Tục ăn trứng vào Thanh minh của xứ tỷ dân: Cầu phúc đón may, xua điềm dữ hút sự lành

Thanh minh không chỉ là một trong hai mươi tư tiết khí, đánh dấu thời điểm quan trọng để gieo trồng mùa xuân, mà còn là dịp để con người tưởng nhớ tổ tiên, quét dọn mộ phần và bày tỏ lòng thành kính. Khi đất trời trở nên thanh tịnh, vạn vật đâm chồi nảy lộc, Thanh minh mang trong mình hai sắc thái đối lập: Nỗi buồn man mác của "người nhớ tiền nhân" và niềm vui tươi khi "bước chân ngắm hoa đón gió xuân". Trong sự giao hòa giữa thiên nhiên và nhân tình ấy, văn hóa ẩm thực trở thành sợi dây kết nối, gửi gắm những ước nguyện sâu thẳm về cuộc sống an lành, thịnh vượng.

Câu tục ngữ "Thanh minh 5 món không ăn, phúc khí chẳng vào cửa nhà" như một lời nhắc nhở đầy ý nghĩa. Qua những món ăn đặc trưng, người ta không chỉ thể hiện lòng tri ân với tổ tiên mà còn gửi gắm hy vọng về sức khỏe, mùa màng bội thu và sự che chở cho gia đình. Vậy, năm món ăn không thể thiếu trong ngày Thanh minh ở xứ tỷ dân là gì? 

1. Bánh thanh đoàn: Hương vị mùa xuân, nỗi nhớ quê nhà

Bánh thanh đoàn từ lâu đã trở thành biểu tượng ẩm thực không thể thiếu trong ngày Thanh minh của Trung Quốc, đặc biệt ở vùng Giang Nam. Được làm từ bột nếp trộn với nước ép của ngải cứu hoặc cỏ tai chuột (rau khúc), vỏ bánh mang màu xanh biếc như ngọc bích, bên trong là nhân đậu đỏ, mè đen hoặc sự kết hợp độc đáo giữa trứng muối và thịt. 

Khi hấp chín, bánh ánh lên vẻ óng ả, cắn một miếng là cảm nhận ngay vị mềm dẻo hòa quyện cùng hương thơm thanh mát. Người xưa tin rằng ngải cứu có khả năng xua tan giá lạnh, trừ tà khí, bảo vệ sức khỏe. Màu xanh của bánh còn tượng trưng cho sự sống mãnh liệt, đất trời hồi sinh. Ngày nay, bánh thanh đoàn không chỉ là vật phẩm dâng cúng tổ tiên mà còn trở thành món ăn mùa xuân được yêu thích khắp nơi, gợi lên nỗi nhớ quê trong lòng những người xa xứ.

2. Bánh bột chiên xoắn: Giòn rụm vàng ruộm, lưu giữ hương vị thời gian

Ở miền Bắc Trung Quốc, người ta thường nói vui rằng: "Thanh minh không ăn bánh tản tử, gầy trơ cả xương!". Tản tử, còn được gọi là thực sán, niệm cụ, hàn cụ, ma vật tử, bột chiên xoắn là một loại thực phẩm chiên giòn, thơm ngon và tinh tế. Vào thời Xuân Thu Chiến Quốc, trong tết Hàn thực, khi cấm lửa, người ta ăn "hàn cụ", chính là tản tử.

Tản tử ở miền Bắc Trung Quốc chủ yếu được làm từ bột mì, trong khi ở miền Nam, nguyên liệu chính thường là bột gạo. Loại bánh này có màu vàng óng, được xếp thành từng lớp đẹp mắt. Khi ăn khô, nó giòn rụm, thơm ngon, nhưng nếu nhúng vào sữa hoặc sữa đậu nành thì sẽ tan ngay trong miệng.

Với màu vàng óng ánh và vị giòn tan trong miệng, bánh bột chiên xoắn không chỉ là cách tưởng nhớ sự cần kiệm của tổ tiên mà còn mang ý nghĩa cầu chúc gia đình sung túc, tài lộc dồi dào như những sợi bánh đan xen bất tận.

3. Cơm cải: Vị đắng hóa ngọt, khỏe mạnh bình an

Tại Phúc Kiến và Chiết Giang, người dân tin rằng: "Thanh minh ăn cơm cải, cả năm chẳng lo ghẻ lở". Cải non mùa Thanh minh mang vị đắng nhẹ đặc trưng, được xào cùng gạo nếp và thịt muối, tạo nên món ăn vừa thanh nhiệt vừa bổ dưỡng. Hương vị "đắng trước ngọt sau" của cơm cải như một triết lý sống: Vượt qua khó khăn để tận hưởng hạnh phúc. Ở vùng Mân Nam, người ta còn cho thêm rượu đỏ để tạo màu sắc tươi vui, biến món cơm dân dã thành biểu tượng của sự xua bệnh, đón lành.

4. Bánh Tử Thôi: Tình cảm gửi trong bột mì, truyền thống nối đời

Ở Sơn Tây và Thiểm Tây, bánh Tử Thôi là món ăn đặc biệt để tưởng nhớ vị trung thần Giới Tử Thôi – người đã hy sinh vì vua. Bánh được nặn thành hình chim én, rắn, thỏ hoặc khóa – biểu tượng của lòng trung hiếu, sau đó hấp chín và trang trí bằng màu sắc bắt mắt. Không chỉ là vật phẩm cúng lễ, bánh Tử Thôi còn là món đồ chơi yêu thích của trẻ nhỏ. Qua từng nét nặn, từng màu sắc, bánh mang trong mình giá trị văn hóa "trung hiếu truyền nhà", đồng thời lưu giữ nghệ thuật làm bánh truyền thống qua bao thế hệ.

5. Trứng Thanh minh: Xua tan vận rủi, đón chào khởi sinh

Ăn trứng luộc trong ngày Thanh minh là phong tục phổ biến khắp nơi, từ đồng bằng sông Hồng đến vùng đất phương Nam. Những quả trứng được nhuộm đỏ bằng rễ cây huyết dụ hoặc tô vẽ hoa văn rực rỡ, trẻ nhỏ thường cầm trứng gõ nhẹ lên khung cửa – gọi là "đập trứng" – để xua đi điều không may.

Dân gian còn truyền tai nhau rằng: "Thanh minh ăn một quả trứng, sức mạnh tăng thêm vạn phần". Hình tròn đầy đặn của quả trứng tượng trưng cho sự sống và viên mãn, việc ăn trứng không chỉ là nghi thức dâng cúng tổ tiên mà còn gửi gắm mong ước về một gia đình đông đúc, thịnh vượng.

Tại sao Tết Thanh minh lại ăn trứng gà?

Lễ Thanh minh từ lâu đã gắn bó sâu sắc với đời sống văn hóa và tinh thần của người dân nhiều nước Á Đông, trong đó có Trung Quốc. Một trong những phong tục độc đáo trong dịp này là ăn trứng gà. Vậy tại sao vào ngày Thanh minh, người ta lại chọn trứng gà làm món ăn truyền thống? Hãy cùng khám phá nguồn gốc, ý nghĩa và những nét đẹp của phong tục này qua bài viết dưới đây.

Theo quan niệm dân gian, ăn một quả trứng gà vào ngày Thanh minh sẽ giúp cơ thể khỏe mạnh, tràn đầy sức sống suốt cả năm. Phong tục này không chỉ đơn thuần là một thói quen ẩm thực mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần ngược dòng lịch sử về thời kỳ tiền Tần ở Trung Quốc, nơi phong tục cấm lửa (hàn thực) từng rất phổ biến. Trong những ngày cấm lửa kéo dài, người dân không thể nấu nướng bằng lửa, và trứng gà luộc chín trở thành nguồn thực phẩm dự trữ lý tưởng. Trứng luộc dễ bảo quản, giàu dinh dưỡng và tiện lợi, giúp họ vượt qua khoảng thời gian khó khăn này. Dần dần, thói quen ăn trứng trong những ngày cấm lửa đã lan tỏa và gắn liền với lễ Thanh minh, trở thành một nét văn hóa đặc trưng.

Không chỉ dừng lại ở ý nghĩa thực tiễn, phong tục ăn trứng gà còn bắt nguồn từ một lễ hội cổ xưa hơn – lễ Thượng Tỵ. Đây là dịp người dân cầu mong hôn nhân, con cái và sự thịnh vượng. Trong lễ này, họ luộc các loại trứng như trứng gà, trứng vịt, trứng chim, sau đó nhuộm màu sặc sỡ, gọi là "trứng ngũ sắc". Những quả trứng này được mang ra bờ sông, thả xuống dòng nước để trôi đi. Người đứng ở hạ lưu sẽ vớt lên, bóc vỏ và ăn, tin rằng điều này sẽ mang lại may mắn, đặc biệt là khả năng sinh sản. Qua thời gian, phong tục ấy biến đổi, nhưng ý nghĩa về sự viên mãn, tròn đầy vẫn được giữ lại trong việc ăn trứng gà vào ngày Thanh minh.

Trong văn hóa Á Đông, đặc biệt là Trung Quốc và Việt Nam, trứng gà từ lâu đã được xem là biểu tượng của sự sống và khả năng sinh sản. Theo truyền thuyết cổ xưa, thần thoại về Bàn Cổ khai thiên lập địa kể rằng vũ trụ ban đầu hỗn độn như một quả trứng gà, và Bàn Cổ sinh ra từ đó, phá vỡ vỏ trứng để tạo nên trời đất. Trong "Sử Ký" của Tư Mã Thiên, tổ tiên của nhà Thương là Khế được sinh ra khi mẹ là Giản Địch nuốt quả trứng của chim Huyền Điểu. Tương tự, tổ tiên nhà Tần cũng được ghi nhận là sinh ra từ việc nuốt trứng chim. Những câu chuyện này nhấn mạnh vai trò của trứng như một nguồn gốc của sự sống, một hình ảnh thiêng liêng trong tâm thức dân gian.

Đến ngày Thanh minh, trứng gà không chỉ đơn thuần là thức ăn mà còn mang ý nghĩa biểu tượng cho sự tái sinh và hy vọng. Đây là dịp để con người tưởng nhớ tổ tiên, đồng thời gửi gắm mong muốn về một cuộc sống sung túc, con cháu phát triển thịnh vượng. Việc ăn trứng trong ngày này như một lời cầu chúc cho sức khỏe, sự trọn vẹn và những điều tốt đẹp sẽ đến trong suốt năm.

Phong tục "đụng trứng" và "đập trứng"

Ở một số vùng nông thôn Trung Quốc, trẻ em thường tham gia trò chơi "đụng trứng" trong ngày Thanh minh. Những quả trứng luộc được chuẩn bị kỹ càng, đôi khi còn được trang trí bắt mắt. Các em nhỏ sẽ cầm trứng của mình và lần lượt va chạm với trứng của bạn bè. Quả trứng nào bền nhất, không bị vỡ, sẽ được coi là "chiến thắng". Trò chơi này không chỉ mang lại niềm vui mà còn ẩn chứa ý nghĩa về sức mạnh và sự kiên cường. Người ta tin rằng đứa trẻ sở hữu quả trứng cứng cáp nhất sẽ có một năm khỏe mạnh, cao lớn và gặp nhiều may mắn.

Ngoài ra, trong nghi thức tảo mộ, một số nơi có phong tục đập trứng luộc lên bia mộ rồi bỏ vỏ lại trên mộ. Hành động này tượng trưng cho sự "lột vỏ", thoát khỏi cái cũ để đón nhận sự đổi mới, đồng thời cầu mong con cháu "vượt vỏ" mà vươn lên, đạt được thành tựu trong cuộc sống. Đây là một nét đẹp vừa mộc mạc vừa giàu ý nghĩa, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên và niềm tin vào tương lai.

Thanh minh rơi vào thời điểm vạn vật sinh sôi nảy nở. Trứng gà, với hình dáng tròn trịa và khả năng "ấp nở sự sống", trở thành biểu tượng hoàn hảo cho sự khởi đầu mới. Hơn nữa, từ góc độ dinh dưỡng, trứng chứa gần như đầy đủ các chất cần thiết cho cơ thể như protein, vitamin và khoáng chất. Trong tiết trời xuân ấm áp, khi mọi người rủ nhau đi tảo mộ hay đi chơi xuân), trứng luộc là món ăn tiện lợi, dễ mang theo và phù hợp với mọi lứa tuổi. Chính sự kết hợp giữa ý nghĩa văn hóa và giá trị thực tiễn đã khiến trứng gà trở thành món ăn không thể thiếu trong ngày lễ này.

Trong ngày Thanh minh, trứng gà không chỉ để ăn mà còn được biến tấu thành các hình thức thú vị khác. Có hai loại trứng phổ biến: "Trứng vẽ" và "trứng khắc". Trứng vẽ được tô điểm bằng những màu sắc rực rỡ như đỏ, vàng, xanh, vừa để ăn vừa để làm đẹp. Trong khi đó, trứng khắc là những quả trứng được chạm trổ tinh xảo, chủ yếu dùng để trưng bày hoặc làm vật chơi cho trẻ em. Những quả trứng này thể hiện sự khéo léo và sáng tạo của con người, góp phần làm phong phú thêm nét văn hóa ngày lễ.

Phong tục ăn trứng gà vào ngày Thanh minh không chỉ là một tập quán ẩm thực mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa, tâm linh sâu sắc. Từ nguồn gốc thực tiễn trong những ngày cấm lửa, qua ý nghĩa biểu tượng về sự sống và sự viên mãn, đến các trò chơi dân gian vui nhộn, trứng gà đã trở thành một phần không thể tách rời của lễ Thanh minh.