1. Như thế nào là trẻ chậm nói?

Theo bác sĩ Nguyễn Văn Hùng - Bác sĩ chuyên khoa 1 Nhi khoa tai mũi họng, chuyên gia tâm lý điều trị bệnh lý chậm nói, tăng động giảm chú ý, trẻ chậm nói là khả năng ngôn ngữ của trẻ chậm và kém hơn so với các mốc phát triển ngôn ngữ thông thường của chúng.

Các mốc quan trọng xác định trẻ chậm nói:

- Trẻ 12 tháng tuổi chậm nói vẫn chưa ê a, chưa nói được các từ ngữ đơn giản như "ba", "ma"; không biết vẫy tay là tạm biệt, không nhại theo lời nói hay hành động của người khác, không nói lảm nhảm.

- Trẻ 18 tháng tuổi không nói được từ đơn hoàn chỉnh; không biết phát âm hay kéo dài như tiết tấu âm nhạc khi trò chuyện; không thể dùng lời nói để biểu thị ý muốn; không phản ứng lại với những câu hỏi hay câu mệnh lệnh của người khác; vốn ngôn ngữ không đến 6 từ; không biết chỉ vào thứ mình muốn.

- Trẻ 24 tháng tuổi nếu chậm nói không thể nói được 2 từ, không biết gọi tên người khác; không biết nối 2 từ cơ bản với nhau; không có khả năng nhại lời; không biết nói lời từ chối hay cảm ơn; không biết chơi giả vờ hay chơi trò đóng vai.

- Trẻ từ 2- 3 tuổi có vốn ngôn ngữ không đến 50 từ, không thể nói được từ ghép, không nhớ được những từ thường lặp lại; không biết tạo ra các cụm từ có đầy đủ chủ vị; không tự nói chuyện một mình; không biết đặt câu hỏi để thể hiện từ tò mò hay khám phá xung quanh; không đọc tên được các bộ phận trên cơ thể; có thể nói nhưng lộn xộn nên không ai hiểu ý trẻ muốn gì; lời nói không rõ ràng.

- Trẻ trên 3 tuổi chậm nói không biết cách sử dụng đại từ hoặc sử dụng nhầm lẫn; không thể nói được các câu nguyên vẹn dù rất ngắn; không thể diễn tả lại những gì vừa xảy ra; không biết đánh vần các âm a, ă, â đơn giản...

2. Khi nào trẻ chậm nói cha mẹ cần đưa con đi khám?

Cần cho trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu sau:

- Không bập bẹ nói khi 12 tháng tuổi.

- Không có cử chỉ khi 12 tháng tuổi: Chỉ tay, vẫy tay...

- Không nói được từ đơn khi 16 tháng tuổi.

- Không tự nói câu 2 từ khi 24 tháng tuổi.

- Mất kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp ở bất kỳ lứa tuổi nào.

3. Nguyên nhân trẻ chậm nói

Trẻ có thể mắc chứng chậm nói do rất nhiều nguyên nhân, ảnh hưởng từ bệnh lý, từ yếu tố môi trường sống hằng ngày, do thiếu sự quan tâm từ cha mẹ. Phát hiện sớm các nguyên nhân này và thông báo với bác sĩ sẽ giúp việc điều trị đúng cách, nhanh chóng và hiệu quả hơn rất nhiều. Một số nguyên nhân khiến trẻ chậm nói:

- Yếu tố môi trường và tâm lý

Một trong những nguyên nhân chính khiến tỷ lệ trẻ chậm nói hiện nay tăng cao chính là do môi trường sống của trẻ thiếu phù hợp. Trẻ không được ra ngoài nhiều, chỉ ở trong nhà, hạn chế trong quá trình giao tiếp hằng ngày hoặc gặp các căng thẳng tâm lý từ môi trường sống có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển ngôn ngữ.

Đặc biệt hiện nay nhiều phụ huynh có xu hướng cho con xem điện thoại, máy tính hay TV cả ngày để giữ con ngồi yên thay vì trực tiếp chơi và giao tiếp với con khiến trẻ thiếu mất đi sự tương tác trực tiếp nên chậm nói. Chưa kể nhiều trẻ không được trò chuyện với cha mẹ lại thường xuyên xem các chương trình nước ngoài nên dẫn tới rối loạn ngôn ngữ trầm trọng.

Trẻ thiếu sự quan tâm từ gia đình, thiếu sự tương tác xã hội trực tiếp không chỉ có nguy cơ chậm nói cao mà còn trở nên ngày càng thu mình, thiếu tự ti, thiếu rất nhiều kỹ năng khác. Dù đã được cảnh báo rất nhiều nhưng đáng buồn là hiện nay thực trạng để trẻ nhỏ tiếp xúc với điện thoại, TV, máy tính quá nhiều vẫn cực kỳ phổ biến.

- Trẻ chậm nói do bệnh lý

Các bệnh lý về tai - mũi - họng được cho là nguyên nhân hàng đầu khiến nhiều đứa trẻ bị chậm nói mà phụ huynh không hề hay biết. Nhiễm trùng tai mãn tính được cho là căn bệnh khiến nhiều đứa trẻ chậm phát triển ngôn ngữ nhất. Tuy nhiên nếu chỉ bị ở 1 bên tai khả năng nói của con vẫn có thể phát triển ổn định.

Chẳng hạn nếu trẻ bị giảm thính giác thì không thể nghe cha mẹ nói gì, không phản ứng với âm thanh, không nghe được người khác nói chuyện nên cũng không thể biết nói hoặc không biết sử dụng ngôn ngữ như thế nào nên việc trẻ chậm nói cũng là điều khá hiển nhiên.

Hay trẻ gặp các vấn đề về vòm họng như dính thắng lưỡi, hở hàm ếch dẫn tới các âm con phát ra bị hạn chế, không rõ ràng, thậm chí là gây đau đớn cũng là yếu tố làm cản trở quá trình phát triển ngôn ngữ, lời nói nhiều nhất của một đứa trẻ. Phụ huynh có thể phát hiện các vấn đề này khá chậm.

Ngoài ra, các tổn thương não bộ như xuất huyết não, viêm màng não, dị tật bẩm sinh hay bệnh bại não ở trẻ cũng có thể liên quan đến chứng chậm nói. Bởi những tổn thương khiến não không thể điều khiển các cơ quan phối hợp với nhau để nói hoặc hiểu người khác nói gì.

- Trẻ chậm nói là biểu hiện của tự kỷ

Một trong những biểu hiện trẻ tự kỷ điển hình chính là tình trạng chậm nói. Đây là hội chứng rối loạn phát triển bẩm sinh, xảy ra do rất nhiều yếu tố mà hiện nay chưa thể xác định rõ được nguyên nhân trực tiếp.

Tuy nhiên cần hiểu rằng, trẻ tự kỷ đều bị chậm nói, nhưng điều này không có nghĩa là chậm nói là tự kỷ. Do đó để xác định chính xác trẻ gặp vấn đề gì cần phải đưa con đến bệnh viện thăm khám để biết chính xác nhất.

4. Cải thiện tình trạng chậm nói ở trẻ thế nào?

- Khi trẻ chậm nói, cha mẹ có thể đưa con khám ở bệnh viện Nhi TƯ, Nhi đồng 1,2 hay các viện, phòng khám chuyên khoa tâm lý để khám sàng lọc, đánh giá và điều trị cho trẻ.

- Sự hỗ trợ từ gia đình: Gia đình cũng đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình giáo dục và phát triển ngôn ngữ cho trẻ chậm nói. Phụ huynh cần phối hợp với bác sĩ và các chuyên gia trong quá trình bổ sung ngôn ngữ, cải thiện khả năng giao tiếp cho trẻ, hỗ trợ con phát triển đúng theo cột mốc tự nhiên.

Cụ thể, gia đình cần làm những điều sau:

- Dành thời gian nói chuyện, tương tác trực tiếp với con nhiều hơn.

- Không cho trẻ tiếp xúc với các thiết bị điện tử như điện thoại, máy tính trừ khi nó có liên quan đến các phương pháp học tập.

- Đưa trẻ ra ngoài tham gia các hoạt động vui chơi và tương tác xã hội nhiều hơn thay vì chỉ ở nhà học tập.

- Trao đổi với các chuyên gia để biết cách hỗ trợ giáo dục ngôn ngữ tại nhà cho trẻ chậm nói đúng cách.

- Giáo dục trẻ nhẹ nhàng, kiên nhẫn, tránh thể hiện thái độ cáu gắt, khó chịu, quát mắng với trẻ.

- Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho trẻ chậm nói, tăng cường các nhóm thực phẩm tốt cho não bộ như cá, các loại hạt, sữa, rau xanh...

- Đọc sách, kể chuyện hay cho trẻ nghe nhạc cũng là cách kích thích và bổ sung ngôn từ cho con, chú ý nên dùng tiếng mẹ đẻ, tránh cho trẻ dùng các ngôn ngữ khác.

- Đặt ra các tình huống để kích thích con trò chuyện, tương tác với cha mẹ, chú ý hướng tới các nội dung mà con chú ý.

- Cố gắng kiểm soát để con luôn bình tĩnh, tránh các trạng thái căng thẳng hay bốc đồng quá mức.

- Để phòng tránh nguy cơ trẻ chậm nói, gia đình cần theo dõi các giai đoạn phát triển của con, không nên cho trẻ tiếp xúc sớm với các thiết bị công nghệ, tăng cường giao tiếp trực tiếp với con hằng ngày. Bất cứ biểu hiện bất thường nào của trẻ cũng tiềm ẩn rất nhiều vấn đề nguy hiểm nên phụ huynh tuyệt đối không được chủ quan.