Là cha mẹ, chắc chắn ai cũng muốn nuôi dạy nên một đứa trẻ tự tin thay vì một đứa trẻ lúc nào cũng tự ti, nhút nhát. Thế nhưng, có một điều cha mẹ không biết, đó chính là mặc cảm tự ti của con cái họ có đôi khi đã gắn liền với chúng từ khi mới sinh ra.

Alfred Adler, bác sĩ tâm thần người Áo và cha đẻ của tâm lý học bản ngã hiện đại, đã viết trong cuốn sách What Life Could Mean to You của ông như sau: Cảm giác tự ti tồn tại ngay từ khi còn là trẻ sơ sinh, điều này bắt nguồn từ sự phụ thuộc tự nhiên của những đứa trẻ yếu đuối vào người lớn. Nhưng nếu nó phát triển đến một mức độ nhất định khi trẻ lớn lên thì chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ.

Hầu như mọi người đều từng cảm thấy tự ti, chỉ là nhiều hay ít mà thôi, thậm chí một số người trông có vẻ tự tin lắm, ít nhất vì một khía cạnh nào đó, cũng đã từng tự ti, nhưng tự ti quá mức thì hậu quả sẽ rất nghiêm trọng.

Các bác sĩ tâm thần học cho biết: tự ti quá độ dễ dẫn đến trầm cảm, tâm trạng trầm cảm kéo dài sẽ tăng khả năng mắc bệnh trầm cảm. Tự ti quá mức sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ, đây là lúc thông báo cho cha mẹ rằng vấn đề cần được giải quyết.

Khi một đứa trẻ có ba triệu chứng này, điều đó có nghĩa là đứa trẻ đang ở trong trạng thái tự ti quá mức.

1. Luôn cảm thấy mình không đủ tốt và quen với việc coi thường bản thân

Nhà tâm lý học Adler đã mô tả sự tự ti như sau: Khi một người đối mặt với một vấn đề không thể tự giải quyết và cho rằng mình hoàn toàn không thể giải quyết vấn đề đó, cảm xúc xuất hiện lúc này chính là cảm giác tự ti.

Nghĩa là: Người tự ti thiếu tự tin vào khả năng của bản thân, luôn nghiêm trọng hóa những nhược điểm cùng mặt tiêu cực của mình mà không nhìn ra được ưu điểm hay mặt tích cực, từ đó cho rằng mình kém cỏi, ngu ngốc.

Đã có một thí nghiệm xã hội, kể về một họa sĩ chân dung tội phạm học của Mỹ, mời đến bảy người phụ nữ có phần thiếu tự tin vẽ ra hai bộ chân dung, dựa trên những mô tả của chính họ và những đánh giá của người lạ về bản thân họ.

Điều bất ngờ là, hình ảnh của họ trong mắt người khác đẹp hơn trong mắt chính họ, những khuyết điểm của bản thân mà chính họ nhấn mạnh nhiều lần lại không được người lạ chú ý trong khi những ưu điểm mà người lạ nhìn thấy ở họ lại bị chính họ bỏ qua.

Từ đó cho thấy, người tự ti có xu hướng phóng đại những khuyết điểm của bản thân, phủ nhận ưu điểm của mình, tạo nên ảo giác rằng mình tệ hại như thế nào.

Khi trẻ em đối mặt với một việc không làm tốt hoặc một bài kiểm tra không tốt, chúng sẽ toàn diện phóng đại thất bại của mình và có những suy nghĩ: Mình tệ hại như vậy, ngốc nghếch như vậy, làm sao có thể làm tốt hay thi tốt?

2. Vô thức suy nghĩ quá nhiều và quá nhạy cảm

Đã từng có một người bạn tự nhận mình tự ti nói với tôi rằng: Cô ấy luôn quá nhạy cảm và mắc bệnh nghĩ nhiều.

Ví dụ: Khi nói chuyện với một người quen và cuối cùng người đó không trả lời tin nhắn, cô ấy sẽ nghĩ trong lòng, không biết mình đã nói sai điều gì khiến người ta không vui, vì vậy mới không trả lời tin nhắn, hoặc có thể họ không muốn tiếp xúc với mình, cứ thế suy diễn ra nhiều điều tồi tệ khác.

Trẻ em quá tự ti, thiếu tự tin, lòng tự trọng dễ bị tổn thương, trở nên nhạy cảm hơn. Ví dụ, bạn cùng lớp chỉ đùa một câu vô hại, chúng sẽ tự hỏi liệu có phải bàn cùng lớp đang chế giễu hay khinh thường chúng hay không. Hay khi bị giáo viên phê bình, chúng sẽ nghĩ rằng giáo viên ghét mình, phải chăng là do mình vô dụng?

Những suy diễn này đẩy trẻ vào trạng thái tự trách minh và không thể thoát ra được.

3. Nghi ngờ lời khen của người khác không phải thật lòng

Những đứa trẻ quá tự ti thường không tin vào khả năng của mình, vì vậy chúng sẽ tự đánh giá thấp bản thân, cảm thấy bản thân không xứng đáng.

Vì thế, khi có người khen ngợi chúng, trong tiềm thức trẻ sẽ cho rằng đó chỉ là lời khách sáo, trong lòng chúng sẽ cảm thấy nghi ngờ, không biết người đó có thực sự nghĩ tốt về mình không? Nếu họ phát hiện ra con người thật của mình, liệu họ có nghĩ khác không?

Kết

Quá tự ti có thể khiến trẻ bỏ lỡ thành công.

Quá mức tự ti khiến trẻ cảm thấy mình không bằng bất cứ ai. Khi đối mặt với một việc gì đó, muốn làm, cũng muốn làm tốt, nhưng do thiếu tự tin vào bản thân, nên trẻ khó có thể đạt được thành công.

Như nhà tâm lý học nổi tiếng người Anh Hadfield đã nói:

"Khi một người tự tin, họ có thể phát huy hết 500% tiềm năng của mình, trong khi người thiếu tự tin và tự ti chỉ có thể phát huy 30% khả năng của mình".

Một giáo sư tâm lý học tại Đại học Stanford đã thực hiện một cuộc khảo sát trẻ em từ hàng trăm gia đình và phát hiện ra rằng: Một số trẻ em có tâm lý tiêu cực, tự ti là do giáo dục gia đình không hợp lý gây ra. Nếu cha mẹ không kịp thời nhận ra sự thiếu sót trong giáo dục con cái của mình, để trẻ phát triển tâm lý tự ti, không khác gì hủy hoại cả cuộc đời của trẻ.

Để cải thiện điều này, cha mẹ nên khẳng định trẻ nhiều hơn và ít phủ nhận trẻ hơn. Gia đình là ngôi trường đầu tiên, cha mẹ là thầy cô đầu tiên của trẻ, sự đánh giá tự thân đầu tiên của trẻ đến từ cha mẹ. Mỗi lời nói, mỗi đánh giá của cha mẹ đều có sức mạnh rất lớn, có thể quyết định tự đánh giá cũng như nhận thức của trẻ trong nhiều năm tới.

Sự hiểu biết của trẻ về bản thân phụ thuộc vào sự đánh giá của cha mẹ. Những đánh giá tiêu cực tiêu cực của cha mẹ khiến trẻ cảm thấy tự ti, vì vậy cha mẹ nên đưa ra những đánh giá tích cực và tích cực hơn cũng như những phản hồi tích cực để trẻ tin tưởng vào khả năng của bản thân, từ đó hình thành sự tự tin.

Tiếp đó, cha mẹ cũng nên tránh tình trạng so sánh quá đà. Nhiều bậc cha mẹ thích giáo dục con bằng cách áp dụng phép so sánh vào mọi mặt của con: "Con xem thằng bé ABC, học giỏi, còn biết đàn piano, sao con thua kém bạn nhiều thế?", "Sao con thi được có ngần này điểm, sao bạn này bạn kia trong lớp điểm cao vậy?"...

Sự so sánh đúng đắn của cha mẹ có thể trở thành động lực giúp trẻ phấn đấu nhưng nếu tình trạng so sánh diễn ra trong một thời gian quá dài, mọi nhược điểm của trẻ đều bị lôi ra đối chiếu với ưu điểm của người khác sẽ khiến trẻ cảm thấy mình thua kém người khác về mọi mặt. Cảm giác bản thân kém cỏi, vô giá trị tích lũy dần dần trong nội tâm, cuối cùng hóa thành tính cách tự ti.

Mỗi đứa trẻ đều có những điểm sáng và những đặc điểm, ưu điểm riêng. Cha mẹ có thể so sánh sự tiến bộ của con mình hôm nay với ngày hôm qua, sự tiến bộ của con với những thất bại... Hãy nhớ đừng lấy những khuyết điểm của con mình để so sánh với những ưu điểm của người khác, làm như vậy sẽ chỉ khiến con tự ti.