Dạy dỗ thay vì ra lệnh

Trong cách nuôi dạy con truyền thống, cha mẹ thường kỳ vọng rằng con phải nghe lời mà không cần giải thích. Quan điểm này dựa trên suy nghĩ cha mẹ luôn đúng và con cần phải tuân theo vô điều kiện. Kết quả, con có thể làm theo vì sợ bị phạt, nhưng chúng không thực sự hiểu lý do tại sao hành động đó lại đúng hoặc sai.

Cha mẹ nên đổi cách tiếp cận, thay vì ra lệnh hãy coi việc dạy dỗ con là nhiệm vụ chính. Khi giúp con hiểu vấn đề, chúng sẽ học được cách suy nghĩ độc lập và tự chịu trách nhiệm về hành vi của mình. Tránh đặt câu hỏi: "Tại sao con không nghe lời?, phụ huynh có thể tự hỏi: "Mình đã giúp con hiểu điều này chưa?".

Giúp con hiểu "Tại sao?"

Con cần hiểu được lý do đằng sau mỗi quy tắc và hành vi đúng đắn. Nếu chỉ bắt con vâng lời mà không giải thích, trẻ có thể chỉ nghe theo khi cha mẹ có mặt, nhưng dễ dàng phá vỡ quy tắc khi không có ai giám sát. Điều này có thể dẫn đến những quyết định sai lầm trong tương lai.

Ngược lại, khi cha mẹ dạy con một cách chủ động, trẻ sẽ phát triển khả năng tư duy logic và biết tự đánh giá hành vi của mình. Khi này con sẽ hiểu được mối liên hệ giữa hành vi và hậu quả, từ đó đưa ra quyết định đúng đắn hơn.

Chuyển từ phản ứng sang chủ động

Ví dụ, cha mẹ không nên quát: "Xuống ngay. Nếu không con sẽ bị phạt", hãy thử hỏi: "Con nghĩ điều gì sẽ xảy ra nếu con trèo qua chiếc ghế đó?".

Cách tiếp cận đầu tiên khiến con chỉ nghe lời vì sợ bị phạt, trong khi cách thứ hai giúp con suy nghĩ về hậu quả và rèn luyện khả năng đánh giá rủi ro. Khi con hiểu rằng hành động của mình có hậu quả tự nhiên chúng sẽ có động lực để làm đúng hơn.

Để con tự trải nghiệm hậu quả

Nhận hậu quả tự nhiên là cách để giúp con học chịu trách nhiệm về hành vi của mình. Ví dụ, cha mẹ không nói: "Giữ thẳng cái cốc lên, nếu không con sẽ làm đổ hết nước đấy", cha mẹ có thể nói: "Con nghĩ điều gì sẽ xảy ra nếu con nghiêng cốc như thế này?". Khi trẻ thấy nước bị đổ ra nhà, đổ lên quần áo, chúng sẽ tự rút ra bài học mà không cần bị quát mắng.

Những bước cha mẹ có thể thực hiện giúp con hiểu hành vi đúng đắn:

- Nhận diện tình huống: Cha mẹ nên quan sát, chủ động nhận diện, xác định những tình huống có khả năng xảy ra. Ví dụ, nếu con thường xuyên chạy lung tung khi đi chơi công viên, không chờ đến khi con mắc lỗi rồi quát mắng, cha mẹ nên trò chuyện trước với con. Giải thích rõ cho con về nguy cơ lạc đường và hậu quả có thể xảy ra nếu không đi gần cha mẹ…

- Nói rõ mong muốn: Trước khi đến chơi ở một nơi nào mới, cha mẹ hãy nói rõ mong muốn của mình với con. Ví dụ, trước khi vào công viên chơi, cha mẹ có thể nói: "Bây giờ nhà mình sẽ đi chơi công viên. Bố mẹ muốn con không chạy quá xa, nếu không nghe lời thì chúng ta sẽ ra về ngay".

- Để con nhắc lại yêu cầu: Sau khi nói rõ mong muốn, yêu cầu cụ thể, cha mẹ hãy hỏi lại để kiểm tra xem con đã hiểu chưa. Nếu con chưa nhớ rõ, hãy kiên nhẫn giải thích lại. Con cần được nhắc nhở nhiều lần trước khi có thể tiếp thu hoàn toàn.

- Cho con thấy rõ hậu quả: Khi có thể, hãy để con thấy được hậu quả từ hành vi mình làm. Ví dụ, nếu con nghiêng cốc nước, không nên quát mắng, để con tự thấy nước đổ ra bàn, đổ ra quần áo khi không cẩn thận như thế nào.

Ra lệnh có thể là cách nhanh nhất cha mẹ khiến trẻ nghe lời, nhưng dạy dỗ giúp trẻ hiểu được hậu quả và rèn luyện tư duy logic. Khi trẻ nhận ra mối liên hệ giữa hành vi và kết quả, chúng sẽ dần có trách nhiệm hơn. Cách tiếp cận này giúp trẻ phát triển và cũng giúp cha mẹ giảm bớt áp lực khi không phải liên tục nhắc nhở hay quát mắng con cái.