Nhiều bố mẹ trong hành trình nuôi dạy con thường đặt ra mong muốn rất lớn: con phải ngoan ngoãn, học giỏi, cư xử chuẩn mực. Thế nhưng, trong quá trình đó, không ít bố mẹ vô tình trở nên quá hà khắc mà chính mình cũng không nhận ra. Những câu nói như “Con phải nghe lời tuyệt đối”, “Không được làm sai”, hay những hình phạt nặng nề đôi khi được cho là cách rèn luyện con nên người, nhưng thực chất lại tạo ra một áp lực tâm lý vô hình. Trẻ có thể trở nên sợ hãi, không dám thể hiện bản thân, lúc nào cũng lo lắng mình sẽ làm sai và bị trách phạt.

Điều đáng lo là nhiều bố mẹ thường hiểu lầm sự im lặng và vâng lời của con là biểu hiện của “ngoan ngoãn”, trong khi đó có thể là dấu hiệu con đang thu mình, kìm nén cảm xúc để tránh rắc rối. Sự nghiêm khắc quá mức cũng khiến trẻ mất dần sự sáng tạo, tính tự lập và sự tự tin – những yếu tố rất quan trọng cho tương lai. Một số trẻ khác có thể phản ứng trái ngược, trở nên bướng bỉnh, nổi loạn để chống lại sự áp đặt.

Điều này cho thấy, tình yêu thương và sự thấu hiểu mới là chìa khóa giúp con phát triển lành mạnh. Kỷ luật là cần thiết, nhưng nếu không đi kèm với sự lắng nghe và đồng hành thì dễ biến thành áp lực. Bố mẹ cần học cách cân bằng giữa việc đặt ra giới hạn và cho con cơ hội được thể hiện suy nghĩ, cảm xúc. Khi bố mẹ thay đổi cách tiếp cận, từ hà khắc sang đồng hành tích cực, con sẽ trưởng thành với sự tự tin, biết trách nhiệm, nhưng vẫn cảm nhận được tình yêu thương ấm áp từ gia đình.

Dưới đây là một số dấu hiệu cho thấy một em bé có thể đang bị bố mẹ đối xử quá nghiêm khắc:

1. Thường xuyên sợ hãi hoặc lo lắng 

Trẻ hay lo lắng mình sẽ phạm lỗi, sợ bị phạt, dễ hoảng sợ trước những tiếng quát hoặc ánh mắt nghiêm nghị.

2. Ít khi dám bộc lộ cảm xúc thật

Trẻ không dám khóc to, không dám nói ra điều mình nghĩ, dễ kìm nén cảm xúc vì sợ bị chê trách.

3. Thiếu tự tin và hay so sánh bản thân

Trẻ cảm thấy mình “không bao giờ đủ tốt”, dễ mặc cảm hoặc so bì với bạn bè.

4. Vâng lời tuyệt đối, ít sáng tạo

Luôn nghe theo chỉ dẫn mà không dám đặt câu hỏi hay thử làm khác đi, dần mất đi sự tò mò, sáng tạo vốn có.

5. Phản kháng ngầm hoặc bùng nổ

Một số trẻ sẽ trở nên lì lợm, chống đối ngầm, hoặc có lúc bùng nổ mạnh mẽ vì bị dồn nén quá lâu.

6. Xa cách với bố mẹ

Thay vì coi bố mẹ là chỗ dựa, trẻ lại thấy khoảng cách, sợ hãi nhiều hơn tình yêu thương.

7. Thường xuyên buồn bã, ít cười

Áp lực tâm lý khiến trẻ trở nên trầm lặng, ít niềm vui, dễ rơi vào trạng thái tiêu cực.

Những dấu hiệu này cho thấy sự nghiêm khắc đã vượt quá mức cần thiết. Trẻ rất cần được bố mẹ kết hợp kỷ luật với sự lắng nghe, yêu thương và tôn trọng, để vừa hình thành nề nếp, vừa nuôi dưỡng sự tự tin và phát triển cảm xúc lành mạnh.

Khi bố mẹ áp dụng sự nghiêm khắc quá mức trong việc nuôi dạy con, điều này có thể tạo ra nhiều tác động lâu dài đến tâm lý và sự phát triển nhân cách của trẻ. Ban đầu, có thể bố mẹ cảm thấy con trở nên ngoan ngoãn, nghe lời, nhưng sâu bên trong, trẻ đang chịu áp lực rất lớn. Trẻ thường hình thành nỗi sợ hãi sai lầm, luôn lo lắng rằng mình chưa đủ tốt, dẫn đến sự thiếu tự tin. Về lâu dài, sự rụt rè này khiến trẻ ngại bày tỏ ý kiến, không dám sáng tạo và khó trở thành một người chủ động trong học tập hay công việc.

Một số trẻ khác có thể phản ứng ngược lại: trở nên bướng bỉnh, chống đối, hay nổi loạn khi lớn lên. Điều này bắt nguồn từ việc trẻ cảm thấy mình không được tôn trọng và tiếng nói không có giá trị. Sự nghiêm khắc quá mức cũng dễ làm rạn nứt mối quan hệ bố mẹ – con cái, khi trẻ không còn xem bố mẹ là nơi an toàn để chia sẻ niềm vui hay nỗi buồn, mà thay vào đó là sự xa cách, lạnh nhạt.

Đặc biệt, nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ lớn lên trong môi trường kỷ luật cứng nhắc thường dễ rơi vào tình trạng căng thẳng kéo dài, nguy cơ cao dẫn đến rối loạn lo âu, trầm cảm. Do đó, việc kết hợp giữa kỷ luật tích cực và sự yêu thương, thấu hiểu là chìa khóa quan trọng. Bố mẹ cần kiên định trong việc dạy con nhưng đồng thời phải lắng nghe, tôn trọng và tạo điều kiện cho con được bày tỏ chính kiến. Khi đó, trẻ sẽ phát triển toàn diện cả về trí tuệ lẫn cảm xúc, trở thành một người tự tin và biết chịu trách nhiệm.