Sặc sữa và cơ chế sinh lý

Sặc sữa là hiện tượng sữa hoặc dịch bú đi lạc đường, thay vì đi xuống thực quản vào dạ dày lại tràn vào khí quản. Lúc này cơ thể phản xạ bằng triệu chứng ho, nôn ọe để đẩy sữa ra khỏi đường hô hấp. Theo Hiệp hội nhi khoa Hoa Kỳ, nguyên nhân gây ho hoặc sặc là do sữa tràn về họng nhanh hơn khả năng nuốt hoặc do rối loạn nhịp Bú - nuốt - thở khiến cơ vòng thực quản và sụn nắp thanh môn chưa kịp xử lý thông tin, từ đó sữa tràn vào thanh quản hoặc tệ hơn là lọt xuống phổi.

Sặc sữa là hiện tượng không hiếm gặp nhưng ảnh hưởng trực tiếp đến hô hấp của trẻ

Những sai lầm phổ biến gây ra tình trạng sặc sữa liên tục ở trẻ:

Để trẻ quá đói hoặc ăn sữa quá nhanh

Khi trẻ quá đói, não bộ tiết ra hormone kích hoạt phản xạ sinh tồn mạnh mẽ, đồng thời tăng trương lực cơ vùng miệng và phản xạ bú. Bé mút rất mạnh, nhanh và liên tục, tuy nhiên do nhịp bú - nuốt - thở ở trẻ sơ sinh chưa hoàn thiện, sữa tràn vào họng nhanh hơn tốc độ nuốt trong khi thanh môn chưa kịp đóng. Trẻ sơ sinh có khả năng học thói quen bú, đó là lý do nếu trẻ thường xuyên bị quá đói sẽ dễ hình thành thói quen bú gấp và duy trì tốc độ bú nhanh ngay cả khi không đói. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến nguy cơ sặc kéo dài, nuốt nhiều hơi gây đầy hơi, trớ sữa và khó chịu sau khi ăn.

Dòng sữa chảy quá nhanh do chọn núm bình sữa không phù hợp

Chọn núm bình sữa quá mềm tiềm ẩn nguy cơ sặc sữa và không khiến trẻ ăn tốt hơn

Khi trẻ bú mẹ, trẻ tự điều khiển tốc độ dòng sữa bằng lực hút và tự rời khỏi bầu ngực để thở, do đó phản xạ tự nhiên hoạt động tốt hơn. Khi trẻ sử dụng bình sữa, nguy cơ sặc sữa lớn hơn do tốc độ dòng chảy phụ thuộc vào nhiều yếu tố: kích thước của lỗ núm, thiết kế của núm bình sữa, độ biến dạng của núm bình dưới tác động của lực mút… Nhiều mẹ lầm tưởng rằng chọn núm bình sữa càng mềm hoặc được quảng cáo là tăng lượng sữa nhanh sẽ giúp trẻ ăn tốt hơn nhưng trên thực tế núm bình sữa quá mềm với dòng chảy nhanh khiến trẻ ăn thụ động hơn. Độ mềm của núm không có cơ sở khoa học để chứng minh có liên quan đến việc có thể tăng lượng sữa hoặc tăng khả năng ăn của trẻ.

Ngược lại, núm quá mềm tiềm ẩn nguy cơ sặc sữa rất lớn khi trẻ không có khả năng kiểm soát tốc độ dòng chảy. Tăng lượng sữa, giảm thời gian ăn chỉ là biểu hiện ban đầu nhưng hoàn toàn không phải nhu cầu tự nhiên, trẻ phải cố gắng ăn cho đủ với mong muốn của bố mẹ thay vì được tự quyết định lượng sữa mỗi cữ, gây áp lực ngược lại lên dạ dày, dẫn đến tình trạng trào ngược.

Sai khớp ngậm

Một nghiên cứu năm 2012 của tiến sĩ Chantal Lau, Texas Hoa Kỳ đã chỉ rõ, khớp ngậm đúng giúp sữa được hút theo áp lực âm ổn định, hạn chế tối đa việc nuốt phải không khí thừa gây ra sặc, trớ hoặc đầy hơi, trào ngược. Trên thực tế, khi sử dụng bình sữa, trẻ có thể bú ngay cả khi khớp ngậm sai. Tuy nhiên, trẻ phải sử dụng lực hút mạnh hơn bình thường, áp lực trong miệng tăng cao, sữa chảy nhanh khiến trẻ chưa kịp điều tiết nhịp bú - nuốt - thở, từ đó tăng nguy cơ sặc sữa.

Hiệp hội nha nhi khoa Hoa Kỳ còn cảnh báo về việc khớp ngậm sai khi bú có thể gây ra hẹp vòm miệng, sai khớp cắn và tăng nguy cơ viêm tai giữa.

Tư thế ăn sữa chưa đúng

Tư thế bú sai dẫn đến việc sữa lọt vào đường thở gây sặc

Trẻ bú khi nằm ngửa hoàn toàn, gập cổ hoặc ngửa đầu quá mức sẽ khiến góc giữa khí quản và thực quản bị lệch, sụn nắp thanh môn không đóng kín gây sặc sữa.

Tư thế đúng cho cả hình thức bú mẹ và bú bình được khuyến nghị là trẻ được bế dựng đầu, cổ thẳng hàng với góc 30-45 độ hoặc nằm nghiêng, bình song song mặt, đầu cao hơn ngực.

Lối thoát nào cho vòng lặp sặc sữa ở trẻ?

Với trẻ bú mẹ hoàn toàn, việc điều chỉnh tư thế bú rất quan trọng. Không nên chờ đến khi trẻ quá đói mới cho bú vì dễ hình thành thói quen bú nhanh khiến não bộ mất khả năng kiểm soát kịp thời nhịp Bú - nuốt - thở tự nhiên.

Với trẻ kết hợp giữa bú mẹ và bú bình, nên cân nhắc việc lựa chọn bình sữa có độ mềm núm vừa phải, không quá mềm, không quá cứng. Tốc độ dòng chảy của núm ở mức trung bình, phù hợp với độ tuổi, ưu tiên các loại núm có đường hướng dẫn ngậm.

Tôn trọng nhu cầu và khả năng ăn sữa của trẻ luôn là ưu tiên số 1. Không ép ăn, không tìm cách tăng lượng sữa hoặc giảm thời gian ăn bằng việc chọn các loại bình sữa có tốc độ chảy nhanh khiến trẻ bị ép ăn thụ động.