Có lẽ không ai phủ nhận rằng mối quan hệ mẹ và con gái là nền tảng quan trọng định hình cảm xúc, nhân cách và sự tự tin của trẻ. Khi một bé gái không được lớn lên bên mẹ, vì bố mẹ ly hôn, mất mát hoặc những hoàn cảnh bất khả kháng, điều đó không chỉ là thiếu vắng sự chăm sóc, mà còn là mất đi một nguồn yêu thương, thấu hiểu và dẫn đường tinh thần mà không ai khác hoàn toàn có thể thay thế.

Ngay bên cạnh căn chung cư tôi đang ở, có 1 cô bé 8 tuổi, sống với bà ngoại từ khi mới sinh. Lúc tôi chuyển đến đây ở thì con bé mới được 3 tuổi. Phải nói rằng con bé rất tự lập, chăm chỉ và thông minh. Khác hoàn toàn với con gái tôi dù 2 đứa bằng tuổi nhau, trong khi con tôi đến giờ vẫn ngồi xem hoạt hình cùng em trai thì con bé nhà hàng xóm đã biết làm rất nhiều việc nhà.

Tôi nhận thấy rằng càng lớn con bé càng ít nói và có phần khó gần. Tôi là 1 trong số ít người con bé chịu cởi mở phần nào. Một lần con bé có nói với tôi:

“Cháu không biết mẹ cháu có còn nhớ cháu là ai không nữa”.

Câu nói ấy làm tôi nghĩ về những ảnh hưởng của việc thiếu mẹ đối với trẻ: trẻ không chỉ thiếu người chăm sóc, mà còn thiếu hình mẫu về tình cảm và cách quản lý cảm xúc, điều mà các nghiên cứu của Bowlby đã nhấn mạnh. Trẻ thiếu sự hiện diện của mẹ thường phải học cách tự điều chỉnh cảm xúc và tự chữa lành những vết thương tinh thần, quá trình này đòi hỏi kiên nhẫn, nhạy cảm và sức chịu đựng nội tâm lớn hơn bạn bè cùng tuổi.

Bé gái thiếu mẹ – mạnh mẽ nhưng dễ tổn thương

Những bé gái thiếu mẹ thường phát triển sớm khả năng tự lập. Các con biết tự chăm sóc bản thân, tự quyết định trong các hoạt động nhỏ, và đôi khi trở nên mạnh mẽ hơn so với các bạn đồng trang lứa. Nhưng chính sự mạnh mẽ này đôi khi là lớp vỏ bảo vệ, che giấu những nhu cầu tình cảm sâu kín mà chỉ mẹ mới có thể đáp ứng.

Lieberman, Weston và Pawl (bài báo Preventive interventions for children of divorce: A longitudinal study đăng tại tạp chí Child Development) đã chỉ ra rằng trẻ em thiếu mẹ có thể gặp khó khăn trong xây dựng các mối quan hệ tin cậy và có xu hướng khép kín cảm xúc khi gặp stress hoặc xung đột.

Tuy nhiên, nói đi vẫn phải nói lại, chính cháu gái, con của chị gái tôi. Từ nhỏ đã sống với dì (em út trong nhà tôi) và bà ngoại là mẹ tôi thì vẫn phát triển tốt về mặt cảm xúc. Chị gái tôi xuất khẩu lao động từ khi con bé mới 2 tuổi. Thế nhưng việc này gia đình chúng tôi đã có bàn bạc cụ thể và mẹ tôi cũng như tôi và dì út đều rất quan tâm đến từng việc nhỏ nhất của con bé. Khi tôi đi lấy chồng, phần trách nhiệm của tôi với con bé cũng không thề mất đi, chỉ là điều chỉnh để phù hợp với hoàn cảnh hơn thôi.

Điều này nhờ sự quan tâm, đồng hành và tình yêu không điều kiện từ những người lớn đáng tin cậy, con bé biết bộc lộ cảm xúc, biết yêu thương và chia sẻ với bạn bè, đồng thời vẫn giữ được sự độc lập và tự tin. Đây là minh chứng rằng hình mẫu thay thế vẫn có thể bù đắp phần nào khoảng trống, nếu tình yêu thương được duy trì một cách chân thành và liên tục.

Bài học thực hành cho cha mẹ và người lớn

Từ những quan sát và chiêm nghiệm đó, tôi rút ra một số bài học thiết thực cho cha mẹ, người thân và những người lớn xung quanh bé gái thiếu mẹ:

1. Tạo môi trường an toàn về mặt cảm xúc: Bé gái cần được lắng nghe, công nhận cảm xúc và được trấn an khi buồn hay sợ hãi. Mỗi lời nói nhẹ nhàng, mỗi cái ôm đúng lúc đều giúp bé cảm nhận được sự an toàn và yêu thương.

2. Khuyến khích bộc lộ cảm xúc: Thay vì nhắc nhở “con không được khóc” hay “con phải ngoan”, hãy khuyến khích bé nói ra cảm giác của mình, viết nhật ký, hoặc vẽ tranh. Đây là cách giúp trẻ xử lý cảm xúc một cách lành mạnh.

3. Hình mẫu thay thế đáng tin cậy: Ông bà, dì, cô giáo hay các người lớn khác có thể trở thành người dẫn đường tinh thần, giúp bé học cách yêu thương và tin tưởng người khác. Điều quan trọng là sự liên tục và chân thành, không phải sự có mặt tạm thời.

4. Khuyến khích độc lập một cách cân bằng: Bé cần học cách tự lập, nhưng người lớn phải theo dõi, hỗ trợ và kịp thời can thiệp khi bé gặp khó khăn. Tự lập không đồng nghĩa với cô đơn.

5. Tích hợp hoạt động gắn kết: Dành thời gian chơi, đọc sách, hoặc làm các hoạt động sáng tạo cùng bé giúp tăng cường kết nối và tạo ra kỷ niệm tích cực, bù đắp phần thiếu vắng mẹ.

6. Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho người lớn: Mẹ hoặc người thân chăm sóc bé cũng cần giữ tinh thần lạc quan, cân bằng giữa công việc và nghỉ ngơi, bởi trẻ phản ánh trạng thái cảm xúc của người lớn xung quanh.

Kết

Nhìn lại, những bé gái không được ở cùng mẹ sẽ lớn lên mạnh mẽ nhưng nhạy cảm, độc lập nhưng luôn khao khát yêu thương. Các con học cách tự chăm sóc và tự bảo vệ, nhưng vẫn cần một môi trường yêu thương, kiên nhẫn và thấu hiểu để phát triển toàn diện. Người lớn xung quanh đóng vai trò là cầu nối yêu thương, giúp bé bước ra thế giới với niềm tin, lòng can đảm và khả năng yêu thương lành mạnh.

Hành trình của những bé gái thiếu mẹ là bài học về sức mạnh nội tâm, sự tự lập và khả năng chữa lành, đồng thời cũng là lời nhắc nhở sâu sắc cho người lớn về trách nhiệm đồng hành và bù đắp tình cảm, để mỗi bé gái có cơ hội phát triển trọn vẹn, dù khởi đầu không trọn vẹn.