Xôi cá - món ăn cực lạ nhưng lại vô cùng quen thuộc vào mỗi sáng của người dân tại xứ biển Nha Trang

Hỏi du khách đến Nha Trang, đặc sản họ muốn thưởng thức là gì, nếu trả lời ngay là bánh canh chả cá hoặc bún sứa thì đấy là họ chưa tường tận hết về ẩm thực đặc trưng nơi đây. Trong danh sách "món ngon Nha Trang cần thưởng thức" của những "chuyên gia" luôn thực hiện food tour trong chuyến du lịch của mình, ắt hẳn đều có món xôi cá.

MÓN ĂN SÁNG MÀ DÂN BIỂN NHA TRANG "THUỘC LÒNG"

"Về quê chưa? Vậy mai mua xôi cá rồi qua cà phê sáng."

Hầu như xôi cá là món ăn tiềm thức của mỗi người dân Nha Trang vào buổi sáng dẫu có rời quê bao nhiêu năm, thay vì những món ăn vốn làm nên tên tuổi ẩm thực vùng biển ngọc như bún sứa, bánh canh chả cá...

Ngồi xắn từng miếng xôi xúc kèm con cá cơm nhỏ, anh Đức - người con lớn lên ở Nha Trang chia sẻ: "Hồi còn nhỏ gói xôi cá chỉ có giá 2 nghìn đồng, sáng ra đứa học sinh nào cũng ăn xôi cho "chắc bụng" rồi đi học. Nắm xôi được gói trong lá chuối, bôi chút mỡ hành, có thêm hành phi giòn thơm. Dù được bán giá rẻ, anh vẫn thích ngồi tại sạp xôi nhỏ của mấy cô ăn hơn là mua mang đến lớp vì ngộ nhỡ ăn chưa đã thèm thì xin thêm vài miếng cá mặn mặn bỏ vào miệng. Giờ xôi cá gói lá chuối không còn, thay bằng hộp nhựa hay hộp xốp, nhưng hương vị vẫn như xưa, cá kho vô cùng bắt vị đủ để ăn hết mớ xôi mà không ngán.

Vì xôi cá chỉ những ai dân địa phương mới biết, nên hàng xôi không mọc đầy ắp đường phố, không có mặt khang trang ở đường lớn. Nhưng nếu vào ngẫu nhiên trong xóm nhỏ, nơi nào cũng có một, hai hàng xôi len lỏi. Món này bình thường đến mức ban đầu anh không nghĩ đây là đặc sản Nha Trang, cơ mà hỏi về đồ ăn sáng thì ai cũng thốt ra món này"- anh Đức nói thêm. 

Xôi cá tồn tại hiển nhiên cùng người dân Nha Trang đến mức từ học sinh, cô chú lao động nghèo đến những tầng lớp khá giả, đều có thói quen chọn nó để lót dạ ngon lành khởi đầu một ngày mới.

Đơn cử là hàng xôi nổi tiếng mà ai cũng biết là xôi cá cô Hoa nằm sát đường ray xe lửa - số 1 Đề Pô, bán đã gần 40 năm, theo hành trình của một đứa trẻ đến khi chúng lớn phổng rồi lập gia đình. Hàng xôi gọn bán qua ô cửa sổ ngôi nhà, nhưng không khi nào không có khách địa phương ghé đến.

"Mỗi sáng hàng xôi nhà mình sẽ bán từ lúc sớm 6 giờ, đến 9 giờ đã hết. Trong vòng chưa đến 3 tiếng đồng hồ bán khoảng 150 hộp xôi. Giá mỗi hộp từ 10.000 - 15.000 đồng, đa phần bán cho dân quê mình là chính, vì quê mình ai cũng ăn xôi cá buổi sáng thành quen." - Anh Toàn, con trai của cô Hoa chia sẻ.

Hàng xôi cá bà Hoa - Đề Pô rất nổi tiếng ở Nha Trang

GÂY NGHIỆN VÌ CÔNG THỨC KHO CÁ ĐẶC BIỆT

Món xôi cá đúng như cái tên, là xôi dẻo thơm ăn kèm với cá kho, có khi thêm trứng cút.

"Xôi trong món này sẽ được nấu hơi khô và cứng hơn xôi ở Sài Gòn, đối với anh, xôi ăn với cá kho phải hơi khô và cứng, khó xắn một chút thì mới ngon. Đa phần xôi Sài Gòn sẽ dẻo và mềm, một số nơi còn hơi nhão, nên nếu có bán kết hợp với cá kho theo công thức Nha Trang thì ăn cũng không ngon miệng bằng." - Anh Đức nói.

Khi nấu xôi không cần gia vị nêm nếm gì, chỉ cho một ít muối. Có khi sẽ nấu nếp không, có khi nếp nấu cùng đậu xanh. Xôi sẽ được hấp với lá dứa, mở nắp nồi, đợi cô bán xới xôi nóng vào hộp mà mùi nếp mới quyện mùi lá dứa thơm nức mũi.

Tuy nhiên yếu tố để xôi cá trở thành "nàng hậu" trong nhiều loại xôi được nấu cầu kỳ chính là cá kho mặn ăn kèm. Cá được kho đa phần là cá cơm mồm và cá cơm xăng, có nơi còn bán thêm cá nục.

"Không biết nấu bằng cách nào mà cá cơm kho ăn kèm với xôi luôn săn cứng thịt, vị mặn ngọt cay đều có đủ. Nếu ăn xôi cá nhưng cá được rim mềm dễ nát thịt, thì chưa ăn đúng món xôi cá chuẩn Nha Trang. Mà cá kho phải có thêm ớt cay thì mới đúng điệu, nếu ai không quen ăn cay, ăn thử món này vẫn bị kích thích vị giác cực kỳ." - Điều mà chính người bản địa như anh Đức cũng băn khoăn.

Cá cơm trong món xôi sẽ có 2 loại để chế biến là cá cơm tươi hoặc cá cơm khô. Khi chảo dầu nóng, cho tỏi băm và ớt nguyên trái vào phi thơm. Tiếp theo cho vào chảo là nước mắm, đường, nước lọc rồi đảo đều. Sau cùng mới cho tiếp phần cá cơm khô hoặc cá tươi vào, đảo đều để cá thấm gia vị, và rim đến khi phần nước sệt lại.

Một hộp xôi hoàn chỉnh sẽ gồm có xôi nấu dẻo nhưng không nhão, rưới lên trên lớp mỡ hành, rồi cá kho, hành phi. Nếu ai ăn đậm vị thì cho thêm miếng nước cá trên mặt xôi.

"Sau này các nội dung về review ẩm thực nổi lên, xôi cá mới được biết đến và đón nhận rộng rãi chứ một sự thật là nó khá lạ với dân xứ khác. Khi còn đi học xa nhà, bạn bè nghe anh giới thiệu đến món xôi cá là trố mắt hỏi, vì ít ai thấy xôi lại ăn kèm với cá thay vì chà bông, lạp xưởng, chả lụa... như các món xôi mặn thường thấy. Nhưng khi ăn thử, ai cũng tấm tắc khen về sự kết hợp lạ lùng đầy ý vị này." - Anh Đức cho biết.

MÓN ĂN "BẦU BẠN" VỚI NHỮNG ĐỨA CON XA NHÀ

Bởi vì món cá cơm kho dậy vị ăn kèm nếp xôi đồng hành với người dân miền biển từ nhỏ đến lớn, nên nghiễm nhiên những ai xa nhà được ông bà, cha mẹ gửi tặng đồ ăn đều có hũ cá kho trong thùng hàng để ăn "đỡ nhớ" quê.

Anh Toàn chia sẻ: "Thông thường nếu làm quà gửi đi xa, thì cá cơm kho còn được ăn kèm với cháo trắng, bánh mì, bánh tráng, cơm... Nhà mình bán riêng cá kho cho rất nhiều người ở xa như khách du lịch, những ai muốn biếu làm quà, sinh viên hay gia đình gửi cho con đi lính... số lượng bán tầm 15-20kg/ngày." Ai đi xa đều nhớ mùi vị đậm đà hao cơm, hao xôi của cá biển kho, mà ai xa lạ từng thử qua cũng nghiện món xôi cá kho hệt như người bản địa.

Đặc biệt ở xứ biển được mệnh danh "Hòn ngọc biển Đông" này, ngư dân còn ưu ái khi chọn món cá kho thường thấy trong xôi để mang ra khơi xa. Đi biển đánh bắt nhiều ngày, ngoài chuyện ăn đồ tươi sống chế biến ngay những gì mình bắt được, đồ dự trữ của họ là cá cơm kho. Thử tưởng tượng, sau hàng giờ chài lưới miệt mài, xới cơm trắng nóng hổi ăn kèm miếng cá kho mặn ngọt cay, mùi gạo thơm hoà mùi mắm cá dậy vị ngát mũi, ai mà không ăn liền mấy chén.