Có những gia đình trông rất bình thường: bố mẹ đi làm, con cái đi học, tối về vẫn ăn cơm chung, sinh hoạt cùng một mái nhà. Nhưng đằng sau nếp sinh hoạt tưởng như êm ấm ấy, lại có những đứa trẻ sống trong trạng thái âm thầm đếm từng ngày để có thể rời đi dù là đi học xa, đi làm tỉnh khác hoặc đơn giản là ra ngoài thuê trọ. Không phải vì ham tự do. Không phải vì ngỗ nghịch. Mà vì ở lại… quá mệt.

Khi "nhà" không còn là nơi để trở về

Tâm lý học gọi hiện tượng này là tách biệt cảm xúc với gia đình khi một người trẻ vẫn giữ hình thức sinh hoạt cùng nhà nhưng cảm thấy không còn kết nối, không còn thân thiết. Họ sống trong không khí gia đình mà vẫn thấy mình "ở nhờ" trong chính căn nhà của cha mẹ. Không ai bạo hành họ, nhưng họ vẫn cảm thấy không an toàn. Không ai xua đuổi họ, nhưng họ vẫn thấy mình cần rời đi.

Một nghiên cứu của tổ chức Pew Research Center từng chỉ ra có tới 22% người trưởng thành trẻ cảm thấy không thoải mái khi phải dành nhiều thời gian với gia đình. Dù nghiên cứu này thực hiện ở Mỹ, nhưng bối cảnh hiện đại tại Việt Nam cũng đang ngày càng xuất hiện tình trạng tương tự. Càng ngày càng nhiều người trẻ mâu thuẫn với bố mẹ, nhưng không bùng nổ, chỉ âm thầm thu mình lại và chờ thời điểm rời khỏi nhà.

Lý do cho hiện tượng này không phải lúc nào cũng rõ ràng. Có những đứa trẻ lớn lên trong cảnh so sánh, bị thiên vị. Có những đứa trẻ sống trong môi trường đầy kỳ vọng: "Con không được chọn ngành đó, bố mẹ nuôi ăn học bao năm đâu phải để con đi làm nghề đó". Cũng có những đứa trẻ chỉ vì cá tính không hợp cha mẹ mà mỗi bữa cơm là một trận chiến ngầm, không cãi vã, nhưng nặng nề.

Tất cả những trải nghiệm đó, nếu kéo dài, sẽ khiến người trẻ hình thành tư duy: "Càng sớm rời khỏi đây càng tốt". Họ không có thù hằn với cha mẹ, nhưng không còn cảm xúc thân thiết. Thay vì cố gắng thay đổi không khí gia đình, họ chọn cách dễ hơn, đó là đi nơi khác để sống đúng với mình.

Một nghiên cứu của Đại học Harvard về phát triển con người năm 2017 cho thấy, mối quan hệ gia đình gần gũi và tích cực là một trong những yếu tố lớn nhất quyết định hạnh phúc lâu dài của một người trưởng thành. Trẻ lớn lên trong các gia đình gắn bó thường muốn duy trì kết nối, dù ở xa hay gần. Ngược lại, trẻ trải qua cảm giác bị phán xét, bị bỏ rơi về mặt cảm xúc thường sẽ cắt đứt liên lạc hoặc chỉ duy trì ở mức tối thiểu.

Khi "đếm ngày rời đi" trở thành cơ chế tự vệ

Chờ đủ tuổi để đi học xa. Chờ có việc làm để thuê trọ. Chờ lập gia đình để có lý do rời khỏi nhà. Chờ… bất kỳ điều gì, miễn là có thể thoát khỏi môi trường khiến họ nghẹt thở.

Đó là một cơ chế tự vệ tâm lý tinh vi - flight mode (chế độ bỏ chạy). Khi cảm thấy không thể thay đổi hoặc kiểm soát môi trường sống, con người có xu hướng tìm cách thoát ly để bảo toàn tinh thần. Nhiều người trẻ nói rằng họ không thấy ghét cha mẹ, nhưng mỗi lần nghĩ đến việc về nhà dịp Tết lại cảm thấy "căng thẳng từ trong dạ dày". Vì vậy, khi đủ điều kiện vật chất, họ lập tức rời đi để... thở dễ hơn.

Vấn đề không chỉ nằm ở người trẻ. Rất nhiều bậc phụ huynh khi thấy con rời đi sớm liền cho rằng con "bất hiếu", "chỉ biết nghĩ đến mình", "ham chơi ham tự do". Nhưng ít ai tự hỏi có điều gì trong cách cư xử của mình khiến đứa trẻ không muốn ở lại?

Khoảng cách thế hệ, khác biệt trong cách biểu đạt tình cảm và đặc biệt là thói quen "cha mẹ luôn đúng" khiến cho nhiều đứa trẻ không thể nói thật cảm xúc của mình. Họ không được lắng nghe. Họ cảm thấy bị kiểm soát. Họ mất đi sự an toàn cảm xúc và từ đó dần xa cách.

Một đứa trẻ chọn rời đi sớm không phải lúc nào cũng là vì ích kỷ. Đôi khi, đó là hệ quả của những năm tháng sống trong một mái nhà nhưng không có sự kết nối. Nếu muốn con cái không rời đi chỉ vì "chán ở nhà", có lẽ điều đầu tiên cha mẹ cần làm không phải là giữ chân con, mà là học cách lắng nghe và thừa nhận chính mình cũng có thể sai.