Phần lớn cha mẹ đều quen miệng nói rằng “ngủ sớm dậy sớm thì mới khỏe mạnh”, nhưng hôm nay, chúng ta không chỉ bàn đến mối liên hệ giữa giấc ngủ với sức khỏe hay sự phát triển thể chất, mà sẽ đi sâu hơn, khám phá một chủ đề thú vị và thiết thực hơn nhiều: giấc ngủ và trí não của trẻ.

Trước tiên hãy hiểu cơ chế của giấc ngủ

Muốn hiểu được vì sao giấc ngủ quan trọng với trẻ, trước tiên cần nắm được cơ chế giấc ngủ.

Bạn đã bao giờ tự hỏi: Tại sao cứ đến tối là mình bắt đầu thấy buồn ngủ?

Thực ra, vào lúc hoàng hôn, cơ thể chúng ta sẽ tiết ra một chất gọi là melatonin (hormone điều tiết giấc ngủ), và dần dần giải phóng vào máu.

Chất này giống như một người quản lý ký túc xá, mỗi ngày đến giờ là đi dọc hành lang gõ cửa từng phòng, nhắc nhở mọi người: “Đến giờ nghỉ rồi nhé!”

Đồng thời, khi “người quản lý” liên tục nhắc nhở, trong não chúng ta cũng có một chất khác gọi là adenosine không ngừng tích tụ – càng tích nhiều, cảm giác buồn ngủ càng rõ rệt, cho đến khi chúng ta rơi vào trạng thái ngủ.

Thông thường, trong nửa đầu đêm, cơ thể bước vào giấc ngủ sâu: toàn thân thả lỏng, ít mơ.

Đến nửa sau của đêm, não chuyển sang giấc ngủ mơ: mơ nhiều, mơ lạ, đôi khi còn xuất hiện các động tác cơ thể bất thường.

Từ đó, ta có thể thấy rõ: giấc ngủ có mối liên hệ mật thiết với hoạt động của não bộ. Vậy cụ thể, giấc ngủ ảnh hưởng đến trí não của trẻ như thế nào? Chúng ta tiếp tục tìm hiểu nhé.

Giấc ngủ ảnh hưởng đến trí não trẻ ra sao?

Trong cuốn sách Why We Sleep (Chúng ta ngủ để làm gì?), có nhắc đến một nghiên cứu thú vị:

Tiến sĩ Wilson của Đại học Y Louisville từng thực hiện một khảo sát với hàng trăm cặp sinh đôi.

Kết quả cho thấy: Trong điều kiện ngủ đủ giấc, trẻ ngủ nhiều hơn trong cùng một cặp sinh đôi thường có năng lực học tập và tư duy tốt hơn người còn lại. Khi làm bài kiểm tra đọc hiểu, điểm số của các em này cũng cao hơn rõ rệt.

Vậy vì sao chỉ khác biệt về thời lượng giấc ngủ lại dẫn đến sự khác biệt trong phát triển trí não?

1. Trẻ ngủ nhiều có trí nhớ tốt hơn

Các nhà khoa học từng thực hiện một thí nghiệm: cho một nhóm người học cùng một lượng kiến thức, rồi chia họ thành hai nhóm – một nhóm đi ngủ, nhóm còn lại thức tiếp.

Kết quả cho thấy, nhóm được ngủ sau khi học có khả năng ghi nhớ vượt trội từ 20%–40% so với nhóm kia.

Nguyên nhân nằm ở giai đoạn giấc ngủ sâu trong nửa đầu đêm: đây là lúc não bộ củng cố kiến thức đã học, đồng thời loại bỏ thông tin dư thừa, giúp nâng cao khả năng ghi nhớ.

Chắc hẳn bạn từng thấy con mình học bài trước khi ngủ, sáng hôm sau dậy lại nhớ rõ hơn – đó chính là hiệu quả của giấc ngủ chất lượng.

2. Trẻ ngủ nhiều có trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo cao hơn

Sau giai đoạn ngủ sâu là giấc ngủ mơ – nơi các yếu tố trừu tượng, lạ lùng được kết hợp với nhau trong những giấc mơ đầy màu sắc. Trẻ có thể mơ thấy mình bay lượn, phiêu lưu, làm được những điều phi thường.

Chính những giấc mơ này giúp trẻ phá bỏ tư duy cứng nhắc, kết nối những mảnh ký ức khác nhau, từ đó rèn luyện trí tưởng tượng và năng lực sáng tạo trong đời sống thực.

Vì vậy, trẻ ngủ nhiều thường có khả năng sáng tạo tốt hơn, suy nghĩ linh hoạt hơn.

3. Trẻ ngủ nhiều có năng lực giải quyết vấn đề cao hơn

Bạn thử nghĩ xem, nếu trẻ ngủ đủ giấc và ngủ sâu, trong lúc ngủ, não sẽ tự động “tua lại” các sự kiện trong ngày, sắp xếp lại thông tin, thậm chí thử nghiệm nhiều cách giải quyết khác nhau.

Nhờ đó, khi gặp khó khăn, trẻ sẽ có nhiều góc nhìn hơn, linh hoạt hơn trong cách tiếp cận vấn đề.

Nói cách khác, giấc ngủ giúp mở rộng khả năng tư duy của trẻ, giống như luyện tập tư duy trong mơ vậy.

Vậy làm sao để trẻ ngủ tốt?

Ngủ đủ thời gian có giấc ngủ chất lượng = giấc ngủ tốt.

Muốn trẻ có được giấc ngủ tốt, cha mẹ có thể bắt đầu từ những thay đổi đơn giản trong thói quen hằng ngày:

Không dùng thiết bị điện tử trong vòng 2 tiếng trước khi ngủ

Ngày nay, trẻ nhỏ sử dụng điện thoại, máy tính khá phổ biến. Nhưng ánh sáng xanh từ các thiết bị này sẽ ức chế sự tiết melatonin, khiến cơ thể nhầm tưởng vẫn đang ban ngày, từ đó giảm cảm giác buồn ngủ.

Giúp con rời xa màn hình ít nhất 2 tiếng trước giờ ngủ sẽ cải thiện đáng kể chất lượng giấc ngủ, đồng thời bảo vệ đôi mắt trẻ.

Tăng vận động ban ngày, tránh ngủ ngày quá nhiều

Nhiều trẻ ngủ trưa hoặc nằm chơi quá nhiều ban ngày, dẫn đến buổi tối khó ngủ và dễ hình thành thói quen thức khuya.

Cha mẹ nên khuyến khích trẻ vận động nhiều hơn vào ban ngày, tăng tiêu hao năng lượng.

Tuy nhiên, cần lưu ý: không nên cho trẻ vận động mạnh sát giờ ngủ, vì dễ khiến trẻ hưng phấn, thân nhiệt tăng, dẫn đến bứt rứt và khó chìm vào giấc ngủ.

Trở lại câu hỏi ban đầu: Trẻ ngủ nhiều hay ít, liệu có ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ không? Câu trả lời là có, và thậm chí là ảnh hưởng rất sâu sắc.

Giấc ngủ không chỉ giúp trẻ lớn nhanh, khỏe mạnh, mà còn góp phần nâng cao trí nhớ, nuôi dưỡng khả năng sáng tạo, và rèn luyện tư duy linh hoạt – tất cả đều là hành trang quý báu cho con đường học tập và trưởng thành sau này.

Vậy nên, giấc ngủ không bao giờ là chuyện nhỏ.