Mọi người đều có trào ngược dạ dày thực quản một chút sau bữa ăn, điều đó xảy ra khi chúng ta ợ hơi để loại bỏ không khí đã nuốt vào khi ăn. Lúc đó, cơ vòng thực quản dưới giãn ra khiến các thành phần dịch trong dạ dày tràn lên thực quản một cách không tự ý. Bệnh xảy ra ở mọi lứa tuổi, từ trẻ mới sinh cho đến người già, nhưng thường gặp ở trẻ em, đặc biệt trẻ nhũ nhi và trẻ sơ sinh thiếu tháng.

Nếu hiện tượng này xảy ra trong thời gian ngắn, tần suất ít, sau ăn và không gây ra triệu chứng gì, được gọi là trào ngược sinh lý. Còn trào ngược bệnh lý có tần suất xảy ra thường xuyên hơn, kéo dài hơn và có thể gây ra triệu chứng lâm sàng với nhiều mức độ khác nhau. Tuy nhiên, đôi khi khó phân biệt được trào ngược sinh lý và trào ngược bệnh lý.

1. Trào ngược dạ dày thực quản do sinh lý

Bình thường, khi trẻ bú, sữa đi qua miệng, xuống thực quản, qua tâm vị rồi vào dạ dày. Tại đây, sữa được hấp thu một phần, sau đó di chuyển xuống ruột. Chỗ nối thực quản vào dạ dày gọi là tâm vị, tại đây có cơ vòng thực quản dưới (một dải cơ trơn đặc biệt), tạo nên một vùng có áp lực cao, ngăn dòng trào ngược từ dạ dày vào thực quản, vòng cơ này vẫn còn tiếp tục thay đổi vài tháng đầu sau sinh. Một yếu tố khác cũng đóng vai trò quan trọng trong cơ chế trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ em là giải phẫu học thực quản đoạn dưới và dạ dày, ở trẻ sơ sinh dạ dày nằm ngang, góc giữa dạ dày và thực quản là góc tù, khi trẻ biết đi dạ dày từ từ chuyển sang vị thế dọc, tâm vị phát triển, góc này trở thành góc nhọn, đóng vai trò ngăn ngừa dòng trào ngược khi dạ dày căng to.

Giữa dạ dày và ruột cũng có một van có chức năng giống như tâm vị, gọi là môn vị. Trong khi cơ tâm vị ở trẻ rất yếu thì cơ môn vị lại rất phát triển, do đó ở trẻ nhỏ thức ăn rất dễ ứ đọng lâu trong dạ dày.

Thức ăn cho trẻ nhỏ chủ yếu ở thể lỏng, trẻ lại hay nằm nhiều, đặc điểm giải phẫu của dạ dày, hoạt động chưa đồng bộ của cơ tâm vị và cơ môn vị (môn vị, ở dưới đóng quá chặt, trong khi tâm vị, ở trên lại lỏng lẻo) làm cho trẻ dễ bị ọc sau ăn. Ngoài ra, nếu trong quá trình bú, bé có nuốt hơi và sau đó được đặt nằm ngang (đầu bằng) hoặc nghiêng bên phải, bé cũng dễ bị trớ sữa.

Tình trạng trào ngược dạ dày thực quản sinh lý sẽ khỏi hoàn toàn khi bé biết ngồi, đứng và chuyển sang chế độ ăn đặc, 80% trẻ khỏi khi được 6 tháng tuổi, khỏi hẳn khi trẻ từ 9 tháng đến 18 tháng tuổi.

Để phòng ngừa trẻ trớ sữa vì trào ngược dạ dày thực quản, những việc nên làm là:

- Không ép trẻ ăn nhiều, chia thức ăn ra nhiều bữa nhỏ trong ngày để đảm bảo đủ số lượng thức ăn cần thiết. Thời gian tối thiểu giữa hai lần bú là 2 giờ, tối đa là 4-5 giờ (nhu cầu thay đổi ở từng trẻ và trên cùng một trẻ cũng có thể khác nhau ở mỗi ngày).

Đối với trẻ bú mẹ: Nên cho bú bầu vú bên trái trước (bé mới bú nên lượng sữa trong dạ dày còn ít, có thể nằm nghiêng phải). Sau đó, chuyển bé sang bú bầu bên phải (lúc này dạ dày bé đã nhiều sữa, cần nằm nghiêng trái). Như vậy, sữa sẽ dễ dàng xuống dạ dày mà không gây trào ngược. Không nên cho trẻ bú quá lâu, trung bình 10 phút cho vú thứ nhất và 20 phút cho vú thứ hai, bú trên 30 phút không có lợi cho trẻ (nuốt hơi, mệt, rối loạn thèm bú/ghiền vú, chênh lệch thời gian bú).

Đối với trẻ bú bình: Luôn giữ bình sữa hơi nghiêng để đầu núm vú cao su luôn đầy sữa. Không để bình sữa nằm ngang trong khi bú, tránh tình trạng bé bú hơi trong bình sữa.

- Khi cho bú, không nên để bé quấy khóc vì như vậy, bé có thể nuốt nhiều hơi, gây căng dạ dày. Sau khi bú xong, cần bế bé theo tư thế thẳng, ngực áp vào một bên ngực mẹ, mặt kê lên vai mẹ rồi vỗ nhẹ lưng cho ợ hơi. Sau đó, hãy nhẹ nhàng đặt bé nằm nghiêng bên trái, kê gối hơi cao.

- Không nên để trẻ nằm bú vì tư thế này khiến trẻ rất dễ bị sặc và trớ sữa. Sau khi bé bú xong, không nên đặt bé nằm ngay, cũng không đùa giỡn, tâng bổng lên xuống.

- Ngoài ra, thời gian thức ăn ở trong dạ dày sẽ ngắn lại nếu thức ăn ở nhiệt độ cơ thể (37 độ C), thời gian thức ăn ở dạ dày sẽ kéo dài ra khi thức ăn nóng quá hoặc lạnh quá, thức ăn không ngon, không đồng nhất, không được nghiền kỹ.

2. Trào ngược dạ dày thực quản bệnh lý

Thông thường, ở trẻ hơn 18 tháng tuổi, hiện tượng trào ngược dạ dày thực quản do sinh lý không còn nữa. Nếu ở độ tuổi này, bé vẫn còn trào ngược không có lý do rõ rệt thì phải nghĩ đến trào ngược dạ dày thực quản do bệnh lý ngoại khoa gây nôn ói kéo dài như hẹp phì đại cơ môn vị, thoát vị khe, thực quản to, thực quản đôi, ruột xoay bất toàn, khối u gây chèn… Cần đưa trẻ đến bệnh viện thăm khám, tại đây trẻ sẽ được chỉ định làm một số xét nghiệm cận lâm sàng để tìm nguyên nhân và điều trị thích hợp.