Cảm giác giận dữ cũng bình thường như cảm giác vui sướng hoặc buồn phiền. Nó cho thấy rằng chúng ta đang kết nối với mọi người xung quanh và luôn quan tâm đến những sự việc đang diễn ra hàng ngày. Cha mẹ có thể giúp con nhận ra sự giận dữ và biểu lộ nó theo những cách thích hợp.

Giận dữ thường là phản ứng với sự đau đớn về thể chất hoặc tinh thần, là một cố gắng để thoát khỏi tổn thương. Khi để trẻ lại với người bảo mẫu, trẻ có thể cảm thấy mất mát, cô đơn và đâm ra giận dữ. Những cảm giác này làm cho trẻ cảm thấy tổn thương, đôi khi còn nặng nề hơn cảm giác đau đớn. Trẻ cũng có thể nổi giận khi bạn cử động cánh tay cứng nhắc của trẻ lúc đang tập vật lý trị liệu bởi trẻ muốn nói với bạn rằng: “Tại sao làm cho con đau?”

Trẻ em thường giận dữ khi chúng cảm thấy không kiểm soát được những việc mà chúng muốn. Có thể là trẻ không vẽ được bức tranh như ý muốn, hoặc vô ý làm đổ đống khối vuông đang xếp. Hoặc cũng có thể là do thời tiết xấu đã buộc phụ huynh phải thay đổi kế hoạch đi chơi của gia đình. Trẻ em cũng giận dữ nếu chúng không thể kiểm soát được những hoạt động của người khác, điều này thường dẫn đến xung đột giữa các anh chị em, hoặc tức giận đối với bạn. Con của bạn còn có thể có phản ứng giận dữ lúc mệt mỏi hoặc chán nản. Một lần nữa, sự khó chịu có thể dẫn đến giận dữ.

Trẻ có thể sẽ bị trầm cảm

Để biểu hiện cơn giận dữ của mình, trẻ thường dùng những hành vi đã quen dùng để diễn tả sự đau đớn. Trẻ sẽ khóc để giao tiếp nhưng cũng thường dùng những kiểu khóc đặc biệt mà sau một thời gian cha mẹ sẽ hiểu rằng chúng muốn biểu lộ sự giận dữ. Trước khi bắt đầu nói được, trẻ có thể biểu lộ sự giận dữ bằng cách ném đồ vật, đá hoặc chạy đi chỗ khác. Khi con của bạn bắt đầu biết dùng lời nói để biểu lộ sự giận dữ, trẻ không biểu lộ được những điều muốn nói bằng những từ ngữ thích hợp. Chẳng hạn thay vì muốn nói: “Con rất giận” thì trẻ có thể nói: “Con ghét mẹ” hoặc “Mẹ ích kỷ”. Những cách khác để trẻ biểu lộ cơn giận cũng không rõ ràng. Trẻ trở nên cứng đầu và im lặng từ chối, không làm những việc mà bạn yêu cầu.

Những trẻ khác dồn nén cơn giận dữ trong lòng, trở nên buồn bã hoặc thờ ơ. Chúng mất hứng thú trong hoạt động và kiểu ăn uống của chúng cũng thay đổi. Những trẻ này có thể sẽ bị trầm cảm. Chúng không để cho người khác biết sự giận dữ của mình, nhưng vẫn cảm thấy nó. Một số trẻ biểu lộ sự giận dữ của chúng thông qua những biểu hiện của cơ thể. Chúng có thể bị nhức đầu hoặc đau dạ dày thường xuyên, thậm chí là bị ốm hơn so với những đứa trẻ khác nhưng bác sĩ cũng không phát hiện ra bệnh lý gì cả.

Cha mẹ nên phản ứng thế nào?

Trước hết, các bậc phụ huynh nên nhớ rằng con của bạn có quyền có cảm giác “tốt” hoặc “xấu”. Nhưng con của bạn cũng cần biết cách đối mặt với những cảm giác đó. Bạn có thể dạy cho trẻ cách đối mặt với những cơn giận dữ bằng cách biểu lộ sự giận dữ của mình hoặc bằng cách nói và chỉ dẫn cho trẻ những cách khác. Điều quan trọng là tách biệt những hành vi (những việc trẻ làm) và cảm xúc (những gì trẻ cảm thấy). Chẳng hạn bé Tuấn có thể giận Dũng vì Dũng không chơi với Tuấn nhưng làm hỏng xe của bạn thì không phải là cách tốt để trẻ thể hiện cơn giận của mình. Để cho con của bạn biết rằng bạn nhận biết được cảm giác của trẻ, bạn nói tên của cảm giác, để cho trẻ biết tên của nó. Chẳng hạn khi Tuấn nói rằng: “Con ghét Dũng”, bạn có thể nói: “Con có vẻ giận Dũng lắm hả?”. Bạn ngồi ngang tầm mắt trẻ, giữ bình tĩnh, để giúp trẻ trở nên bình tĩnh hơn. Nếu bạn cũng giận dữ, thì bạn nói điều đó với trẻ nhưng thể hiện sự kiềm chế. Trẻ sẽ bắt chước những gì bạn làm hơn là những gì bạn nói! Đừng bao giờ phê phán trẻ; tránh những tuyên bố kiểu như: “lẽ ra con phải...” hoặc “tại sao con làm như thế?”

Cảm giác giận dữ là một phần bình thường của cuộc sống. Bạn có thể dạy cho trẻ những cách có thể chấp nhận được để đối mặt với cơn giận. Những trẻ khuyết tật thường cảm thấy giận dữ vì đau đớn, chán nản hoặc mất khả năng kiểm soát cơ thể. Chúng có quyền giống như tất cả mọi người và cũng có cùng nhu cầu học những cách hữu ích để đối phó với sự giận dữ.

Bác sĩ tâm lý Phạm Ngọc Thanh
Trưởng đơn vị tâm lý, bệnh viện Nhi Đồng 1 TP.HCM/ Theo SGTT