Rất nhiều bố mẹ nhận ra rằng em bé nhà mình dường như hiểu được tất cả những lời người lớn nói. Con có thể hiểu được hiệu lệnh, thậm chí thực hiện đúng yêu cầu của người lớn. Thế nhưng, con vẫn chưa thể nói được.

Việc một em bé hiểu được lời người lớn nhưng chưa nói được là điều hoàn toàn bình thường trong quá trình phát triển ngôn ngữ – đặc biệt trong giai đoạn từ 12 tháng đến 3 tuổi .

Nhiều bố mẹ thấy con mình có vẻ “nghe hiểu tốt”, làm theo được hướng dẫn, nhưng lại chậm nói, ít nói hoặc không nói hẳn câu – điều này khiến không ít phụ huynh lo lắng.

Vì sao con hiểu mà chưa nói được?

Ngôn ngữ tiếp nhận phát triển trước ngôn ngữ biểu đạt:

Trẻ nhỏ thường hiểu được người lớn nói gì trước khi có thể diễn đạt lại bằng lời nói. Đó là trình tự phát triển tự nhiên.

Ví dụ: Bé có thể hiểu “lại đây mẹ bế” nhưng chỉ biết cười hoặc chạy lại, chưa biết đáp “mẹ bế con”.

Phát triển ngôn ngữ không đồng đều:

Có bé nói sớm, có bé hiểu nhanh nhưng nói muộn – do gen di truyền, môi trường giao tiếp, hoặc chỉ đơn giản là tính cách trầm lặng, ít biểu cảm.

Trẻ tập trung vào phát triển kỹ năng khác:

Nhiều bé trong giai đoạn 12–24 tháng rất năng động, thích chạy nhảy, leo trèo… thì thường “chậm” nói hơn một chút vì não bộ đang ưu tiên cho vận động.

Thiếu nhu cầu phải nói:

Nếu mọi nhu cầu của trẻ đều được người lớn “hiểu và làm giúp” (bé chỉ tay là có nước uống, chỉ đồ chơi là có người đưa), bé sẽ ít động lực phát âm.

Bố mẹ nên hỗ trợ con như thế nào?

Tăng cường tương tác, nói chuyện với con thường xuyên:

Dù bé chưa phản hồi bằng lời, hãy nói chậm, rõ, lặp lại nhiều lần và gắn với hành động trực tiếp.

Ví dụ: “Con ơi, lấy dép nhé. Đây là dép của con!”

Hạn chế đoán và đáp ứng ngay khi con chỉ tay:

Khi con ra hiệu, bạn có thể giả vờ chưa hiểu và gợi con phát âm: “Con muốn gì? Nói nước cho mẹ nghe nào.” Dù con chỉ ú ớ, hãy khen và nhắc lại đúng từ.

Đọc sách, kể chuyện mỗi ngày:

Các câu chuyện đơn giản giúp tăng vốn từ, liên kết ngữ cảnh – rất hữu ích để bé học cách liên hệ giữa từ ngữ và hành động.

Tránh bật tivi, điện thoại nhiều:

Dù có vẻ “giúp con học từ”, nhưng tivi là giao tiếp một chiều, không có phản hồi – khiến trẻ ít có cơ hội tập nói thật sự.

Tạo cơ hội để con cần phải nói:

Ví dụ: cố tình để hộp đồ chơi khó mở, hay đưa một nửa món con thích – để bé buộc phải dùng lời nhờ giúp.

Khi nào bố mẹ nên can thiệp chuyên sâu?

Bé trên 18 tháng vẫn chưa nói được từ đơn nào.

Bé trên 2 tuổi chỉ nói được vài từ đơn, không ghép được 2 từ.

Bé ít giao tiếp bằng ánh mắt, không chỉ tay để đòi hỏi hoặc chia sẻ.

Không phản ứng khi gọi tên, không làm theo hướng dẫn đơn giản.

Khi thấy dấu hiệu chậm rõ rệt, bố mẹ nên đưa con đi khám bác sĩ chuyên khoa nhi hoặc chuyên gia ngôn ngữ trị liệu để được đánh giá chính xác.

Kết

Trẻ hiểu nhưng chưa nói được là một giai đoạn bình thường ở nhiều bé, không cần quá lo lắng nếu con vẫn tương tác tốt, vui vẻ, hiểu lời người lớn. Điều quan trọng nhất là môi trường ngôn ngữ phong phú và có sự kiên nhẫn từ bố mẹ. Nếu có nghi ngờ chậm nói thực sự, hãy chủ động can thiệp sớm – đừng chờ đến khi “lớn khắc nói”, vì lúc đó có thể đã bỏ lỡ “thời gian vàng” phát triển ngôn ngữ của con.