Tái sử dụng khẩu trang bằng cách hấp lò vi sóng trong mùa dịch Covid-19: Chuyên gia sẽ giải đáp rõ có an toàn hay không!

Theo BS Trần Văn Phúc (Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn), khi đối phó với dịch bệnh truyền nhiễm, bất cứ chiến lược nào cũng phải dựa trên những công cụ hiện có ở tại thời điểm dịch xảy ra. Dịch Covid-19 đang diễn biến hết sức phức tạp ở 197 quốc gia và vùng lãnh thổ, hầu hết trong số đó đang ở điểm xuất phát, trong khi chúng ta chưa có vắc-xin và thuốc kháng virus đặc hiệu.

Chiến lược phòng chống dịch Covid-19 bất cứ ai cũng cần nắm rõ

Bởi vậy, chiến lược đặt ra cho mỗi cá nhân để phòng nhiễm SARS-CoV-2 là rất quan trọng, với 3 nguyên tắc mỗi cá nhân cần phải tuân thủ; gồm:

1. GIỮ KHOẢNG CÁCH AN TOÀN XÃ HỘI: Khoảng cách an toàn tối thiểu là 2m với người bên cạnh. Từ bỏ thói quen bắt tay, thói quen ôm hôn khi gặp mặt. Hạn chế tối đa giao tiếp xã hội, nghĩa là không tụ tập đông người, không đến những nơi công cộng, không đi tàu xe, không đến bệnh viện nếu đó không phải là những tình huống bắt buộc.

2. THIẾT LẬP RÀO CẢN VẬT LÍ: Đeo khẩu trang đúng cách và thực hành rửa tay bằng xà phòng thông thường hoặc dung dịch sát khuẩn là cực kì quan trọng để phòng nhiễm SARS-CoV-2.

3. KHÔNG TIẾP XÚC VỚI TÁC NHÂN CÓ NGUY CƠ GÂY BỆNH: Cụ thể, không tiếp xúc với người bệnh đã xác định, người nghi ngờ lây nhiễm, người có nguy cơ lây nhiễm; nếu bắt buộc phải tiếp xúc thì phải sử dụng các biện pháp phòng vệ như đeo khẩu trang phòng độc hoặc khẩu trang y tế, mặc quần áo bảo hộ.

Trong đó, đeo khẩu trang là tuyến phòng thủ cuối cùng để bảo vệ đường hô hấp. Chuyên gia nhận định, khẩu trang phòng độc N95 và khẩu trang y tế được thiết kế chỉ để sử dụng một lần rồi vứt bỏ; nhưng đối mặt với dịch Covid-19 đang đe dọa toàn cầu, khẩu trang trở nên quá khan hiếm thì việc tái sử dụng liệu có an toàn?

Tái sử dụng khẩu trang không phải giải pháp an toàn

Theo BS Trần Văn Phúc, khẩu trang muốn tái sử dụng lại phải đảm bảo 3 yếu tố:

- Loại bỏ được virus và mầm bệnh.

- Vô hại với người dùng.

- Giữ được sự toàn vẹn về chức năng phòng bệnh.

Để tái sử dụng khẩu trang, rất nhiều biện pháp được khuyến cáo như đun sôi, cho vào nồi hấp, phun cồn, chiếu xạ bằng tia cực tím. Mới đây nhất, một số chuyên gia hướng dẫn phun ít nước lên bề mặt khẩu trang rồi cho vào lò vi sóng quay 1 phút... Trước những thông tin này, chuyên gia khẳng định chắc chắn: "Khẩu trang không thể được tái chế theo những cách này!".

"Mọi biện pháp tái chế đều không đảm bảo được 3 yếu tố trên! Thoạt nhìn, những phương pháp này hoàn toàn phù hợp với điểm yếu của virus corona rất nhạy cảm với nhiệt độ, tia cực tím, cồn và nó sẽ bị tiêu diệt hoàn toàn bởi những tác nhân ấy", BS Phúc nói.

Theo BS Phúc, khẩu trang N95 hay khẩu trang y tế, để đạt được tiêu chuẩn "chống virus", nhà sản xuất phải thiết kế "lớp lọc" để hấp phụ và chặn các hạt siêu mịn (aerosol), vì thế lớp lọc này phải được chế tạo bằng các sợi siêu mịn từ vật liệu polypropylen.

Về cấu trúc, vật liệu polypropylen có dạng sợi vi mỏng, mỏng hơn 10 lần so với tóc, vào khoảng 2µm. Những sợi này không chịu được nhiệt độ cao. Ở điều kiện hơn 80°C, các sợi polypropylen sẽ co lại và biến dạng, tạo ra những lỗ hổng và giảm hoặc mất khả năng ngăn chặn các hạt siêu mịn.

Theo yêu cầu kĩ thuật, phải đảm bảo thông gió thoải mái trong khi vẫn cản được các hạt siêu mịn chứa virus, vì thế khả năng chống hút của khẩu trang y tế với áp lực không thể vượt quá 343 Pascals. Để tăng hiệu quả hấp phụ hạt siêu mịn chứa virus, vật liệu lọc cần phải "xử lý điện" để tạo nên một lượng điện tích nhỏ.

"Như vậy, dù cho khẩu trang vào nồi nước đun sôi, cho vào nồi hấp ở nhiệt độ cao, về nguyên tắc virus SARS-CoV-2 sẽ bị tiêu diệt hoàn toàn, nhưng lớp màng lọc khẩu trang bị biến tính về cấu trúc sợi polypropylen và mất khả năng tích điện, vì thế, khẩu trang giảm hoặc thậm chí mất khả năng ngăn chặn virus xâm nhập", chuyên gia khẳng định.

Nhiều người dân mới đây hi vọng, sử dụng lò vi sóng để tiêu diệt virus bằng cách phun một ít nước lên khẩu trang rồi cho vào lò vi sóng quay khoảng 1 phút, nhưng kỹ thuật này thực sự không có hiệu quả. 

"Lí do là vì các giọt nước hấp thụ năng lượng từ sóng viba làm tăng nhiệt độ lên rất cao sẽ gây biến tính sợi polypropylen, nhưng virus có kích thước siêu nhỏ cỡ nanomet có thể không nằm trong giọt nước nên không nhận đủ năng lượng từ vi sóng để bị ảnh hưởng, nghĩa là virus ít bị phá hủy", BS Phúc cho hay.

Coronavirus sẽ bị tiêu diệt ở cồn 75%. Nhưng theo BS Phúc, mặt ngoài của khẩu trang N95 và khẩu trang y tế có một lớp "chống thấm nước". Lớp này làm cho nước, máu, mủ, các loại dịch, nước bọt, giọt bắn… rất khó xâm nhập. Cồn 75% có sức căng bề mặt khác xa so với nước, nên khi tẩm cồn vào khẩu trang để khử trùng, thì lớp "chống thấm nước" bị phá hủy, chức năng ngăn chặn sẽ không còn.

Chuyên gia nhận định, coronavirus rất nhạy cảm với tia cực tím. Nhưng vật liệu Polypropylen là chất nhiệt dẻo, sợ siêu mỏng có khả năng chống lão hóa kém và rất nhạy cảm với các tia cực tím. Sau khi được chiếu xạ bằng tia cực tím, cấu trúc sợi sẽ bị phá hủy hoặc suy thoái oxy hóa một cách nhanh chóng, điều này sẽ làm giảm đáng kể hiệu suất lọc.

Nghiên cứu của nhà sản xuất cho thấy, khẩu trang N95 và khẩu trang y tế luộc trong nước, hấp, sấy, khử trùng bằng cồn, chiếu tia cực tím, hay cho vào lò vi sóng quay thì khả năng ngăn chặn virus từ 95% giảm xuống còn 60% tương đương với khẩu trang vải mà thôi.

Vậy, có cách nào khử trùng để tái sử dụng khẩu trang không?

"Câu trả lời là có! Khi sản xuất khẩu trang, có công đoạn khử trùng bằng khí ethylene oxide, rất tiếc là chỉ có thể thực hiện ở cơ sở sản xuất khẩu trang, người dân không thể làm được. Hơn nữa, khẩu trang liên tục hấp thụ hơi nước do cơ thể con người thở ra trong quá trình sử dụng, hơi nước sẽ làm mất dàn các điện tích của lớp lọc nên giảm khả năng hấp phụ, vì thế mà nhà sản xuất không được phép dùng khẩu trang cũ để khử khuẩn theo phương pháp này rồi tái sử dụng", BS Phúc khẳng định.

Trong điều kiện quá khan hiếm khẩu trang hiện nay, các chuyên gia cho rằng nếu khẩu trang không phải dùng ở người ốm, ở trong bệnh viện, hay những nơi có nguy cơ cao như chốn công cộng, trên tàu xe; thì người khỏe mạnh vẫn có thể dùng lại khẩu trang của chính mình một vài lần, nhưng tổng thời gian đeo cái khẩu trang ấy không nên quá 6 giờ, khoảng cách giữa hai lần sử dụng nên cách nhau ít nhất 3 ngày để đảm bảo virus đã bị tiêu diệt do không tồn tại được ngoài môi trường.

"Thay vì tái sử dụng khẩu trang thì hãy sử dụng khẩu trang vải", chuyên gia khẳng định đây là giải pháp tốt nhất hiện nay.