Cận cảnh màn chém “ma gà” ở Hà Nội

Lễ hội được người làng chuẩn bị công phu, từ việc sửa sang, dọn dẹp đường xá; dựng “dinh” tại đình làng cho vua, Chúa (Thần Kim Quy) và các quan; làm bánh chưng, bánh dày tiến vua, mổ lợn cho vua khao dân làng. Đến chính hội, vua, Chúa và các quan sẽ được dân làng rước về Đền Sái bái yết Đức Huyền Thiên Trấn Vũ. Kiệu Chúa đi trước, kiệu vua theo sau.

Chúa sẽ tới nơi có một tảng đá lớn để làm lễ “ướm gươm”, mô phỏng lại tích xưa Chúa giết gà tinh. Người đóng vai Chúa sẽ được vẽ mặt đỏ, mặc áo thụng màu vàng, thắt lưng, mũ, giầy, kiếm cũng màu vàng, ở dưới là một chùm lông tua trắng, chuôi sơn đỏ.

Một chú gà trống trắng, mào đỏ rực được đem tới, đặt lên tảng đá chuẩn bị làm lễ tế. Sau tiếng chiêng trống, kèn, bài mừng tựa, Chúa sẽ vung gươm gỗ chém ba nhát vào gần chỗ đầu gà, sao cho bát phẩm màu hoặc tiết gà được chuẩn bị sẵn văng ra phiến đá, tượng trưng cho việc đã trừ xong yêu quái ma gà, còn chú gà thật vẫn bình yên vô sự.

Trong dân gian và trong sách vở có nhiều cách lý giải về trò trừ ma gà trong lễ hội đền Sái. Tích xưa truyền lại, khi An Dương Vương xây thành, ông được các tiên nữ đêm đêm xuống trần giúp đỡ. Mỗi đêm, thần ma gà - con gà trống trắng sống nghìn năm đã thành tinh - ngụ ở vùng đất ấy đều giả tiếng gà gáy sáng làm các tiên cô hoảng hốt, bay về trời. Thành đắp mãi chưa xong. Huyền Thiên Trấn Vũ sai sứ Sứ Thanh Giang (Thần Kim Quy) đến giúp vua. Thần Kim Quy ra tay diệt ma gà trắng, chẳng bao lâu thì thành Cổ Loa xây xong.

Sách Đại Việt sử ký còn ghi chép câu chuyện hấp dẫn, ly kỳ hơn. Thần Kim Quy cho vua biết: ma gà kia là tinh khí của con vua thời trước, còn uất ức nên nấp ở núi Thất Diệu chờ báo thù. Trong núi còn có một con quỷ, vốn là một con hát thời trước, khi chết được chôn trong núi, linh hồn không siêu thoát được mà hoá thành quỷ. Cạnh núi còn có một cái quán dựng tạm làm chỗ nghỉ chân cho người qua đường. Chủ quán có một cô con gái xinh đẹp (chính là dư khí của quỷ) và một con gà trắng – ma gà. Hễ người nào đến ngủ đêm ở quán đều bị bọn chúng làm hại. Thành Cổ Loa xây không thành cũng bởi chúng họp nhau thành đàn quấy phá.

Vua cùng Thần Kim Quy đến quán trọ nọ xin ngủ qua đêm. Bọn yêu ma quỷ quái tụ tập bên ngoài cửa nhưng bị Thần quát mắng, quỷ không vào được. Đến khi gà gáy, lũ quỷ bỏ chạy, Thần Kim Quy cùng vua đuổi theo, tới núi Thất Diệu thì tinh khí biến mất. Sáng sớm, chủ quán tưởng vua cũng bị chết như những vị khác khác, bèn gọi người đến khâm liệm. Thấy vua vẫn còn sống, vui vẻ cười nói, chủ quán liền sụp xuống bái lạy. Vua xin chủ quán giết thịt con gà trắng để làm lễ tế. Khi gà trắng vừa bị chém, cô con gái chủ quán cũng gục xuống chết theo. Sau đó, vua sai người đào trong lòng núi, thấy bộ xương người phụ nữ và nhạc cụ bên cạnh, bèn đem đốt thành tro rải xuống sông. Từ đó, yêu khí mất hẳn, vua đắp thành không quá nửa tháng thì xong.

Đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ được vua An Dương Vương dựng ở núi Sái, một hòn của Thất Diệu (bảy ngọn núi linh thiêng) hằng năm thường về đây lễ tạ. Khi An Dương Vương mất, dân làng tổ chức rước “vua sống” là một cụ ông cao tuổi, đức độ nhất làng, mặc y phục của vua, ngự trên kiệu để dân rước từ sân đình lên đền Sái.

Đây cũng là nét độc đáo khác chỉ có ở lễ hội này. Mỗi người chỉ được có vinh dự đóng “vua sống” một lần trong đời và phải mổ lợn để khao làng. Ông Ngô Tiên Kha, "vua sống" năm nay chia sẻ, ông rất vinh dự vì được tham dự lễ rước. Những người trực tiếp rước kiệu vua thường là cháu đích tôn hoặc con cháu nội tộc của "vua".

Những câu chuyện nhuốm màu huyền bí về vua An Dương Vương và đền Sái cùng những phong tục độc đáo của lễ hội đã thu hút không chỉ nhân dân địa phương mà cả du khách thập phương đến tham dự hội.