viên trưng bày.

Dựa trên tài liệu và lời nhân chứng, khoang hành khách được tái hiện với hai hàng ghế gọn gàng, nối tiếp là căn phòng riêng của Bác.

Trong ánh sáng vàng dịu, giường mây và rèm huyết dụ đem lại cảm giác ấm áp, gần gũi; tiếp đó là buồng tiếp viên và buồng lái được phục chế nguyên trạng như khi máy bay còn hoạt động. Bước vào bên trong, người ta có thể dễ dàng tưởng tượng khoảnh khắc tiếng động cơ vang lên, và chuyến bay lại bắt đầu.

Khoảnh khắc lịch sử giữa lòng Hà Nội

Sau khi phục chế, IL-14 được trưng bày tại Bảo tàng Hàng không, rồi chuyển về Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam. Trong một số lần vận chuyển, "chú chim sắt" khổng lồ này đã băng qua cầu Vĩnh Tuy và phố Nguyễn Sơn, thu hút đông đảo người dân đứng xem, chụp ảnh.

Theo báo VietnamNet, có lần sự cố ở càng hạ cánh khiến máy bay phải dừng lại giữa đường, trở thành khoảnh khắc hiếm hoi lịch sử hiện diện ngay giữa phố phường Hà Nội.

Không chỉ gây ấn tượng mạnh với người dân trong nước, câu chuyện về chuyên cơ IL-14 còn được một số tờ báo quốc tế nhắc tới, như một dấu chấm đặc biệt trong trang sử về Bác Hồ và những chuyến công du.

Và rồi, đêm 14/8, phố Nguyễn Sơn lại sáng rực ánh đèn. Giữa dòng phương tiện thưa thớt, chiếc IL-14 từng chở Bác Hồ chậm rãi di chuyển, theo sau là hàng trăm người dân Hà Nội thức đêm "hộ tống" chuyến đi.

Quãng đường gần 7km được đảm bảo an toàn tuyệt đối nhờ sự phối hợp nhịp nhàng của công an, cảnh sát giao thông, xe dẫn đường và đội ngũ công nhân vận tải. Dọc hai bên đường, từng ánh mắt, nụ cười, tiếng trò chuyện rộn ràng như gửi gắm sự trân trọng dành cho nhân chứng đặc biệt này.

Đúng 1 giờ sáng 15/8, "con chim sắt" khổng lồ lặng lẽ an vị tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia, khép lại một chuyến đi đáng nhớ, sẵn sàng cho sứ mệnh mới: Nối quá khứ với hiện tại, và đưa câu chuyện lịch sử tiếp tục bay xa.