Nếu hỏi một đứa trẻ rằng Trung Thu là gì, có lẽ hầu hết chúng sẽ trả lời là trăng sáng, là múa lân, là bánh nướng bánh dẻo, là những món đồ chơi xinh xẻo... Nhưng có những đứa trẻ, khi nghe đến Trung Thu, chỉ nhớ mùi khói nhang từ mâm cỗ cũ, và một khoảng trời trống hoác trong tim.

Trên diễn đàn nổi tiếng từng lan truyền câu chuyện về một chàng trai kể lại tuổi thơ mình:

“Năm đầu tiên ăn cái bánh mình tự mua, tủi thân dâng lên, ngồi ăn mà khóc ra tiếng” và câu chuyện rằng dù khổ đến đâu, cha mẹ hãy cố gắng để con được ở cạnh mình.

Chàng trai ấy đã ăn hết nguyên 1 chiếc bánh trung thu đắt tiền nhất và khóc thành tiếng từ vết thương lòng trong quá khứ không bao giờ liền sẹo.

“Đã ai ăn hết một chiếc bánh nướng bánh dẻo chưa? Cảm giác như thế nào?” - Một chủ đề được đăng lên Voz những năm tầm 2020 và cho đến bây giờ vẫn được coi là một chủ đề huyền thoại. Vì ở đó, họ đọc được một câu chuyện về tình thân, về một đứa bé xa cha mẹ, về một cái bánh Trung Thu mà có khi chúng ta chỉ mua về để thắp hương rồi xẻ 1-2 miếng, moi quả trứng ra rồi cũng chả ăn thêm miếng nào nữa, nhưng lại là một thức quà quý giá của đứa trẻ khác.

Một cái bánh quý giá của đứa trẻ bơ vơ.

Một chiếc bánh thôi, mà chất chứa cả quãng thiếu thốn tình cảm của một đứa trẻ lớn lên không có cha mẹ bên cạnh.

Chiếc bánh ấy, với người này là món quà, với người kia lại là vết sẹo.

Những đứa trẻ hiểu chuyện đến đau lòng

Hồi nhỏ, tôi từng gặp một cậu bé hàng xóm, suốt ngày lặng lẽ. Mỗi khi cha mẹ về quê làm ăn xa, cậu ở với bà nội. Bà già, hay quên, đôi khi quát mắng. Trung Thu năm ấy, cả xóm được phát bánh, riêng cậu không có. Tôi nhớ mãi hình ảnh cậu đứng bên cửa, nhìn bạn bè chia nhau miếng bánh nhỏ, đôi mắt buồn lắm, nhưng chẳng dám xin.

Cậu bé đó sau này học rất giỏi, đi làm sớm, gửi tiền về đều đặn. Nhưng trong mọi mối quan hệ, luôn giữ một khoảng cách. Cậu sợ làm phiền người khác, sợ bị từ chối, sợ bộc lộ cảm xúc. Người ta bảo cậu lạnh lùng, nhưng thực ra, cậu chỉ chưa từng được ai dạy rằng: mình có quyền yếu đuối, có quyền cần được yêu thương.

Những đứa trẻ “hiểu chuyện” sớm như thế, lớn lên mang theo tổn thương vô hình. Chúng không đòi hỏi, không trách móc, chỉ học cách sống gọn gàng, ít nói, ít tin. Mà sâu trong lòng, là một tiếng kêu nhỏ: “Ai sẽ ở lại cùng mình?”

Những đứa trẻ tránh né để tự bảo vệ mình

Từ nền tảng thuyết gắn bó của Bowlby đến thí nghiệm tình huống lạ của Mary Ainsworth, các nhà tâm lý học cho thấy mô thức gắn bó đầu đời - an toàn, tránh né, lo âu và về sau bổ sung cả rối loạn - được “đúc” từ tương tác sớm với người chăm sóc. Những mô thức này dự đoán khá tốt cách ta điều hòa cảm xúc và xây dựng quan hệ khi lớn lên. Khi người chăm sóc ổn định và đáp ứng, trẻ dễ hình thành gắn bó an toàn. Khi người chăm sóc lạnh nhạt, thất thường hoặc đáng sợ, trẻ dễ nghiêng về gắn bó không an toàn - tránh né hoặc lo âu - thậm chí rối loạn.

Tâm lý học gọi đó là “gắn bó tránh né” (avoidant attachment) – kiểu gắn bó hình thành khi đứa trẻ từng dang tay tìm sự an ủi mà không được đáp lại. Khi bị tổn thương, đứa trẻ sẽ rút lui, tự dạy mình rằng “mình không cần ai”. Và thói quen ấy, kéo dài đến tận khi trưởng thành.

Nhiều người lớn vẫn đang sống với nỗi sợ ấy mà không nhận ra. Họ không quen ôm ai, ngại nói “con nhớ mẹ”, “em cần anh”. Mỗi khi có người đến gần, họ thấy ngộp thở. Nhưng khi người ta rời đi, họ lại thấy trống rỗng.

Đó là hậu quả của một tuổi thơ thiếu bàn tay dỗ dành, thiếu cái ôm xoa dịu, thiếu bữa cơm có người ngồi đối diện.

Và cũng có một khái niệm nghe khô khan mà rất đời: ACEs - Adverse Childhood Experiences - những trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu. Nghiên cứu kinh điển CDC - Kaiser định nghĩa ACEs gồm các nhóm như bạo lực thể chất, tinh thần, lạm dụng tình dục, chứng kiến bạo lực với mẹ hoặc người chăm sóc, sống chung với người nghiện, rối loạn tâm thần, tự sát, vào tù, và bỏ mặc. Mỗi loại tính 1 điểm - cộng lại thành “ACE score”. Kết quả theo dõi hàng ngàn người trưởng thành cho thấy mối liên hệ liều - đáp ứng rất rõ: ACE score càng cao thì nguy cơ trầm cảm, lo âu, nghiện rượu - thuốc, hành vi nguy cơ, bệnh mạch vành, đột quỵ, COPD, ung thư, thậm chí tử vong sớm đều tăng. Đây không phải chỉ chuyện của “những gia đình quá khó” - mẫu nghiên cứu ban đầu có đa số là người có việc làm ổn định và bảo hiểm y tế tốt - nhưng ACEs vẫn phổ biến và đi kèm hệ lụy dài hạn.

Harvard từng có nghiên cứu gọi trạng thái này là “stress độc hại” ( toxic stress ), khi trẻ nhỏ sống trong căng thẳng kéo dài mà không có người lớn ổn định để giúp chúng điều hòa. Bộ não non nớt của trẻ, thay vì học cách yên tâm, lại phải học cách phòng vệ.

Nhưng điều kỳ diệu là, chỉ cần một người lớn tốt bụng, một giáo viên, một người hàng xóm, hay chỉ một người biết lắng nghe... cũng có thể đảo ngược định mệnh đó.

Chỉ cần ai đó nhìn vào đứa trẻ và nói: “Cô/chú tin con.”

Câu nói ấy có thể thay đổi cả một cuộc đời.

Khi cha mẹ cũng là những đứa trẻ từng bị bỏ rơi

Chúng ta thường nói về những đứa trẻ thiếu tình thương, nhưng ít ai nhận ra: nhiều cha mẹ cũng từng là những đứa trẻ bị thiếu thốn thương yêu.

Một người mẹ bận rộn, gắt gỏng với con có thể chính là người từng không được ai dỗ dành khi khóc. Một người cha lạnh lùng, không biết nói lời yêu có thể từng bị dạy rằng “con trai mà yếu đuối là đáng xấu hổ”.

Và thế là, vòng tròn lạnh nhạt cứ tiếp diễn từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Không ai cố tình làm tổn thương ai, chỉ là không biết cách yêu thương đúng.

Tôi từng nghe một người mẹ tâm sự:

“Ngày bé, mẹ tôi không bao giờ bế tôi. Tôi lớn lên cũng không biết ôm con. Có lần thấy con khóc, tôi đứng nhìn mà lòng rối tung, nhưng tay cứ cứng lại.”

Đó không phải vô tâm, mà là sự mất kết nối cảm xúc, thứ mà chỉ có tình yêu và sự kiên nhẫn mới chữa lành được.

Tôi từng chứng kiến một khoảnh khắc nhỏ nhưng lay động: một cô bé học lớp 3, bị điểm kém, sợ mẹ mắng, ngồi khóc một mình ở góc cầu thang. Một thầy giáo đi ngang, lặng lẽ đặt tay lên vai, chỉ nói: “Không sao đâu, lần sau thầy chỉ con cách làm nhé.”

Cô bé ngẩng lên, ngỡ ngàng như vừa được phép… thở.

Đó chính là cách mà sự chữa lành bắt đầu: từ một người chịu dừng lại, chịu lắng nghe.

Đôi khi, ta không cần làm điều gì to tát. Chỉ cần ở đó, không phán xét, không giục giã. Bởi điều trẻ con cần không phải là một người hoàn hảo, mà là một người có mặt thật sự.

Nếu có thể, hãy ngồi lại bên con tối nay

Trung Thu là Tết đoàn viên. Nhưng đoàn viên không chỉ là ngồi chung một bàn, mà là cùng nhìn về nhau .

Chiếc bánh Trung Thu, chia làm bốn phần, chẳng phải để ăn hết, mà để nhắc rằng: hạnh phúc là khi ta nhớ chia sẻ, nhớ giữ lại phần cho người chưa có.

Tôi vẫn nhớ rõ, năm đầu tiên có công việc ổn định, tôi mua chiếc bánh Trung Thu thật to. Cắt từng lát, phần nhân trứng muối để riêng như một nghi thức.

Miếng đầu tiên ngọt, miếng thứ hai bùi, đến miếng thứ ba bỗng thấy nghẹn.

Tôi nhận ra: chiếc bánh có thể làm đầy cái bụng, nhưng khoảng trống trong lòng chỉ được lấp khi có người ngồi cạnh.

Khi ấy, tôi ước giá mà cha mẹ mình năm xưa chỉ ngồi xuống cùng tôi, dù chỉ 5 phút, để hỏi: “Con thích bánh gì?”, có lẽ tôi đã không mất nhiều năm để học cách tin rằng mình xứng đáng được yêu thương.

Tôi viết những dòng này giữa mùa trăng mới, nghĩ đến những đứa trẻ đang lom khom nhặt ánh sáng đèn lồng hắt qua tường.

Chúng có thể không nói ra, nhưng trong lòng vẫn chờ một bàn tay, một tiếng gọi “con ơi”.

Và tôi cũng nghĩ về những người làm cha mẹ, những người đang miệt mài chạy giữa cơm áo gạo tiền mà quên rằng, tình yêu không tính bằng số phút, mà bằng sự hiện diện.

Đừng để con mình phải lớn lên phải hiểu cảm giác ăn một chiếc bánh Trung Thu trong nước mắt.

Đừng để yêu thương trở thành điều phải học mãi không xong.

Nếu tối nay bạn đang ở nhà, hãy tắt điện thoại, gác lại công việc và ngồi cạnh con một chút. Hỏi con hôm nay có vui không, rồi cắt chiếc bánh, phần trứng muối hãy đưa về phía con.

Bởi đôi khi, một khoảnh khắc ấm áp hôm nay có thể đổi hướng cả một đời người.