Loạt ngành học từng được xem là “gà đẻ trứng vàng”, nhiều nhà đổ xô cho con đi học, nay lại nguy cơ thất nghiệp

Trong suốt nhiều năm, mỗi mùa thi đại học lại là một mùa “chọn ngành” căng não của không chỉ học sinh mà cả các bậc phụ huynh. Tâm lý phổ biến là: chọn ngành dễ kiếm việc, lương cao, càng “hot” càng tốt. Nhưng chính làn sóng AI đang âm thầm làm xáo trộn quy luật đó. Nhiều ngành từng được xem là “gà đẻ trứng vàng” của thị trường lao động nay lại đứng trước nguy cơ bị công nghệ thay thế – một cách âm thầm nhưng chắc chắn.

Khi những ngành “hot” không còn bất tử

1. Kế toán – kiểm toán: ngành học từng được mọi nhà ưa chuộng

Không quá lời khi nói rằng suốt một thời gian dài, kế toán là “lựa chọn an toàn” của phần đông học sinh và phụ huynh. Dễ xin việc, làm ở công ty nào cũng cần, có lộ trình ổn định – đó là những ưu điểm khiến ngành này luôn nằm trong top đầu về số lượng hồ sơ đăng ký.

Tuy nhiên, chính vì tính chất công việc thiên về quy trình và số liệu, kế toán lại là một trong những lĩnh vực dễ bị tự động hóa. Các phần mềm hiện đại không chỉ nhập liệu, tổng hợp hóa đơn mà còn có thể phân tích dòng tiền, phát hiện bất thường và báo cáo theo mẫu chuẩn. Ở nhiều công ty vừa và nhỏ, AI và phần mềm kế toán đang dần thay thế cả bộ phận nhân sự kế toán truyền thống.

2. Biên – phiên dịch: từ kỹ năng quý giá thành dịch vụ tự động

Từng được xem là ngành nghề toàn cầu, biên – phiên dịch mang lại cơ hội việc làm tốt, mức thu nhập ổn định nếu người học giỏi ngôn ngữ và có chuyên môn chuyên ngành. Nhưng sự phát triển quá nhanh của các công cụ như Google Translate, DeepL, và mới đây là ChatGPT đã khiến ngành này đứng trước một cuộc “đại phẫu”.

AI hiện có thể dịch không chỉ câu văn phổ thông mà cả tài liệu kỹ thuật, pháp lý, y học, với tốc độ và độ chính xác ngày càng cao. Người dịch nếu chỉ làm theo kiểu “word-by-word” sẽ dễ bị thay thế. Ngành này vẫn còn chỗ đứng, nhưng đòi hỏi người học phải chuyển dịch lên vai trò sáng tạo – như biên tập nội dung đa ngữ, dịch thuật văn học, hoặc dẫn dắt AI dịch theo phong cách riêng.

3. Ngân hàng – tài chính truyền thống: không còn là “miền đất hứa”

Nhiều thế hệ phụ huynh từng mơ ước con mình làm ngân hàng – một nghề vừa ổn định, vừa có thu nhập tốt. Nhưng ngành tài chính – ngân hàng cũng đang đứng trước làn sóng thay đổi mạnh mẽ.

Các ứng dụng fintech và AI đã thay thế nhiều công việc của giao dịch viên, phân tích tín dụng, và thậm chí cả tư vấn đầu tư sơ cấp. Các ngân hàng đang chuyển đổi mạnh sang hướng số hóa, khiến nhu cầu về nhân lực truyền thống giảm dần. Những ai chỉ làm nghiệp vụ mà không có khả năng phân tích – sáng tạo giải pháp sẽ sớm bị AI vượt mặt.

4. Nhân sự và thiết kế đồ họa: tưởng khó thay thế, nhưng không phải

Không ít người cho rằng các ngành “liên quan đến con người” như nhân sự sẽ miễn nhiễm với AI. Nhưng thực tế, tuyển dụng sơ bộ, đánh giá hồ sơ, thậm chí phỏng vấn vòng đầu hoàn toàn có thể do AI đảm nhiệm – một cách khách quan và không thiên vị.

Tương tự, thiết kế đồ họa tưởng là ngành sáng tạo thì nay nhiều công việc đơn giản như làm poster, banner, logo... đã có thể được thực hiện trong vài giây bằng các công cụ như Canva, Midjourney, DALL·E. Người làm nghề nếu chỉ dừng lại ở kỹ thuật thiết kế mà thiếu tư duy sáng tạo hoặc năng lực kể chuyện hình ảnh – rất dễ bị thay thế.

Bài học từ làn sóng AI: Đừng chọn ngành chỉ vì “hái ra tiền”

Sự trỗi dậy của AI không đồng nghĩa với việc mọi ngành đều bị xóa sổ. Nhưng nó đặt ra một thách thức rất rõ ràng: chỉ những người có khả năng thích ứng, sáng tạo và tư duy độc lập mới có thể tồn tại và phát triển trong thị trường lao động mới.

Thay vì hỏi “ngành này có dễ kiếm việc không?”, có lẽ đã đến lúc chúng ta nên hỏi:

Ngành này có giúp con tôi phát triển tư duy không?

Ngành này có khả năng kết nối với công nghệ mới không?

Con tôi có đam mê thực sự với lĩnh vực này không?

Gợi ý cho phụ huynh – học sinh: Chọn ngành khó bị thay thế

Các chuyên gia nhân sự cho rằng, trong ít nhất 10–20 năm tới, những ngành khó bị AI thay thế thường là các ngành:

Đòi hỏi cảm xúc, đạo đức và phán đoán con người (tâm lý học, giáo dục, y khoa lâm sàng…)

Liên quan đến sáng tạo và tư duy chiến lược (truyền thông, marketing chiến lược, nghệ thuật số, công nghệ nhân văn…)

Kỹ thuật cao có sự kết hợp giữa AI – con người (robotics, data science ứng dụng, thiết kế trải nghiệm người dùng…)

Chọn ngành không phải là chọn một cái nghề cụ thể, mà là chọn một nền tảng tư duy để thích nghi với thế giới không ngừng thay đổi. Bởi “ngành hot” hôm nay hoàn toàn có thể là “ngành lỗi thời” ngày mai – khi AI đã bước qua cánh cửa mà con người từng nghĩ là bất khả xâm phạm.